Zijn mensen écht zo slim?

Als u aan de tapkast iemand hoort praten over ’the wisdom of crowds’, wees dan op uw hoede.

De massa heeft een slechte reputatie, maar soms is ze slimmer dan om het even welke expert. Die verrassende stelling maakte de Amerikaanse auteur James Surowiecki zes jaar geleden hard in zijn zeer aanbevelenswaardige boekje The Wisdom of Crowds, in het Nederlands vertaald als Twee weten meer dan één.

Wilt u een bewijs voor die stelling? Neem dan een bokaal vol met knikkers. En laat vervolgens honderd mensen, los van elkaar, schatten hoeveel knikkers er in die bokaal zitten. U zult merken: het gemiddelde van die honderd schattingen zal ongeveer correct zijn. Een typisch voorbeeld van die zogenaamde wisdom of crowds, die collectieve intelligentie.

Omdat men er, zoals bekend, zeer begaan is met wat ‘de mensen’ denken, vond het concept ook zijn weg naar de nieuwsdienst van de VRT. Daar werd het opgepikt door onder meer Ivan De Vadder en Siegfried Bracke. De Vadder verwijst naar ‘de wijsheid van de massa’ als hij het in zijn boek Pleidooi voor een eerlijke politiek heeft over verkiezingsuitslagen. Bracke heeft het er al bij herhaling over gehad, onder meer in een toespraak die hij eerder dit jaar hield aan de Universiteit Antwerpen. ‘Mensen zijn niet alleen slim’, zei Bracke daar. ‘Ze zijn ook rechtvaardig.’

Tijdens de eerste aflevering van het Canvasprogramma Reyers Laat volhardde het N-VA-boegbeeld in de boosheid, na de getuigenis van Els Op de Weerdt, die een paar jaar geleden werd vrijgesproken van moord. ‘Dat bewijst wel hoe slim mensen zijn’, zo verwoordde Bracke zijn vertrouwen in de assisenjury.

Nu is optimisme weliswaar een morele plicht, maar toch zouden wij bij dezen de pret een beetje willen bederven. Te vrezen valt immers dat beide heren zich terdege vergissen. Bij verkiezingen en assisenjury’s is het concept wisdom of crowds eigenlijk niet van toepassing. Het collectief is intelligenter dan het individu, jazeker, maar alleen onder bepaalde voorwaarden.

Voorwaarde 1: het moet gaan om vragen waarop een correct antwoord bestaat. Voorwaarde 2: de vraag moet ook door niet-experts kunnen worden beantwoord. Voorwaarde 3: elk lid van het collectief moet volstrekt autonoom en onafhankelijk antwoorden. Voorwaarde 4: het collectief moet zo divers mogelijk zijn samengesteld.

De ideale massa is een massa die niet weet dat ze een massa is. Dat is de paradox, aldus Surowiecki: ‘De beste groepsbeslissingen zijn het resultaat van heel veel onafhankelijke individuele beslissingen.’

‘De onafhankelijkheid is inderdaad cruciaal’, bevestigt Francis Heylighen, een expert in de materie die verbonden is aan de VUB. ‘En die is er niet bij een assisenjury, aangezien het gaat om een kleine groep die gaat samenzitten om te delibereren, waardoor je altijd het risico van groepsdenken hebt. Ook bij verkiezingen is het concept niet van toepassing, omdat er ten eerste geen correct antwoord bestaat op de vraag wie het land moet besturen, maar ook omdat peilingen en andere invloeden het onafhankelijke oordeel van de kiezer kunnen aantasten.’

Op nieuwe verkiezingen is het nog heel even wachten. Maar als u dit leest, is de uitspraak in het proces-Clottemans wellicht al wel gevallen. Als ze werd vrijgesproken, heeft ze geluk gehad. Als ze, ondanks het gebrek aan bewijs, toch werd veroordeeld, heeft de slimme jury misschien een onschuldige vrouw achter de tralies gestemd.

Joël De Ceulaer