Beste vriend Nobelprijswinnares Herta Müller was informant

Oskar Pastior, de inspirator van de roman ‘Ademschommel’ waarmee Herta Müller de Nobelprijs literatuur 2009 in de wacht sleepte, was informant.

De Süddeutsche Zeitung maakte gisteravond het nieuws bekend dat Oskar Pastior (1927-2006) informant was van de Roemeense Securitate, de geheime dienst die tot aan de val van het communisme in 1989 de Roemeense bevolking terroriseerde.

Dat nieuws is als een bom ingeslagen in de Berlijnse wijk Friedenau, waar Herta Müller woont. Tot nog toe was de Nobelprijswinnares bikkelhard voor iedereen die met de Securitate, de Roemeense geheime dienst, had meegewerkt. Nog begin dit jaar pleitte ze ervoor om informanten van de Securitate voor het gerecht te slepen.

Nu zegt Herta Müller, ook een Duitstalige Roemeense die in 1987 door de Duitse Bondsrepubliek werd vrijgekocht en sindsdien in Berlijn woont, dat ze pijnlijk verrast en woedend was toen ze vernam dat haar beste vriend, Oskar Pastior, die voor zijn poëzie postuum de gereputeerde Georg Büchnerprijs kreeg, zelf een informant van de Roemeense Securitate is geweest. Müller: ‘Dat was een oorveeg.’ Maar later maakte die woede plaats voor droefheid en had ze met Pastior te doen, aldus Müller.

Pastiors collaboratie met de Securitate duurde van 1961 tot 1968. Zijn schuilnaam was Otto Stein. Zijn dossier werd recent in Boekarest ontdekt door de germanist Stefan Sienerth, die zondag in Jena over de kwestie een voordracht geeft. Sienerth vond in de archieven in Boekarest één verslag waarin Pastior informatie over iemand aan de Securitate doorspeelde, zeg maar optrad als verklikker.

Voor Herta Müller is de ontmaskering van Pastior dubbel pijnlijk. Ze was erg goed bevriend met Pastior, die in 2006 overleed. Pastior, die na de Roemeense capitulatie in 1945 door de Russen uit Roemenië naar een sovjetkamp werd gedeporteerd, inspireerde Herta Müller tot haar kamproman ‘Ademschommel’ (vertaling uitgeverij De Geus).

Na zijn vrijlating uit het sovjetkamp schreef Pastior in de jaren vijftig in Roemenië enkele antisovjetgedichten, waardoor hij in het vizier van de Securitate kwam, die hem wellicht chanteerde. Volgens Michael Krüger van de Duitse uitgeverij Hanser, bij wie de boeken van Müller en Pastior verschijnen, werd Pastior destijds wellicht ook gechanteerd met zijn homoseksualiteit. De Securitate zou ermee gedreigd hebben zijn seksuele voorkeur openbaar te maken.

Tegen haar gewoonte in pleit Herta Müller nu naar aanleiding van het geval Pastior voor verzachtende omstandigheden. ‘Niemand heeft ooit vrijwillig toegegeven dat hij informant was,’ aldus de Nobelprijswinnares. Maar dat klopt niet. Eind vorig jaar bekende Werner Söllner in het openbaar en spontaan in München dat hij in de jaren zeventig, toen hij nog in Roemenië verbleef, een informant (‘Walter’) van de Securitate was geweest.

De Duitse germanist Stefan Sienerth heeft voor de activiteiten van Pastior minder begrip dan Herta Müller. ‘In al die jaren heeft Pastior geen enkele keer geprobeerd om zijn medewerking aan de Roemeense geheime dienst op te zeggen of om iets te ondernemen om zich van die psychische last te bevrijden,’ schrijft Sienerth in ‘Spiegelungen’, het tijdschrift waarin hij de collaboratie van Pastior zopas onthulde.

Piet de Moor