Leo Neels

Sjors en Sjimmiejournalistiek

Leo Neels Advocaat en Prof. (em.) Mediarecht KULeuven en UAntwerpen

Het boek over Oostende wordt nu voorgesteld als “harde onderzoeksjournalistiek”. Is het dat, of is het daarvoor te veel blijven hangen in de sfeer van gerucht, insinuatie en opiniëring?

Zoals u ken ik het boek over het Oostendse keizerrijk nu al sedert het begin van de week, hoofdzakelijk van horen zeggen. De VRT attendeerde er mij op, en liet Vice-Premier Vande Lanotte op maandag, in VANDAAG, ruim 20 minuten weerlegging leveren. De aangekondigde verschijning ervan was een nieuwsitem, het boek was niet eens gepubliceerd. De opsomming van beweerde fouten in het boek werd uitgezonden zonder enige reactie van de auteurs. Een zelden voorkomende vorm van eenzijdige rechtzetting. Zou dit een niet zo deontologisch correcte behandeling van de VRT-redacteurs door hun VRT-collega kunnen geweest zijn ?

De uitgever kondigde het boek aan als een invulling, bijkleuring, correctie en aanscherping van geruchten over machtsoverschrijding, belangenvermenging, en de vreemde rol van basket in het lokaal politiek en sociaaleconomisch weefsel van de badstad, geweven door een geniaal strateeg met extreme machtshonger. Dat is nogal wat om in één boek waar te maken: http://www.vanhalewyck.be/index.php?page=bookDetail&id=656&writer=656 Dat van die strateeg zal wel juist zijn, want de rechtzetting, losjes en even eenzijdig herhaald in TERZAKE, kan gelden als een schoolvoorbeeldje van framing – een beproefde overtuigingstechniek in de communicatie. De feiten van het boek werden onmiddellijk achtergrond. Strategische meesterzet van het “slachtoffer” van een journalistiek die werd weggezet als “Mentez, mentez, il en reste toujours quelque chose” (Voltaire). Inmiddels aanvaardden auteurs en uitgever evenwel al een rechtzetting op vraag van een onderneming. De uitgever kondigt nu een weerlegging van de kritiek van de politicus aan; als het boek daartoe niet volstaat, is dat dan een bekentenis van journalistiek falen?

Bij de VRT laat het redactiestatuut toe dat redactieleden buiten hun VRT-opdracht journalistieke taken verrichten, mits toestemming en mits naleving van dezelfde deontologische code die binnen de VRT geldt. De interne deontologische adviesraad van de VRT reageerde, bij nalezing van het manuscript op verzoek van auteurs en/of hoofdredacteur, kritisch: http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/cultuur%2Ben%2Bmedia/media/1.943878.

De journalisten agenderen een buitengewoon belangwekkend maatschappelijk thema van democratische governance. Deling van macht, onderscheid van functies, verantwoordingsplichtige bevoegdheidsuitoefening in de geëigende organen, checks and balances, tegensprekelijk debat en openbaarheid, onderscheid tussen bestuur en uitvoering, de regel dat een mandataris in de uitoefening van een verkozen functie al de kiezers vertegenwoordigt en niet langer zichzelf of enkel zijn partij: allemaal gekende beginselen (vgl. Carl Devos, De machiavelli van Oostende, DM 23 mei). Dat deed VRT-redacteur Ivan De Vadder al in zijn Pleidooi voor een Eerlijke Politiek, 2010). Toen voorwerp van zo’n steekvlamdebatje, en over tot de orde van de dag. Ten onrechte.

Het boek over Oostende wordt nu voorgesteld als “harde onderzoeksjournalistiek”. Is het dat, of is het daarvoor te veel blijven hangen in de sfeer van gerucht, insinuatie en opiniëring? Dat lijkt toch de conclusie van de deontologische adviesraad van de VRT en van de hoofdredacteur. Die inhoudelijke professionele kritiek van de peers wordt in commentaren (Ides Debruyne in DS, Siegfried Bracke in DM) straal genegeerd. Er wordt met de voeten vooruit verdedigd, en het belangwekkend maatschappelijk thema, waarvan de ernst en de draagwijdte bij ons wordt onderschat (Guy Tegenbos, De macht en hoe ze te gebruiken, DS 22 mei), sneeuwt onder.

Onderzoeksjournalistiek legt de lat hoger dan veel van wat ervoor doorgaat. Het vergt ook een kader waarover solisten buiten een professioneel en waardengedreven entourage zelden beschikken. Bij wijze van ordemaatregel zijn de journalisten door de hiërarchie, onvermijdelijk in het licht van de nu gekende feiten, op dit ogenblik van reportagewerk ontheven. Het eerste standpunt van 21 mei van de hoofdredactie van de VRT kan wel de indruk gewekt hebben van een politiek bestelde reactie: http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/cultuur%2Ben%2Bmedia/media/120521. Onbewezen en door alle betrokkenen ontkend, toch makkelijk in de mond genomen. Duidt dat op een vertrouwensbreuk tov het redactioneel beleid van de VRT-redacties, of is het onvermijdelijk achtergrondruis bij een openbare omroep? Hoe gaat de VRT daar nu verder mee om?

Storytelling riskeert het maatschappelijk relevant onderwerp onder te sneeuwen in het gepersonaliseerd schandaliserend verhaal (Christian SALMON, Storytelling. Bewitching the Modern Mind, 2010). Dat is een valkuil voor de onderzoeksjournalistieke ambitie, mogelijk ook hier? Het boek problematiseert een politieke attitude die rust op concentratie van macht, en de principes van machtsdeling negeert op grond van tijdelijk electoraal succes. Is dat niet gewoon de politieke tegenhanger van het verhaal van de risicobankiers die, in hun verblindend tijdelijk beurssucces, de economie vergiftigden? Toen waren politici terecht forse critici, en nu?

We beleven “een era van fragmentatie van waarden, verlies van ankerpunten en verloederde gedragscodes” (SALMON, p. 24). “Wie in een systeem zit, is blind voor de gebreken ervan, en merkt vaak ook niet hoe de rest van de wereld er tegenaan kijkt”, zo formuleerde Ivan De Vadder het in zijn pleidooi voor eerlijke politiek. Eerlijke politiek vergt opklaring en ontvlechting, en framing droeg daar niet toe bij.

Leo Neels

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content