Ebola is de Islamitische Staat van de natuur

De angstpsychose die het ebolavirus veroorzaakt is vergelijkbaar met deze gecreëerd door de terreurgroep Islamitische Staat.

Een klein verhaal uit de wandelgangen. Een familielid van een collega vroeg op een feestje of ze bang moest zijn voor de barbaren van de Islamitische Staat – u weet wel, die gemaskerde in het zwart geklede mannen die in plat Engels uitleggen waarom ze in oranje geklede slachtoffers onthoofden, en de filmpjes van de moorden via YouTube tot in elke huiskamer brengen. Het antwoord van de collega was: nee hoor, tenzij je in Noord-Irak of Syrië woont. Het familielid woont in Wetteren, maar was toch niet gerustgesteld, want de lokale politie had laten weten dat je het risico van een aanslag door de Islamitische Staat niet kunt uitsluiten. Zo wakker je de paranoia aan: scholen annuleren een uitstap naar Brussel uit angst voor een aanslag.

Een ander klein verhaal uit de wandelgangen: de vraag of we bang moeten zijn van zwarten, en vooral van hoestende zwarten, want die zouden het ebolavirus kunnen verspreiden. Natuurlijk niet, tenzij je actief bent in regio’s die door het virus getroffen zijn. De vraag kwam van iemand uit Lanaken, niet bepaald een ebolagevoelige gemeente. Ze was ingegeven door berichten over mogelijk met ebola besmette patiënten in ons land op de voorpagina van kranten – berichten die herroepen moesten worden, want tot nader order is er geen ebola vastgesteld in België. Desalniettemin zijn ganse beroepsgroepen, van grenscontroleurs en bagage-afhandelaars op de luchthaven tot ambulanciers, angstig omdat ze vrezen met het virus besmet te kunnen worden.

De angst voor terrorisme is sinds de aanslagen van Al-Qaeda op ‘9-11’ (2001) nooit meer weg geweest. Er is wel regelmatig een verschuiving van de aandacht van de ene barbaarse groep naar de andere, altijd erger dan de vorige. De angst voor een virale pandemie keert eveneens met steeds grotere regelmaat terug, denk maar aan sars of diverse vogel- en andere griepen die eerst lokaal opduiken en vervolgens dreigen de wereld onderuit te halen, hoewel ze buiten hun gebieden van oorsprong nog nooit meer dan een handvol slachtoffers hebben gemaakt. Het is zo gemakkelijk om mensen bang te maken. Zeker als je daarbij een voorbeeld als aids kunt gebruiken, dat – zo weten we nu – in de jaren 1920 in de Congolese hoofdstad Kinshasa de mensenwereld binnendrong en zich sluipend via het toen nog goed uitgebouwde lokale netwerk van water- en spoorwegen verspreidde. In de jaren 1990 zorgde aids voor heel wat commotie, ook uit angst voor een pandemie. Nu wordt er nog weinig drukte rond de ziekte gemaakt – ze is deel van het menselijk bestaan geworden. Er zijn andere – en gevaarlijker – virussen opgedoken.

Wetenschappers hebben een vergelijking gemaakt tussen de manier waarop een virus zich verspreidt en de verspreiding van geweld. Geweld kan besmettelijk zijn omdat het mensen aansteekt – zie de aantrekkingskracht van oorlog op gefrustreerde jongemannen die Syriëstrijder worden. Tegen zowel ebola als Islamitische Staat komt er reactie, hoewel te laat en waarschijnlijk ook te weinig. Reactie van het buitenland ook, want lokale autoriteiten kunnen de druk niet aan. In beide gevallen zijn de problemen ontstaan in regio’s met een gebrekkige overheid, en gebrekkige gezondheids- en veiligheidsvoorzieningen. De getroffen landen zijn of waren geteisterd door oorlog – Liberia en Sierra Leone, waar ebola een catastrofe dreigt te worden, hebben vreselijke burgeroorlogen achter de rug.

Maar als zelfs de goed georganiseerde Verenigde Staten niet in staat zijn terroristen buiten te houden en evenmin kunnen vermijden dat er op hun grondgebied een ebolabesmetting opduikt, lijkt niemand nog veilig. Dan komen er contraproductieve maatregelen, zoals het annuleren van vliegverbindingen tussen het Westen en de getroffen landen. Brussels Airlines is zowat de enige Westerse luchtvaartmaatschappij die nog regelmatig naar de getroffen Afrikaanse landen vliegt – naar verluidt vooral om de belangen van de diamantsector veilig te stellen. Maar hoe kun je een efficiënte internationale hulpactie in gang zetten als er geen regelmatige verbindingen met de getroffen regio’s meer zijn? Ondertussen valt heel het gezondheidssysteem er aan diggelen, zodat bijvoorbeeld ook de strijd tegen malaria – een ziekte die veel meer mensen treft dan ebola – stilvalt.

Het succes van terreurorganisaties als Islamitische Staat illustreert dat de perfect maakbare maatschappij niet bestaat, hoe graag we het anders zouden willen. De angst voor ebola en consoorten bewijst dat we de natuur nooit helemaal aan banden kunnen leggen, tot spijt van wie het benijdt. Maar we moeten vooral vermijden dat we ons leven door overbodige angst laten beheersen. Het feit dat we ons nog altijd druk kunnen maken over de naweeën van de collaboratie in de Tweede Wereldoorlog bewijst dat we het goed doen. Toen was het écht onveilig in onze streken. Nu is het zo goed als nergens in de wereld beter (en veiliger) leven dan hier.