‘Als de Belgen doorgaan met chocolade eten en genieten van het leven, zullen ze nooit zien hoe moslims onder hun ogen de terreur organiseren.’ De meest smakeloze reactie op de aanslagen van 22 maart kwam van de Israëlische minister van Verkeer Yisraël Katz, een partijgenoot van premier Bibi Netanyahu. Het hielp dat Netanyahu zelf daarna medewerking aanbood bij het onderzoek naar de daders, maar van een land dat zelf meer dan zijn deel van de terreur kreeg, mocht in eerste instantie medeleven worden verwacht.
De Turkse president Recep Tayyip Erdogan zorgde in Brussel voor een schok met de boodschap dat zijn land vorige zomer een van de terroristen oppakte en terugstuurde omdat hij ongetwijfeld een Syriëstrijder was. En dus gevaarlijk. Katz en Erdogan waren niet de enigen die vonden dat België in de spiegel moet kijken. En bij uitbreiding eigenlijk heel Europa. Het was een veelgehoorde reactie: als het open grenzen wil, moet Europa echt meer investeren in politie- en inlichtingendiensten. Afspraken die na de aanslagen in Frankrijk werden gemaakt over meer en betere samenwerking wachten op uitvoering.
Er wordt ons verweten dat we naïef zijn. Dat kan van Turkije en Israël niet gezegd worden, al heeft ook hun aanpak het terrorisme in hun land niet helemaal uitgeroeid. De Verenigde Staten reageerden op de aanslagen van 11 september 20 01 onder meer met een wet die toeliet om mensen op te sluiten zonder vorm van proces of recht op verdediging. Vijftien jaar later zitten ze nog met Guantanamo in de maag. Een nieuwe, juiste balans vinden tussen veiligheid en vrijheid is de grootste uitdaging waarmee de rechtsstaat vandaag wordt geconfronteerd.
De reacties uit Israël en Turkije herinneren eraan dat de wortel van het probleem niet in Molenbeek ligt, maar in het Midden-Oosten. Amerikaanse media die Brussel nu neerzetten als een klein Bagdad stappen er licht overheen dat Washington eerst voor de opkomst van Al-Qaeda heeft gezorgd en dat het vervolgens in Irak het vacuüm heeft gecreëerd waarin de Islamitische Staat (IS) zich kon vestigen. Een hypothese is overigens dat de recente terreuraanvallen in Europa en Turkije te maken hebben met het feit dat de IS in Irak en Syrië terrein verliest. De groepering opende een nieuw front om de islamitische diaspora te laten zien dat de IS aantrekkelijk blijft voor nieuwe strijders. De Amerikaanse Midden-Oostenexpert Daniel Byman legt in The New York Times uit dat de IS bewust uit is op een reactie. De terroristen rekenen erop dat angst de politiek tot maatregelen en uitspraken verleidt die van malcontente moslims in Europese steden sympathisanten en uiteindelijk zelfs radicale bommenleggers maakt. Dat is, volgens Byman, precies wat het forse discours van rechtse populisten zoals Donald Trump en Marine Le Pen in de hand werkt.
Om deze golf van terreur te stoppen, moet de IS als organisatie in Syrië en Irak van de kaart. Daarom zijn de gesprekken over vrede in Syrië zo belangrijk. Ze moeten ervoor zorgen dat de vluchtelingenstroom naar Europa opdroogt en dat de focus van de strijd helemaal naar de IS wordt verlegd. Of dat allemaal lukt, moet worden afgewacht. Maar het lukt zeker niet zonder een verregaand Europees engagement. Omdat Amerika zich minder dan tevoren om het Midden-Oosten bekommert, moet Europa er onvermijdelijk meer verantwoordelijkheid nemen. Het is per slot van rekening onze achtertuin.
Dat is werk voor de middellange termijn. Op korte termijn staat de veiligheid van de burgers voorop. Op lange termijn wacht een andere taak. Buitenlandse waarnemers verweten België niet alleen een verregaande naïviteit. Ze zagen ook dat ons land dringend werk moet maken van het economische en culturele isolement waarin de bewoners van wijken en gemeenten zoals Molenbeek leven. De band met de rest van de samenleving is gebroken. Die herstellen wordt de moeilijkste opdracht van allemaal.
HUBERT VAN HUMBEECK is commentator van Knack.
Europa moet onvermijdelijk meer verantwoordelijkheid nemen in de strijd tegen de IS.
