Het geslacht der engelen? Waarom adaptatie in de Kerk belangrijk is

Vandaag krijgen in Ierland, Oostenrijk en België petities die de kerkleiding vragen om niet-gewijde en zelfs gehuwde mannen en vrouwen te laten voorgaan in de eredienst ruime weerklank.

Dit is een teken, een ster aan de dageraad van de horizon, dat de Kerk het nieuwe millennium is binnengestapt. De katholieke kerk komt de eer toe een van de oudste en meest traditionele structuren te zijn op aarde. Maar dat is ook een last, zeker als de leidende figuren aan de top van de piramide bijna zonder uitzondering zeer oude mannen zijn. Een oude boom mag je niet verplanten. De evolutiebiologie leert ons echter dat je niet overleeft zonder adaptatie. De sabeltanttijger en het reuzenhert zijn een paar duizend jaar geleden uitgestorven onder invloed van de frequente klimaatschommelingen en ijstijden die bekend staan als het Mesolithicum. Voor de mens werd dit een tijdperk van snelle vooruitgang, omdat hij in staat bleek zich aan te passen en vrij te denken.

Mijn grootvader Constant was een man van onbesproken morele levenswandel, vader van vijf en hoofdboekhouder bij de Boerenbond in de jaren vijftig en zestig. Onze familie levert het verhaal over hoe hij op een maandagmorgen bij de chef de bureau werd geroepen met de verwijtende vraag waarom hij de ochtend daarvoor niet naar de eucharistieviering was geweest. Dit soort verhalen zijn legio in Vlaanderen. De katholieke zuil was ontspoord tot een soort totalitaire structuur die mensen in toom meende te moeten houden door te dreigen met doodzonde voor dagdagelijks handelen. Constant had na redelijke overweging besloten die zondag zijn echtgenote bij te staan als nieuwe man avant la lettre. Het machtsmisbruik van de pastoors van onze ouders en (over)grootouders lijdt tot een mentaliteit van uitgestelde emoties die vandaag de algemene afkeer van de kerk helpt verklaren.

Zou het kunnen dat de Heilige Geest, die staat voor Rechtvaardigheid, Vrede, Vrijheid, Liefde en Groei van het Leven, tevreden is als burgers vandaag, als een vorm van genoegdoening, meer vrijheid en verantwoordelijkheid ontvangen in de kerk? In het lange-termijnverleden van de katholieke kerk is men zeer terughoudend geweest om te adapteren, onder meer vanuit een dogma van onfeilbaarheid en een theologisch geloof in hef feit dat de kerkleiding rechtstreeks geleid wordt door de Heilige Geest. Zij kon dus in principe geen verkeerde beslissingen nemen, zodat er ook geen aanpassingen nodig zijn, zo klinkt het in het Vaticaan. Het standpunt van de aartsbisschop, uitgesproken tijdens de crisis van de pedoseksuele priesters in het annus horribilis 2010, is dat hij niet kan geloven dat de gelovige gemeenschap in België na twintig eeuwen ooit voldoende momentum zou kunnen vertonen om grote veranderingen in te zetten die Rome tot daden zouden kunnen doen overgaan. Dat is zondermeer een gebrek aan geloof en hoop. En dàt staat bij Paulus én bij hedendaagse theologen bekend als een zonde! De boom van de kerk heeft vandaag groene loten nodig. In tijden van veranderende ‘klimaatsomstandigheden’ zullen onaangepaste, overbodige takken noodzakelijkerwijs afvallen. God heeft enthousiaste mensen lief, zoals de etymologie al aangeeft, en geen bange mensen die hun talenten verkiezen te begraven of met laagjes wetten betonneren. In mijn ervaring is God een tuinman die zowel sproeit als snoeit.

Evolutie is intussen een universeel fenomeen gebleken. De denktrant in filosofie en theologie is vandaag in Rome nog steeds Thomistisch, in mensentaal: middeleeuws. Een kerk die haar vaste niche in het voortschrijdende systeem van de culturele evolutie niet wil opgeven, is tot gehele verdorring veroordeeld. En dat is een ramp, want daar lijdt ook de burgerlijke, seculiere beschaving onder. De crisis in de politiek en in de economische wereld wijst op een wijdverbreid gebrek aan vertrouwen, geloof en ethisch verantwoord, deugdelijk handelen Wij allen hebben er baat bij dat de Kerk een vitale Stad op de Berg zou zijn die mensen aansteekt met de goesting het goede te doen, en ons krachtig zal uitnodigen wat meer vanuit bekommernis voor elkaar te leven en minder vanuit kortzichtig eigenbelang en consumptiebelustheid. Jezus’ altruïstische houding blijft inspireren. Het debat over de leiding bij de liturgie, de communie voor hertrouwde echtgescheiden mensen en de gehuwde en vrouwelijke priesters gaat in die zin ons allen aan. Ingewijden weten dat al deze moderne praktijken al jaren lang plaats vinden in beperkte gemeenschappen zoals bij de Dominicanen in Gent, en dit wordt door de Kerk oogluikend toegestaan. Na de pedofiliecrisis lijkt de tijd echter meer dan rijp met alle vormen van hypocrisie in de Kerk af te rekenen, toch?

Stefaan Hublou, publicist, gewezen godsdienstleraar