‘Samenleven met gezond verstand’: een pleidooi voor islamrealisme

Samenleven met gezond verstand: Patrick Loobuyck heeft een boek geschreven over onze liberale democratie en welke vrijheden die moet garanderen aan alle burgers, van welk geloof ook. Het zou verplichte literatuur moeten zijn in de Wetstraat en ver daarbuiten.

Patrick Loobuyck studeerde eerst godsdienstwetenschappen in Leuven en nadien moraalfilosofie in Gent. Daardoor hoorde hij nooit bij de katholieke cenakels of de vrijzinnige kerk: de laatsten blijven hem zien als een schijnheilige pilaarbijter, de eersten als een atheïst vol revanchisme.

In werkelijkheid is Patrick Loobuyck een van de meest genuanceerde en deskundige stemmen in het meestal zo grof gevoerde debat over onze multiculturele en multireligieuze samenleving. Dat blijkt opnieuw in Samenleven met gezond verstand. Daarin vertrekt hij van de premisse dat onze zo dierbare liberale staatsvorm staat of valt met een neutrale overheid. Vaak wordt vergeten, zegt hij, dat die neutraliteit alleen slaat op de overheid zélf en niet op haar burgers. Uit de liberale opvatting van staatsneutraliteit volgt niet dat er in het publieke domein geen plaats is voor religie of religieus geïnspireerd gedrag.

Burgers of levensbeschouwelijke groepen hoeven hun geloof dus niet op te geven en zelfs niet te relativeren. Ze moeten wel aanvaarden dat ze hun eigen inzichten niet aan anderen kunnen opleggen. Dat is het verschil tussen de persoonlijke en de publieke moraal. Uiteindelijk mogen moslims zelfs vinden dat het wettelijk erkende homohuwelijk niet strookt met hun geloof. Toch moeten ze tegelijk accepteren dat homo’s uit de kast komen en trouwen. Ze mogen hen niet beledigen of lastigvallen. En intussen moet het onderwijs aanleren dat hetero’s en homo’s gelijkwaardig zijn. Klinkt dat complex? Wellicht. Maar de werkelijkheid is ook niet in simplistische schema’s te vatten.

Vandaar ook Loobuycks pleidooi voor ‘islamrealisme’. Hij ziet in dat de aanwezigheid van een nog altijd groeiende groep moslims tot samenlevingsproblemen heeft geleid, en dat er in de islam een sterke fundamentalistische stroming is. En hij heeft er een goed oog in dat die spanningen zullen verminderen, omdat ook moslims nu eenmaal ‘socialiseren’ in de maatschappij die ze met iedereen delen. Maar hij verwacht dat die evolutie zich bij moslims minder snel zal voltrekken dan vanaf de jaren zestig is gebeurd bij de christenen. ‘Meer dan het christendom bevat de islam elementen die ertoe neigen om de politieke ordening deels of helemaal op een godsdienstige leest te schoeien. Jezus en zijn volgelingen waren geen politieke leiders, de profeet Mohammed en zijn opvolgers wel.’

De socialisatie zou ook gemakkelijker verlopen als er in dit land meer zorg was besteed aan het opbouwen van een gemeenschap. Vooral de linkerzijde heeft nagelaten een verbindend verhaal te vertellen, uit angst om paternalistisch of nationalistisch te klinken. Loobuyck is geen kosmopoliet, maar een man die grenzen trekt. Binnen die grenzen zijn er weinig andere keuzes: alleen redelijkheid kan ons redden.

Het is geen geringe prestatie: in een hoogst gepolariseerd debat slaagt Patrick Loobuyck erin meer dan tweehonderd pagina’s lang tegelijk begripvol te zijn en beginselvast te blijven.

Elke week houdt Knack nieuwe non-fictie tegen het licht.