Een basisinkomen klinkt aantrekkelijk: iedereen krijgt maandelijks een smak geld, levenslang en zonder voorwaarden. Alleen: het is onbetaalbaar en maakt ook een einde aan de solidariteit.
VIJFENTWINTIG JAAR GELEDEN schreef filosoof Philippe Van Parijs een stuk met de provocerende titel Why Surfers Should Be Fed. Daarmee ontpopte hij zich tot een wereldautoriteit op het gebied van het basisinkomen: de overheid moet iedereen, individueel en levenslang, een vast bedrag geven, zónder voorwaarden en ongeacht hoeveel hij of zij verdient. Zelfs surfers die de hele dag geen klap uitvoeren, en alleen maar in de zon liggen en op een plank staan, moeten een zak geld krijgen. Dat klinkt velen als muziek in de oren. Om de zoveel tijd laait het idee van een basisinkomen weer op.
VANDAAG IS DAT OPNIEUW het geval, onder meer door het boekje Win for Life van Nele Lijnen. Deze Open VLD-politica behoort tot de Vivant-groep, die werd opgericht door de gefortuneerde zakenman Roland Duchâtelet, een groot pleitbezorger van gratis geld uitdelen. Lijnen verzamelde achttien voorstanders van het basisinkomen, zowel van links als van rechts, zowel uit de vakbond als uit werkgeverskringen. Want wie wil er niet maandelijks pakweg 1000 euro op zijn rekening gestort krijgen zonder dat daar enige tegenprestatie tegenover hoeft te staan?
EEN BELANGRIJK DETAIL is hoe zo’n basisinkomen gefinancierd moet worden. In Win for Life wordt duidelijk gesteld dat de invoering van een basisinkomen ‘niet denkbaar is zonder de nodige ingrepen in de sociale zekerheid, een drastische hervorming van de belastingen en de verkleining van het overheidsapparaat’. Het blijft onduidelijk hoe diep die ingrepen zullen snijden. Hoe dan ook, Andreas Tirez van de denktank Liberales becijferde het niet zo lang geleden: als elke volwassen Belg een basisinkomen van 1000 euro per maand krijgt en een groot deel van de overheidsuitgaven, zoals pensioenen en werkloosheidsuitkeringen, worden geschrapt, dan is er nog steeds een financieringstekort van 19 tot 35 miljard euro. Men kan over die cijfers twisten, maar alvast econoom Paul De Grauwe zegt dat ‘de werkelijkheid er niet ver van verwijderd zal zijn’. Een basisinkomen is onbetaalbaar.
ER IS NOG EEN ANDER fundamenteel bezwaar tegen een basisinkomen: iedereen krijgt maandelijks evenveel geld toegestopt. Dat lijkt rechtvaardig maar is het niet, want iemand die gezond en fit is, krijgt 1000 euro en iemand die zwaar ziek is of een handicap heeft, krijgt hetzelfde bedrag. Voor die laatste zal 1000 euro vaak te weinig zijn. Sommige voorstanders van een basisinkomen stellen dat de zieke of de persoon met een handicap wat meer geld zou kunnen krijgen, maar dan introduceren ze opnieuw een administratief systeem dat ze net willen afschaffen: artsen zullen moeten oordelen hoe ziek je bent of hoe erg je handicap is, en op basis van hun bevindingen zal de hoogte van je basisinkomen berekend worden. Voor je het weet, zit je bij de ziekte- en invaliditeitsuitkering zoals we die vandaag kennen.
ONDER DE VLAG ‘vrijheid, blijheid’ zeggen de voorstanders van het basisinkomen dat elkeen met zijn 1000 euro kan doen wat hij of zij wil. Een privéverzekering afsluiten tegen ziekte, invaliditeit en werkloosheid bijvoorbeeld. Maar een multimiljonair als Duchâtelet heeft daarvoor zijn 1000 euro basisinkomen niet nodig, een gemiddelde werknemer wel. Wat in theorie zo rechtvaardig lijkt – iedereen krijgt dezelfde som – is in werkelijkheid heel onrechtvaardig: zij die meer financiële steun nodig hebben om een bepaalde levensstandaard te bereiken, krijgen die niet. Het basisinkomen ondergraaft de solidariteit die vandaag bestaat tussen gezonde mensen en zieken, tussen mensen die werken en werklozen, tussen rijken en armen, tussen jongeren en ouderen enzovoort. Met het basisinkomen wordt het ieder voor zich.
ER KUNNEN veel terechte opmerkingen worden gemaakt over ons huidige socialezekerheidssysteem. Sommige uitkeringen zouden beter wat hoger liggen, zodat er minder armoede en ongelijkheid is. De financiering van de sociale zekerheid loopt mank, de tekorten rijzen de pan uit en zijn onhoudbaar. De efficiëntie van het systeem kan beter en de wantoestanden en misbruiken moeten eruit. Maar als het noodlot toeslaat, kunnen we wel terugvallen op de sociale zekerheid. Die kan alleen maar goed functioneren als iedereen zijn of haar steentje bijdraagt, en zich dus inspant voor de samenleving. Dat kan op heel veel manieren. Zo is er genoeg te doen in de kinderopvang, bejaardentehuizen, jeugdzorg enzovoort. En de surfers? Die kunnen altijd het strand schoonhouden.
Nele Lijnen. Win for Life. Met het basisinkomen naar vrijheid en creativiteit, Pelckmans Pro, 2017. 192 blz., ? 19,99.
EWALD PIRONET is senior writer van Knack.
Het basisinkomen ondergraaft de solidariteit tussen gezonde mensen en zieken, tussen rijken en armen.
