Andy Langenkamp

‘Europa is vergeten hoe het spel van de machtspolitiek werkt: de EU speelt korfbal, de rest rugby’

Andy Langenkamp Senior politiek analist bij ECR Research

‘Europa is klemgezet tussen Russische assertiviteit, migratieproblematiek, de nasmeulende eurocrisis, populisme, terrorisme en een dreigende Brexit’, schrijft Andy Langenkamp. ‘Politici antwoorden met crisismanagement in plaats van het aanpakken van onderliggende oorzaken.’

Het Nederlandse Oekraïne-referendum was een nieuwe steek in de Europese eenheid. De EU als in veel opzichten succesvolle en ongekende proeftuin van internationale integratie wordt geen bloedland – zoals de regio van de Oekraïne werd genoemd door historicus Timothy Snyder – maar politieke en economische bloedbaden dreigen.

Europa is klemgezet tussen Russische assertiviteit, migratieproblematiek, de nasmeulende eurocrisis, populisme, terrorisme en een dreigende Brexit. Politici antwoorden met crisismanagement in plaats van het aanpakken van onderliggende oorzaken.

‘Europa is vergeten hoe het spel van de machtspolitiek werkt: de EU speelt korfbal, de rest rugby’

Hiervan profiteren leiders als Poetin. Moskou is niet uit op een Russofiel Europa – het weet dat dit onmogelijk is – maar het wil zoveel mogelijk verdeeldheid zaaien. Daarbij geholpen door antidemocratische tendensen in Europa, Poetin-bewondering door populistische Europese politici en burgers die zich afzetten tegen alles wat riekt naar Brussel en het politieke establishment. Bovendien is de EU vergeten hoe het machtspolitieke spel werkt. De EU speelt korfbal, de rest rugby.

Europa is kwetsbaar. Zo zorgt de omgang met Rusland voor verdeeldheid. Academicus en politicus Istvan Bibo schreef in 1946 over de existentiële angst in Centraal- en Oost-Europa die soms leidde tot politieke hysterie. West-Europa kent deze gevoelens niet en dit zorgt voor spanningen. Verder zien we een schisma tussen noord en zuid over overheidsfinanciën en monetair beleid en clashes over vluchtelingen. Omdat Europa naar binnen is gericht, waardoor bestaande problematiek verergert en nieuwe pijnpunten opdoemen.

‘Vandaag kunnen oorlogen soms nog gestopt worden, maar niet opgelost: ze worden bevroren en kunnen zo weer oplaaien.’

Daarbij komt dat oorlogen en andere conflicten steeds moeilijker op te lossen zijn in een wereld die overloopt van zwakke staten, wapens en zwakke of zelfs ineenstortende instituties en waarin nationalisme en religieus fundamentalisme floreren. In een wereld als deze kunnen oorlogen soms nog gestopt worden, maar niet opgelost: ze worden bevroren en kunnen zo weer oplaaien, zoals onlangs in Nagorno-Karabach.

Structurele oplossingen zijn ver weg voor de crises aan de Europese randen. Het is een illusie te denken dat de EU met een sterk buitenlandbeleid komt. Voortmodderen blijft het adagium.

Ineenstorting voorkomen

Dat pakt soms aardig uit: zo werd de ineenstorting van de Eurozone voorkomen. Maar doormodderen betekent ook dat onderliggende problemen die Europese fundamenten aanvreten niet weggenomen worden. Zo schreeuwt de Eurozone nog altijd om een fiscale unie en Europa kan nog zulke mooie herverdelingsplannen bedenken, als oorlogen en onderdrukking in het Midden-Oosten en Noord-Afrika voortduren, blijven mensen op Europese poorten kloppen. Europa kan de grenzen sluiten – met alle bijkomende gevolgen voor de handel – maar dan wordt het aan die grenzen nog chaotischer met gevaar voor de stabiliteit in bijvoorbeeld Turkije, dat nu al drie miljoen vluchtelingen opvangt.

Meer wanorde aan Europese grenzen lijkt een kwestie van tijd. De Syrische toestroom zou in het niet vallen bij wat Europa voor de kiezen krijgt als Egypte – met ruim negentig miljoen inwoners – een brandhaard wordt. Egypte is slechts een van de kwetsbare Afrikaanse landen; het is wachten op samenballing van de demografische Afrikaanse explosie en uitdijende gevoelens van onveiligheid op het continent. Politiek geweld is sterk toegenomen en steeds meer Afrikanen hebben toegang tot media die laten zien hoe mooi het leven in Europa is.

‘Angstige en onzekere kiezers keren zich naar binnen in plaats van een open blik naar buiten te werpen.’

Al deze onzekerheid heeft ingrijpende gevolgen. Voormalig secretaris-generaal van de NAVO Jaap de Hoop Scheffer zei: “Fear and uncertainty breed proximity.” Angstige en onzekere kiezers keren zich naar binnen in plaats van een open blik naar buiten te werpen. Dit maakt het voor Europa moeilijker grensoverschrijdende problemen aan te pakken.

Problemen komen ook nog allemaal tegelijk, waarbij de aanpak van het ene probleem de oplossing van het andere kan bemoeilijken. Hoe moet je tegelijk de Schengen -Zone intact houden, terrorisme aanpakken, humaan vluchtelingenbeleid voeren en de economie aanzwengelen?

Politici moeten constant balanceren tussen het waarborgen van vrijheid en veiligheid waarbij de economische groei niet uit het oog kan worden verloren. Een evenwicht vinden wordt moeilijker als kiezers politici tot isolationisme dwingen.

20-35% van de Europeanen ziet zichzelf als verliezer van de globalisering en vindt dat de ‘mainstream’ niet luistert. Het liberale project van open markten en vrijhandel wordt gezien als mislukking voor de gewone man. Verdere Europese integratie wordt niet langer als zoete koek geslikt.

Exclusief feestje

Allereest is het Europese project altijd een door de elite gedreven project geweest; des te langer dit een exclusief feestje was, des te groter het democratische en legitimeringstekort.

Ten tweede is het sluiten van achterkamerdeals moeilijker geworden door de alom aanwezige (sociale) media. Een zekere mate van geheimhouding is noodzakelijk voor landen om nationale belangen even opzij te zetten voor het grotere belang.

Ten derde ontbreekt een drijvende kracht achter het Europese project. Onderliggende drijfveren waren altijd sterk: West-Europa koos voor integratie om oorlog te voorkomen, Zuid-Europa koos voor democratie en Oost-Europa wilde uit de Russische greep blijven. En allemaal dachten ze welvaart te vergroten via integratie. Intussen zijn met name de Tweede Wereldoorlog maar ook de dictaturen in Zuid- en Oost-Europa lang geleden en staat het argument ter discussie dat vrijhandel en integratie – het hele fenomeen globalisering – voor iedereen het beste zijn. Kortom, ‘Project Europa’ ontbreekt het aan een ‘narrative’.

Tot slot was consensus nog relatief makkelijk in de Europese club van zes oprichters, maar met 28 leden zijn politieke, economische en sociale verschillen erg groot. Dit maakt de EU minder slagvaardig, veel stroperiger en een ver-van-mijn-bed-show, waardoor de populariteit van en het vertrouwen in de EU afbrokkelen.

Twee tegengestelde krachten bepalen de Europese toekomst:

1. Het publiek hakt in op Europa en geeft Brussel de schuld van problemen (mede omdat nationale politici Brussel als zondebok gebruiken).

2. Problemen als de vluchtelingencrisis kunnen alleen in Europees verband opgelost worden en de crises zouden dus tot meer samenwerking moeten aanzetten.

Rationeel en met een blik op de lange termijn is het simpel: sla de handen ineen. In de praktijk is politiek twee dingen vaak niet: rationaal en langetermijngericht.

Half gebouwd huis

Een ding is duidelijk: de problemen waarmee de EU kampt zijn (mede) ingegeven door het falende ‘governance system’. Dat bleek tijdens zowel de eurocrisis als de vluchtelingencrisis. Het Europese huis is half afgebouwd. De grote vraag is of het huis in elkaar stort of dat het met vereende krachten afgebouwd wordt.

Zaken als het Oekraïne-referendum maken het politieke bouwvakkers en architecten moeilijk. De uitslag steunt slopers als Nigel Farage die pleiten voor een Brexit. Het Nederlandse referendum was in de woorden van Farage het hors-d’oeuvre voor het Britse hoofdgerecht en de uitslag heeft verder momentum gecreëerd voor eurosceptisch sentiment.

De onzekerheid rondom de Eurozone en de EU maakt dat de Europese economie blijft ploeteren. Van doormodderen dreigt Europa terug te vallen naar spartelen in een vies blubberbad. De kans dat het daar schoon uitkomt wordt met de dag kleiner.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content