Zijn keuze voor georganiseerd voetbal rond een stevige defensie was omstreden, maar de resultaten gaven Gareth Southgate gelijk en het volk ging overstag. Alleen over de laatste horde, de strafschoppen, struikelde de bondscoach. Net als in 1996. Met pijnlijke socio-economische gevolgen.
Carys Afoko, communicatie-expert, feministe, activiste, Londense, zwart en voetballiefhebber, had het helemaal juist. Helaas.
We kenden haar niet, maar zaterdag zagen we haar tweet passeren. Vertaald luidde de aanhef die onze aandacht trok – je bent expert of je bent het niet – als volgt: ‘Ik werd wakker en voelde me raar emotioneel over voetbal. Voor diegenen die het niet volgen: Engeland staat in de finale van EURO 2020. Wat enorm is. Maar voor een zwarte Londenaar voelt het… ingewikkeld. Laat me proberen uit te leggen waarom.’
Haar draadje gaf een emotionele uitleg. Dat veel zwarte Londenaars – Afoko heeft een Ghanese vader en een Welshe mama – die opgroeiden in Engeland maar zelden het gevoel mochten hebben ‘Engels’ te zijn. Van al die mensen die de vlag met het kruis van Saint George droegen – vlaggen die de voorbije weken onstuimig wapperden – kregen zij het het te vaak te horen. Dat ze daar niet thuis hoorden. Dat ze naar huis moesten. Home. Vaak genoeg was Afoko lastig gevallen, beschreef ze, door dat soort mensen. Op campagne, in de metro, op straat. Belaagd door dezelfde vlaggendragers die nu luid zongen dat ‘football’ naar hun ‘home’ kwam.
Met de vlag, en waar ze symbool voor staat voor velen, heeft ze niets, tweette ze. Wél met het voetbal. Ze juichte het hart van Marcus Rashford toe, de skills van Raheem Sterling – geboren op Jamaica en lang een zeer moeilijke relatie met de Engelse voetbalfan. En het kalme, volwassen leiderschap van Gareth Southgate. Ze riep ook op om Bukayo Saka, die jonge parel van de laatste weken, te beschermen. Blackjoy noemde ze hem. Daags voor de finale – zoals elke fan optimistisch over de winstkansen – waarschuwde ze uitdrukkelijk voor het nationalisme in de euforie. Het beeld van dronken mensen op straat jaagde haar angst aan. De angst voor de zege. Aanmoedigen ging ze de jongens. Maar zonder vlag.
Als we de reacties op sociale media bekijken lijkt één beslissing – een lijstje strafschopnemers – jaren werk aan identiteit en overbruggen van verschillen teniet te doen.
Met haar gevoel sloeg ze – helaas – de nagel op de kop. Iets over drie in de nacht van zondag op maandag, vier uur na de finale, moest de FA een tweet uitsturen, waarin ze alle vormen van discriminatie die gericht was tot haar spelers via sociale media zwaar veroordeelde. Er komt een onderzoek.
Het voetbal dat een natie even leek te verenigen, sloeg diepe wonden. De angst was terecht, verhevigd door de nederlaag. Saka, Rashford en Jadon Sancho, de mannen van de missers, kregen de volle laag. Plots waren ze niet meer home. Pijnlijk, maar niet onverwacht. Een zoveelste litteken.
Evolutie
Dat de Engelsen de finale bereikten, had/heeft met een aantal factoren vandoen. Om te beginnen het thuisvoordeel, wat UEFA hen al bij het uittekenen van de tornooiformule in 2014 toekende, maar waar ze zich pas deze zomer echt van bewust werden. Daarnaast ook de tactische keuzes van Southgate, die zich spiegelde aan de manier waarop Portugal (EK) en Frankrijk (WK) de laatste prijzen veroverden. De bondscoach heeft overal weelde, voorin én achterin, maar koos – misschien omwille van zijn verleden als verdediger – voor de klemtoom op de defensie (Is het toeval dat Roberto Mancini, een aanvaller, het deed vanuit balbezit?). Het leverde Southgate vooraf veel kritiek op en na de 0-0 tegen Schotland nog veel awoertgeroep, maar na winst tegen Duitsland en Denemarken maalde niemand er nog om.
Door de resultaten gingen de laatste critici overstag. Zij die veel verwachtten van Rashford, Phil Foden, Sancho of Jack Grealish, moesten het doen met uitblinkers als Declan Rice, Luke Shaw, Kalvin Phillips (die profiteerde van de blessure van Jordan Henderson) of Kyle Walker. Stevige boys, maar werkers. Met als gids Harry Kane, de spelmaker-spits, in afwezigheid van een echte tien; lange tijd een zorg voor England. Niet spectaculair, maar wel efficiënt: net als de Belgen gleed Engeland de voorbije jaren moeiteloos door de kwalificatiecampagnes, WK en EK.
Veel volgers zagen dit aankomen. Deze finale was een logisch doortrekken van de internationale successen bij de jeugd, en die waren dan weer het gevolg van grote uitgeschreven vernieuwingen bij de Engelse FA en de modernisering van de opleiding bij de clubs. De FA bouwde niet alleen een prachtig nationaal centrum, maar hertekende een decennium geleden haar beleid. England DNA heette het. Toen het in 2014 werd voorgesteld, brandden journalisten het af. Grijze mannen in grijze pakken komen met een grijs plan, was de kritiek.
Maar het werkte, met de hulp van de clubs. In 2017 won Engeland het WK U17. De sterren daar: Foden en Sancho. Datzelfde jaar won de U19 het EK. De nummer 10 van Engeland op dat tornooi: Mason Mount. (Overigens was de spits van Engeland en doelpuntenmaker in de finale tegen Portugal toen… Lukas Nmecha, inmiddels ex-Anderlecht en met Duitsland Europees beloftenkampioen). In datzelfde jaar werden de U20 van Engeland ook wereldkampioen. Dominic Calvert-Lewin zorgde toen voor de winnende goal. Zeventien van de 26 spelers op dit EK zijn jonger dan 26 en maakten die evolutie mee.
De voorbije vier jaar boetseerde Southgate dat allemaal tot één geheel. Als een echte bruggenbouwer. De finale op het voorbije WK – een leep Kroatië boog toen in de halve finale een achterstand om in winst – kwam iets te vroeg. Ook voor de bondscoach, die amper trainerservaring op het hoogste niveau had. Dat hij tactisch niet kon terugvallen op een plan B verweet Southgate zichzelf. Op het EK zou (en werd) het anders: 5-2-3, 4-3-3, 4-2-3-1, Engeland kon alles aan. Waarbij Southgate ook werd geholpen door de clubcoaches. Hij kon niet terugvallen op één team – zijn spelers komen van overal maar leunen wel op één stijl: Jürgen Klopp, Pep Guardiola, Thomas Tuchel en Marcelo Bielsa. Mauricio Pochettino zelfs: allemaal houden ze van pressievoetbal. Op hun best deden de Engelsen dat ook. Toen Kane bij Tottenham meer en meer uit de spits wegliep en spelmaker begon te worden, liet Southgate hem dat bij Engeland ook doen. Koppel dat aan de professionaliteit binnen de topclubs, op én naast het veld, in voeding, levenswijze… Succes heeft vele vaders.
Identiteit
Wat de Engelse FA ook deed, was op zoek gaan naar een soort identiteit. In 2016 stelde de FA daarvoor iemand met een Maori-achtergrond aan. Owen Eastwood had eerder al zijn expertise bewezen in Nieuw-Zeeland, Zuid-Afrika, de Britse Olympische ploeg, de Koninklijke Balletschool en zelfs de NATO.
Hij kwam tot verbijsterende vaststellingen na gesprekken met ex-internationals. Zoals: de voorbije getalenteerde generaties Engelse voetballers konden zich op tornooien met de nationale ploeg nooit over clubverschillen heen zetten. Wie je bestreed met je club, bestreed je ook binnen de nationale ploeg. Steven Gerrard: ‘Je haatte mekaar. En bij de nationale ploeg deed je alsof je ze graag had.’ Gek genoeg leerden topvoetballers mekaar pas later echt kennen, als analist op televisie. Wat Eastwood ook vreemd vond was dat er amper werd verwezen naar de geschiedenis. Op elk tornooi sinds de hit van 1996 kwam er wel een versie van Football’s coming home, maar in de kleedkamer, leerde Eastwood van Michael Owen, werd daar zelden naar verwezen. In Belonging, the Ancient Code of Togetherness, het boek van Eastwood, wordt daar uitgebreid op ingegaan.
Met de hulp van Eastwoods bevindingen probeerde Southgate dat om te keren en een gevoel van samenhorigheid te creëren. Je cap kreeg je vroeger via de post toegestuurd, na afloop van een interland. Southgate maakte daar een officiële ceremonie van met een live overhandiging, zodat spelers nog trotser waren. Toen Engeland zijn 1000e interland speelde, kregen de spelers onder hun badge een nummer opgespeld. Mount leerde zo dat hij de 1243e Engelsman was die het nationale shirt droeg. Het maakte hem trots, maar ook bewust van het feit dat ze een schakel waren in een zeer lange traditie. Sindsdien heeft elke nieuwe international zijn eigen nummer. Eastwood ging ook op zoek naar het verhaal van de drie leeuwen en legde die geschiedenis uit aan de spelers.
England als een stam. Southgate verwees er na de 4-0 in Rome tegen Oekraïne zelfs letterlijk naar: Harry Kane, Harry Maguire, Jordan Henderson en Raheem Sterling noemde hij ‘de stamoudsten. ‘
World Cup 2022
Dat uitgerekend één beslissing – een lijstje strafschopnemers en de keuze daarbij voor jongeren – jaren werk aan identiteit en overbruggen van verschillen teniet lijkt te doen, tenminste toch als we de reacties op sociale media bekijken, is dan ook bijzonder pijnlijk voor de bondscoach. Hij maakte in 1996 al mee hoe dun het dansen op de koord van emotie is. From hero to zero in één trap.
Het duurde jaren voor Southgate van die klap herstelde. Zijn nationale ploeg heeft minder tijd, over minder dan 500 dagen is er al het WK. Hét grote doel. Toen het grote Engelse renovatieplan werd gelanceerd, was 2022 de eindmeet. In het kantoor van de coaches hangt sindsdien een aftelklok, naar Qatar. Daar de finale halen. Het doel voor 2020 (door omstandigheden 2021) was een halve finale. Op zich heeft de bondscoach zijn opdracht dus ruim vervuld. Alleen: maak dat ontgoochelde fan maar eens wijs.
