Met de organisatie van het EK wil Oekraïne iets aan zijn imagoprobleem doen en zijn nieuwe visitekaartje afgeven. Wat stelt het voetbal in Oekraïne voor, en verandert het EK daar iets aan?
De steile weg omhoog naar de kerk van Sint-Andreas, de Andrejevski Oezviz, ligt helemaal open. Honderden arbeiders leggen tussen de machines nieuwe kasseistenen en schilderen de gevels van de toeristische huizen langs de weg. Het wordt pezen om alles klaar te krijgen voor het EK, en dus worden de grote middelen ingezet.
Voorbij de kerk staan stalletjes met geschenkartikelen. Nicolai heeft naast Sovjetrelieken truitjes van de nationale ploeg, van Dinamo Kiev ook opvallend oranje materiaal in de aanbieding: sjaals en truitjes van Sjachtar Donetsk. Een inwoner van Kiev die supportert voor Sjachtar, de aartsrivaal uit het Russisch gezinde oosten? “Zij hebben een veel beter team. De eigenaar van Kiev is gierig. Sjachtar koopt tenminste goeie spelers, hun voorzitter durft geld uit te geven.” Voor het seizoen wedde hij voor 50 dollar met een vriend die zijn geld op Dinamo Kiev inzette op de landstitel voor de club uit Donetsk. Vanavond zal hij de 100 dollar uit de pot in ontvangst nemen. Dat is bijna een derde van het gemiddelde inkomen in dit land.
Die avond is het ultramoderne Olympische Stadion in Kiev met 25.000 toeschouwers niet eens voor de helft gevuld voor de slotwedstrijd van de competitie tussen Dinamo Kiev en Tavria Simferopol. Dinamo Kiev kan nog kampioen worden, maar dan moet leider Sjachtar Donetsk thuis verliezen van de hekkensluiter, het al veroordeelde Alexandria. Niemand die gelooft dat dat kan, en zeker niet in een land als Oekraïne.
Tijdens de rust wandelen de toeschouwers over de overdekte promenade waar om de twintig meter drank en eten wordt aangeboden en waar voldoende toiletten zijn voor mannen en vrouwen. Wanneer Kiev in de slotfase nog de zege uit handen geeft en zich bewust is van het feit dat Donetsk zijn zevende landstitel in de laatste tien jaar viert, wordt het team met een fluitconcert uitgeleid. Boos rent Andrej Sjevtsjenko even later door de mixed zone. ” Please, Andrej, a short interview“, smeken Zweedse en Oekraïense reporters, maar Sjevtsjenko loopt weg: ” No! Not this time!”
Intussen gaan 700 kilometer verder in de Donbass Arena in Donetsk de spots aan voor een indrukwekkende show. Het kampioensfeest wordt live uitgezonden op de Oekraïense tv.
Nieuwe stadions
De bouw in augustus 2009 van het Donbassstadion, een van de weinige vijfsterrenstadions in Europa, heeft het hele voetbalgebeuren in Oekraïne in beweging gebracht. Voorheen speelde Sjachtar in een oud stadion met 25.000 plaatsen voor gemiddeld 10.000 man, vooral halfdronken mijnwerkers. In 1996 nam Rinat Achmetov, de rijkste man in Oekraïne, de club over nadat zijn voorganger was omgekomen bij een bomaanslag in het stadion, en zette de modernisering in. Hij betaalde jonge mensen om sfeer te maken, voerde supporters aan met bussen uit de randsteden. Vandaag heeft Sjachtar op Facebook 50.000 volgers, het meest van alle Oost-Europese clubs. Dinamo Kiev, dat nog altijd teert op zijn naambekendheid in Europa, heeft niet eens een Facebookpagina.
De toekenning van het EK zette ook andere steden in beweging. Havenstad Odessa houdt aan zijn EK-kandidatuur een fonkelnieuw stadion over voor haar eersteklasseclub, net als Metalist Charkov en het bescheiden Karpaty Lviv, dat afgelopen seizoen pas op de laatste speeldag het behoud kon afdwingen. Ook Dnjepr Dnjepropetrovsk, eigendom van een van de rijkste zakenmannen van het land, voetbalt in een nieuw stadion. Dat maakt op een paar jaar tijd al zes nieuwe stadions op zestien eersteklassers.
Plots hangt een heel andere sfeer rond het Oekraïense voetbal. Vijf jaar geleden speelde Dinamo Kiev thuis in het kleine Lobanovskistadion dat 16.000 plaatsen telde gemiddeld voor 5000 toeschouwers. In februari verhuisde het na de heropening van het Olympisch Stadion naar de nieuwe tempel met 50.000 plaatsen. Voor de eerste thuiswedstrijd tegen de bescheiden stadsrivaal Arsenal Kiev daagden 55.000 kijkers op, voor de volgende match 60.000, terwijl Dinamo in de eerste helft van het seizoen in zijn oude stadion aan een gemiddelde van 8000 man kwam. Ook de andere topploegen zien het volk toestromen naar de nieuwe arena’s. Kampioen Sjachtar speelt voor gemiddeld 35.000 fans, Metalist Charkov heeft er bij elke thuismatch 25.000.
Overbetaalde voetballers
Met Ukraine International Airlines sta je voor 250 euro in minder dan drie uur in de stad die in de negende eeuw door de Vikingen gesticht is en die dus ouder is dan Moskou. In geen tijd ben je op weg naar het centrum van Kiev met vijf miljoen inwoners. Het is een land dat vaart op twee snelheden: een voor de superrijken en een voor de anderen. Op de snelwegen geldt een snelheidsbeperking tot 130 per uur, “behalve voor de BMW’s, Mercedessen en 4×4’s”, grijnst de taxichauffeur. Die doen waar ze zin in hebben, maar alle auto’s stoppen hier wel voor wie het zebrapad oversteekt!
In het gezellige centrum aan de linkerkant van de brede rivier de Dnjepr hangen boardings met aankondigingen van optredens van Madonna en Status Quo. Een toeristische trekpleister is een daguitstap naar Tsjernobil, dat amper 120 kilometer ten noorden van Kiev ligt.
Andrej Vartsjak, een Oekraïense collega van sportkrant Sport Express, schudt het hoofd wanneer hij ziet dat een espressootje op het terras aan het Maidan Nezalezjnosti, het centrale plein waar in 2004 de vlaggen van de Oranje Revolutie wapperden, 1,40 euro kost. Voor toeristen en superrijken is het hier goed leven, de meerderheid van de bevolking moet de eindjes aan elkaar knopen. Een appartement in hartje Kiev kost minstens 500 euro per maand. In de grijze woonblokken aan de andere kant van de Dnjepr kan je wel onder dak met 350 euro. Nog altijd veel geld in een stad waar het gemiddelde loon 350 euro bedraagt, en waar een journalist 600 euro per maand verdient. Buiten de meest welvarende steden, Kiev en Lviv, liggen de lonen nog een stuk lager.
Dan kan je in dit land maar beter profvoetballer zijn. Zelfs in de kleinste clubs verdienen de spelers minstens 5000 euro per maand. Het gemiddelde loon van een profspeler in eerste klasse is 15.000 euro per maand. Bij de twee topclubs loopt de verloning op tot twee (Kiev) en zelfs drie miljoen euro (Donetsk). Wat Andrej Sjevtsjenko bij Kiev opstrijkt, weet niemand.
“Al onze voetballers zijn overbetaald”, zegt Andrej Vartsjak van Sport Express. Voor het gezellige leven wil de gemiddelde West-Europese prof niet naar Oekraïne verhuizen. Het enige wat hem kan lokken, is geld. Omdat de buitenlandse sterren zo goed betaald worden, stijgen ook de lonen van de eigen spelers. Het gevolg is dat Dinamo Kiev een budget hanteert tussen 50 en 60 miljoen euro, terwijl dat van landskampioen Donetsk nog eens het dubbele bedraagt. Andere clubs doen het met 10 tot 40 miljoen euro, naar Belgische normen zijn dat topbudgetten.
Corruptie
Naast de Dnjepr wordt een immens appartementsblok opgetrokken in het groen: hier heeft Sjevtsjenko zijn centen in geïnvesteerd. Even verderop zijn kranen volop bezig met de constructie van een heliport, voor de helikopter van de president. Zo wordt tenminste het stadscentrum niet meer afgesloten voor alle verkeer wanneer de presidentiële escorte Kiev verlaat voor zijn thuisbasis Donetsk.
‘Julia Forever’ staat op een groot spandoek in een klein tentendorp dat al jaren door Timosjenkofans bewoond wordt, op de ‘vul. Krestsjatik’, Kievs hoofdstraat, een brede boulevard met chique boetieks. Daaruit afleiden dat oud-premier Joelija Timosjenko (die nu in de gevangenis zit) enorm populair is in Oekraïne, is een beetje voorbarig. Veel hoop dat de parlementsverkiezingen van oktober iets veranderen, is er niet: allemaal één pot nat, die politici, of ze nu Russisch gezind zijn of naar het Westen lonken. Ze denken alleen aan zichzelf en aan hun eigen zakken. Algemeen blijft Oekraïne een verdeelde natie, in twee gescheurd door de rivier Dnjepr. Het westen, waar het Oekraïens in opmars is, lonkt nog steeds naar de EU, terwijl het oosten, waar Russisch de voertaal blijft, vasthoudt aan de banden met Rusland. President Viktor Janoekovitsj spreekt trouwens zo slecht Oekraïens dat het komische filmpjes op YouTube oplevert.
Het probleem blijft de ongelijke inkomensverdeling en de enorme corruptie. Tegengehouden worden door de verkeerspolitie betekent haast zeker smeergeld betalen om verder te kunnen. Chirurgen proberen hun loon aan te vullen door patiënten extra geld te vragen om operaties versneld uit te voeren. In de Duitse kwaliteitskrant Die Zeit stond een paar weken geleden een verhaal met een ex-manager van een van de grootste hotels in Kiev, dat op een dag bezoek kreeg van een bende geüniformeerde mannen die alles overhoop haalden. Even later had het hotel nieuwe eigenaars. Een beetje intimidatie drukt de overnameprijs. In een land zonder rechtszekerheid kan dat allemaal.
Ook het voetbal wordt gewurgd door dat soort verhalen. De machtige man van de voetbalbond, Grigori Soerkis, heeft zijn kantoor in het oude stadion van Dinamo Kiev. Logisch: voorheen was hij voorzitter van die club, die nu geleid wordt door zijn broer Igor. Pikant detail: toen Dinamo Kiev in 1995 voor twee jaar van Europees voetbal werd uitgesloten wegens poging tot omkopen van een Spaanse scheidsrechter, was de huidige bondsvoorzitter clubvoorzitter van Dinamo. Eerst werd hij levenslang geschorst door de UEFA, maar dat werd ongedaan gemaakt. Maar er is veel twijfel rond hem en zijn invloed blijven hangen. Dus rest die andere topclub – Sjachtar – geen andere optie dan het gebrek aan macht en invloed te compenseren met geld. Het resultaat? Zeven clubs zouden loyaal zijn aan de voetbalbobo’s in Kiev, terwijl acht andere samenwerken met Sjachtar.
Hoe valt het anders te verklaren dat Sjachtar de afgelopen drie jaar maar één penalty tegen kreeg?
En hoe gemotiveerd is het kleine Illitsjevets Marioepol, dat dertien spelers van Sjachtar leent, als het tegen Donetsk speelt?
En waarom laat Metalurh Donetsk zijn beste speler op de bank in de derby tegen Sjachtar?
Om met dat soort toestanden af te rekenen, werd met het oog op een gereinigde voetbalstal voor Euro 2012 in juli 2010 ex-topscheidsrechter Pierluigi Collina ingehaald. Collina’s hoofd is het eerste wat reizigers die op de luchthaven van Kiev arriveren te zien krijgen: hij prijkt op alle autobussen die de passagiers van de vliegtuigen naar de terminal voeren. Het eerste halfjaar werkte dat wonderwel. De scheidsrechters waren zo onder de indruk van Collina dat ze zelfs objectiever gingen fluiten, maar het laatste halfjaar ebde het effect weg. De meest betwiste wedstrijd was de beslissende titelmatch van 7 april. Tijdens Donetsk-Kiev trof scheidsrechter Joeri Vaks op zijn minst een paar dubieuze beslissingen, waardoor Kiev ineens titelfavoriet af was.
Collina, die op het EK de scheidsrechters begeleidt, moet zich al vaker afgevraagd hebben waar hij aan begonnen is.
Douanefaciliteiten
Het uitzicht dat Markian Loebkivski vanaf het Oekraïense hoofdkwartier van Euro 2012 op de 21e verdieping heeft op het nieuwe Olympisch Stadion is fabuleus. De voormalige diplomaat, die als Oekraïens ambassadeur drie jaar in Bosnië en Kroatië doorbracht, is zich als directeur van Euro 2012 in Oekraïne heel goed bewust van de problemen waar zijn land mee worstelt. Alleen moet men niet overdrijven, vindt hij: “We are not eating children!”
Loebkivski (afkomstig uit Lviv) en zijn assistente Anna Dobko zijn moderne Europeanen. Dat ze uitstekend Engels spreekt, vat Anna Dobko niet op als een compliment. “Spreken ze misschien in Frankrijk een andere taal dan Frans, en in Italië iets anders dan Italiaans?” Dat een buitenlander aangenaam verrast is dat hij geen visum nodig heeft om het land binnen te komen, ontlokt haar een wrang lachje. “Voor ons, Oekraïners, is het niet zo eenvoudig om een EU-land binnen te raken.”
Dat zijn land een imagoprobleem heeft, weet Loebkivski. Behalve het thuisland verkozen alleen Frankrijk en Zweden om hun basiskamp hier op te slaan. “De fans komen toch. Die gaan niet bij hun teams in Polen slapen. Kiev en Lviv zijn fantastische steden om te verblijven. Als teams de hele tijd heen en weer willen reizen, dan doen ze dat maar.”
Samen met zijn team legt Loebkivski een race tegen de tijd af. “Wie Oekraïne drie jaar geleden bezocht, zal vandaag het verschil zien.” Hij geeft één voorbeeld: “Twee jaar geleden dacht ik dat het stadion in Lviv er nooit zou komen. Het staat er wel.” In Nederland was men ongerust wegens het uitblijven van de treinschema’s van de nieuwe supersnelle treinen van Lviv naar Charkov, waar Oranje speelt. Loebkivski: “De nieuwe treinen uit Korea zijn net aangekomen, worden nu uitgetest. De tijdschema’s zullen zo beschikbaar zijn.”
Het zijn niet de grote sponsors die alles mogelijk gemaakt hebben. Die meldden zich te laat. Hoe het dan wel gelukt is? “Omdat de staat zijn verantwoordelijkheid heeft genomen. De staat heeft alles betaald. Het alternatief was alles afblazen. Voor het imago van het land was dat een enorme klap geweest. Dat mocht niet gebeuren.” Het geld dat is geïnvesteerd, is niet verloren, zegt de toernooidirecteur. Dankzij het EK wordt er in de 20-jarige geschiedenis van het land voor het eerst flink geïnvesteerd in infrastructuur: “We houden aan dit toernooi vier moderne luchthavens over, moderne autowegen, plus supersnelle treinen.”
Sovjetmentaliteit
Loebkivski voerde niet alleen een strijd tegen de tijd, maar ook tegen de oude Sovjetmentaliteit die nog vastgeroest zit in het land. Daartoe kreeg hij van de overheid volmacht. Zo pakte hij de tergend langzame douanefaciliteiten voor auto’s aan. “Van sommige documenten wisten de douaniers niet eens waarom ze ingevuld moesten worden. Afschaffen, die zaken!” Op de speciaal aangelegde rijstroken voor bussen parkeerde iedereen zijn auto. Dus stuurde Loebkivski politie de straat op om die vakken vrij te houden.
“Euro 2012 is niet alleen de organisatie van een sportevenement, maar ook een geopolitiek project dat ons dichter bij Europa moet brengen.” Voor het eerst zullen veel Oekraïners met Europeanen in contact komen. “Wij zijn nog altijd een post-Sovjetstaat. Dat krijg je er niet uit in 20 jaar. Maar ik wil dat Oekraïne een land wordt zoals Zweden of Finland. Mijn kinderen hebben al een andere mentaliteit. Ik wil dat ze opgroeien in een meer open Oekraïne.”
Makkelijk wordt dat niet. Want aan de overkant van de Dnjepr, in het oosten, vindt men dat nieuwbakken Oekraïense nationalisme maar niets, daar voelt men zich nog altijd verwant met Rusland en de Russische taal en cultuur.
Journalist Andrej Vartsjak verwacht niet dat het EK veel ten gronde verandert. “We krijgen nieuwe wegen, maar die zullen wel weer gebouwd zijn met slecht materiaal, waardoor het verschil in prijs in de zakken van de ondernemers ging.”
Hij verwacht niet dat het hele land gaat feesten. “De meesten hebben daar geen tijd voor, die moeten hard werken. Buiten de grote steden is er geen werk, daar overleven mensen met wat ze op hun lapje grond verbouwen.”
Wat zullen de Europeanen die langskomen in Oekraïne zien? “Dat we niet zo’n slecht en lelijk land zijn als ze misschien denken. Het sneeuwt hier niet het hele jaar, niet iedereen drinkt wodka. We hebben een slechte regering, een slechte president, maar aardige mensen.”
DOOR GEERT FOUTRÉ
Pierluigi Collina moet zich al vaker afgevraagd hebben waar hij in Oekraïne aan begonnen is.
