De making-of van Marvelous Nakamba begint in de stoffige straatjes van Makokoba, leidt via Dallas naar Nancy en krijgt als voorlopig laatste scène zijn intrede in het Jan Breydelstadion. Portret van de Afrikaanse opvolger van Timmy Simons.
Makokoba, het eerste zwarte township van Bulawayo, is met voorsprong het lelijke eendje van de op een na grootste stad van Zimbabwe. De criminaliteitscijfers liggen er schrikbarend hoog, de werkloosheid boomt en het afval ligt er hopeloos in de open lucht te rotten. De zanderige straten van Makokoba staan in Zimbabwe echter bekend als een geïmproviseerd opleidingscentrum waar onder andere de broers Adam, Madinda en Peter Ndlovu, nog altijd de meest gelouterde voetballer van het land, hun trucs uittestten. Ook Marvelous Nakamba trekt er als broekventje opuit in de stegen, rijwegen en boulevards van zijn wijk. Altijd met de bal aan de voet. Eerst in Makokoba en daarna in het naburige Njube. ‘Wij voetbalden altijd met honderd procent passie’, vertelde Nakamba anderhalf jaar geleden aan de publieke omroep NOS. ‘We hadden maar één ding: een bal. En dus voetbalden we. Uren aan het stuk als het moest.’
Vader Antony neemt Marvelous nu en dan mee naar voetbalwedstrijden, terwijl moeder Charity naar buurland Zuid-Afrika moet uitwijken om een deftige job te vinden. Met het geld en het eten dat ze elke maand opstuurt, kan het gezin overleven. Maar meer ook niet. De reddingsboei zal jaren later komen van Methembe Ndlovu. Begin 2009 koopt de ex-international Eastern Lions op en verhuist hij het hele boeltje van Mature, een stad die aanschuurt tegen Mozambique, naar het zeshonderd kilometer verder gelegen Bulawayo. De kunstgreep, die vooral in de VS populair is, veroorzaakt een schokgolf in Zimbabwe. Nakamba, op dat moment vijftien, is een van de eerste rekruten van het Bantu Roversproject dat schooljongens de kans wil geven om profvoetballer te worden. De opleiders bij Bantu Rovers zweren bij een aanpak waarbij de spelers moeten multitasken op het veld. Een jaar later debuteert Nakamba al in de Zimbabwaanse Premiership. ‘Marvelous speelde vooral op de flank, maar soms ook als spits, defensieve middenvelder of centrale verdediger. Wie bij ons voetbalt, moet op verschillende posities ervaring opdoen.’ Zo luidt de uitleg van Bantu Roversvoorzitter Methembe Ndlovu.
Protegé
Het wonder van Marvelous krijgt pas vorm in Dallas. In het voorjaar van 2012 is Bantu Rovers een van de 180 teams afkomstig uit twintig landen die uitgenodigd zijn op de Dallas Cup. De Zimbabwanen hebben er zelfs een busrit van tien uur, ruim 22 uur vliegen en een twee uur durende controle aan de Amerikaanse douane voor over om deel te nemen aan een van de meest prestigieuze jeugdtornooien ter wereld. Scouts van het Franse Nancy zijn ook aanwezig en die noteren gretig de naam van de pezige Nakamba. Hij wordt eerst aangeboden bij Cercle Brugge, maar in Brugge happen ze niet toe (zie kader). Na een geslaagde test bij tweedeklasser Nancy wordt de transfer in december geofficialiseerd. Nakamba traint een tijdje mee met de U19 en wordt uiteindelijk bij Nancy B ondergebracht dat uitkomt in CFA, de Franse vierde klasse. Ondanks veel goede wil kwijnt de Zimbabwaan dag na dag wegbij l’ASNL. ‘De integratie verliep moeizaam omdat hij het Frans maar niet aangeleerd kreeg. Toen hij anderhalf jaar later bij ons vertrok, kon hij zich nog altijd niet verstaanbaar maken’, vertelt Francisco Rubio, destijds trainer van de tweede ploeg van Nancy en nu coach van de vrouwenploeg. ‘Ik kan mij voorstellen dat Marvelous zich rot verveeld heeft, maar hij heeft dat goed kunnen verstoppen achter zijn ontwapenende lach. Zeven dagen op zeven verbleef hij in het jeugdcentrum van de club. Om hem uit zijn routine te halen, nam ik hem mee bij mij thuis of gingen we samen naar een match van de eerste ploeg kijken.’
Op het veld lijkt de taalbarrière geen obstakel te zijn voor Nakamba. ‘Ik kwam in het Engels niet verder dan wat gebrabbel. Het was dus behelpen met gebarentaal en aan de hand van videofragmenten schoolde ik hem tactisch bij. Ik herinner mij vooral grappige taferelen op training. Wanneer ik een oefening uitlegde, keek hij raar op. Het leek alsof hij high was en even weg was van deze wereld. (lacht) Maar hij was er meteen mee weg als ik de oefening een keer had voorgedaan. Zijn ploegmaats deden vaak het omgekeerde van wat ik vroeg. Verder viel hij vooral op door zijn ingesteldheid: in de matchen kreeg hij veel klappen, maar je hoorde hem nooit klagen. Je moest hem ook niet vragen om het materiaal mee te helpen opruimen. Hij deed het spontaan.’
De positieve rapporten van Rubio over zijn protegé stapelen zich op in het bureau van de Frans-Argentijnse hoofdcoach Pablo Correa, maar krijgen geen vervolg. Tot Nakamba halfweg mei 2014 twee competitiewedstrijden in de Ligue 2 mag afwerken tegen Auxerre en Angers. Rubio: ‘Veel mensen van de club vroegen mij: waar komt die gast plots vandaan? Ik heb Marvelous dikwijls voorgetrokken om hem bij de A-ploeg te krijgen, maar ik kan begrijpen dat een trainer andere prioriteiten heeft dan een jongere te laten aansluiten in zijn kern. In dezelfde periode had ik achteraan Clément Lenglet lopen. Het duurde een tijdje voor hij een kans kreeg. Afgelopen winter werd hij voor vijf miljoen euro weggehaald door Sevilla… Zo snel kan het dus gaan.’
Vijfsecondenregel
In mei wimpelt Nakamba een contractvoorstel van Nancy af. Hij trekt richting Nederland en laat zich als stagiair bij Vitesse opmerken in een oefenduel tegen Chelsea. Half augustus ligt er een contract van vier jaar klaar in de GelreDome. Nakamba moet eerst rijpen bij de beloften om sterker te worden en om te wennen aan een nieuwe manier van voetballen. ‘Ik heb hem moeten leren spelen in een systeem, de juiste drukmomenten kiezen en naar voren voetballen’, zegt John Lammers, op dat moment bevoegd voor Jong Vitesse. Omdat er in de selectie weinig alternatieven zijn, wordt binnenskamers zelfs even het plan opgevat om hem tot linksback om te vormen. Onder Lammers bloeit Nakamba helemaal open als pitbull voor de verdediging. ‘Ik stelde vaak een hyperaanvallende ploeg op met Marvelous als enige middenvelder met defensieve taken. Hij was de stille kracht in de as, van wie je wist dat hij je nooit zou laten vallen. We zijn dat seizoen ook kampioen geworden, maar hij was toen niet klaar om te concurreren met Davy Pröpper en Marko Vejinovic. Het seizoen daarop, toen Pröpper aan PSV werd verkocht en Vejinovic aan Feyenoord, heeft Peter Bosz hem naar de A’s gehaald en hij heeft meteen het niveau opgepikt.’
Het seizoen 2015/16 is dat van de definitieve doorbraak. In Zimbabwe wordt hij een nationale held wanneer hij in de voorrondes van de Europa League aan de aftrap staat tegen Southampton. Na Bruce Grobbelaar, Kennedy Chihuri, Norman Mapeza, Musa Mguni en Costa Nhamoineso is hij pas de zesde speler uit de geschiedenis van Zimbabwe die een Europese wedstrijd speelt. In Nederland wordt Nakamba een grootmeester van de vijfsecondenregel waar Bosz, intussen overgestapt naar Borussia Dortmund, zo de nadruk op legt. Voor de 53-jarige Nederlander, een militant van het eerste uur, moet de bal binnen de vijf seconden heroverd worden. Een karwei waar Nakamba zich elke wedstrijd vol overgave in stort. Omdat hij elke aanval afbreekt en soms onbesuisd in duel gaat, krijgt hij een toepasselijke bijnaam: de bulldozer van Bulawayo. Na een domme rode kaart tegen AZ trekt Bosz aan de alarmbel in een interview met Voetbal International. ‘Ik wil niet dat Marvelous zijn manier van voetballen verandert. Dat energieke, dat felle, is zijn kracht en moet hij vooral blijven doen. Op die manier is hij van waarde voor de ploeg. Hij moet zich wel realiseren dat er in Nederland wat sneller voor een overtreding gefloten wordt. Door dit soort voorvallen wordt er ook extra op je gelet.’
Het seizoen daarop verhuist Bosz naar Ajax. In Amsterdam, zo zegt Bosz tegen een intieme vriend, missen ze een type Nakamba. Wat Ngolo Kanté is in Engeland, dat was Nakamba namelijk in Nederland. Geen speler in de Eredivisie die meer ballen intercepteerde, recupereerde of neutraliseerde dan Nakamba. Met 291 recoveries blijft hij spelers als Eric Botteghin (286), Kamohelo Mokotjo (284) en Karim El Ahmadi (234) voor. En vooral: hij doet het op een cleane manier.
Nieuwe Simons
Nakamba moet op termijn de nieuwe Timmy Simons worden. Bij Club Brugge zijn ze alvast onder de indruk van zijn groot volume – tijdens de medische tests kon de staf al een glimp opvangen van zijn fysieke mogelijkheden – en ze hopen dat hij als linksvoetige evenwicht zal brengen op het middenveld. Maar hij is niet het type dat de ploeg beter zal laten voetballen. Marco Timmer, Vitessewatcher voor Voetbal International, omschrijft Nakamba als een slimme en bijzonder krachtige voetballer die vaak het juiste moment kiest om in duel te gaan. ‘Met zijn balrecuperatie was Nakamba minstens even belangrijk als Ricky van Wolfswinkel, die er 20 binnenschoot. Zonder hem was het evenwicht zoek bij Vitesse. In balbezit vond ik het nog te mager. Hij moet meer vooruit voetballen, verticale passes versturen, lef tonen. Hij voelt zich comfortabel dicht bij de defensie in een controlerende rol. Hij komt de bal in de eigen defensie ophalen terwijl hij twintig meter dieper in balbezit zou moeten komen. Hij heeft zeker progressie geboekt, maar van een speler op die positie mag je nog meer verwachten.’
Na de gewonnen bekerfinale tegen AZ probeert trainer Henk Fraser zijn Afrikaanse pletwals langer aan boord te houden. ‘Marvelous heeft een hoog plafond. Bij een club als Vitesse krijgt een speler de tijd om door te groeien. Wat mij betreft moet hij een jaar of twee blijven.’ Het is dan al te laat: Nakamba is klaar met Vitesse en heeft geen zin om bij te tekenen. Met nog een jaar contract te gaan moet Vitesse dus cashen. Uiteindelijk doet de club, smalend Hollywood aan de Rijn genoemd, een uitstekende zaak door zijn sleutelspeler voor drie miljoen te verkopen aan Club Brugge. Verbazend genoeg geven de Nederlandse topclubs niet thuis. ‘Feyenoord, Ajax en PSV waren al dubbelbezet op positie zes. Ik vind Club Brugge dus een slimme stap’, aldus Timmer. ‘Voor de toppers in de Premier League en de Bundesliga komt hij op dit moment tekort. Hij had meer kunnen verdienen bij een laagvlieger uit een grote competitie, maar hij heeft eerst aan zijn ontwikkeling als voetballer gedacht. Bij Club, waar hij de voorrondes van de Champions League zal spelen, zal hij er ook niet armer van worden. En opvolger van Simons worden, is toch al wat? Ik weet alleen niet of hij ooit de absolute top zal aankunnen…’
Nu nog het geheim achter zijn voornaam ontrafelen. Want zelfs naar Zimbabwaanse normen klinkt Marvelous erg exotisch. ‘Ik vind Marvelous zelf mooi klinken’, zei Nakamba daarover. ‘Mijn ouders vonden het, denk ik, geweldig dat ze een zoon kregen. Die naam had dus een speciale betekenis voor hen. Dat hebben ze me later ook zo verteld. Mijn ouders hebben het voor speciale voornamen. Weet je hoe mijn broertje van elf heet? Blessed. Maar hij heeft voorlopig niets met voetbal.’
DOOR ALAIN ELIASY – FOTO’S BELGAIMAGE
‘Hij viel vooral op door zijn ingesteldheid: in de matchen kreeg hij veel klappen, maar je hoorde hem nooit klagen.’ Francisco Rubio
