‘Stedelijk groen vraagt om een ander natuurbeleid’

‘Er is dringend nood aan het ontwikkelen van een stedelijk natuurbeleid, waar de gezondheid van de omwonenden mee in rekening wordt gebracht’, schrijft professor huisartsengeeskunde en districtsraadslid Dirk Avonts (Groen).

Ik woon in een zeer aangename straat in Wilrijk, helemaal in het zuiden van ‘veel-te-Groot-Antwerpen’, op de grens met Edegem en Morstel. Samen met vele buren heb ik uitzicht op een groen scherm van 60-jaar oude, mooi uitgegroeide fijnsparren. Ze staan op een domein van Water-link, de Antwerpse drinkwatermaatschappij, en reiken tot boven de daken van de huizen. Als het sneeuwt of de volle maan er doorheen schijnt, is de sfeer gewoon verrukkelijk. De stad voelt veraf en op zo’n momenten is zelfs het geraas en gezoem van de E19 en de R11 te verdragen.

In totaal 183 naaldbomen geven deze groene sfeer aan zo’n 140 direct omwonenden. Daar bovenop profiteren nog een honderdtal buurtbewoners van het groene festijn, tijdens een wandeling of bij het uitlaten van de hond. En ja, ook eekhoorns, egels, spechten, kraaien, eksters, zwarte mezen en goudhaantjes vinden dit wel een leuke plek. Soms komt een groepje halsbandparkieten er wat kabaal maken.

Maar de fijnsparren staan dicht op mekaar, te dicht. Er komt geen zonlicht doorheen, waardoor de bodem helemaal kaal oogt en bedekt is met fijne naalden die de bodem langzaam verzuurd hebben. Er groeit geen grassprietje en zelfs geen ‘onkruid’. Natuurkenners halen er de neus voor op: monocultuur van een boomsoort die hier niet thuishoort met een biodiversiteit die nog onder het vergruisde niveau van een maisveld ligt.

Als je oud wordt, komen er kwaaltjes opzetten. Zo ook bij onze bejaarde fijnsparren. De sapstroom is trager en het hars kan moeilijk de op vinkenslag zittende boomkevers buiten houden. De vele droge zomers deden er geen goed aan, en een agressieve boomkever, de letterzetter, heeft zich in een aantal bomen geboord. De aantasting is divers en de naaldbomen bevinden zich in verschillende stadia van verval en afsterven. Lang niet elke boom gaat plots dood en dreigt om te vallen op een wagen of een huis. De opeenvolgende beelden van Google Earth laten zien dat de aantasting traag verloopt. Maar plots gaan bij Water-link, de eigenaar van het domein, de alarmbellen af en worden op 17 en 18 november 2022 alle bomen gekapt.

Ik consulteer groenwerkers, boom-experten en doe natuurlijk een rondje op het internet over ‘hoe de letterzetter bestrijden’? De adviezen richten zich allemaal in de richting van: alle bomen kappen, ook de gezonde exemplaren. Dat is vanuit een strikt biologisch standpunt te verdedigen: zo worden de andere bomen niet aangetast (wel gekapt…) en beperkt zich de uitbreiding van de letterzetter. Dat klopt naar mijn aanvoelen voor een groot natuurgebied. Maar buiten de 183 fijnsparren in mijn wijk staan er hier nergens bomen waar de letterzetter zijn agressiviteit kan botvieren! Dat is niet te verwonderen, want het district Wilrijk mag dan het groenste zijn van allemaal, dixit de districtsburgemeester, maar het voelt zeker niet aan als een bosgebied, laat staan een natuuroase. Waarom de ‘natuur’ in het domein van Water-link niet zijn gang laten gaan? Elk jaar sterven er dan bomen en het duurt misschien 20 jaar vooraleer alle naaldbomen in het perceel het loodje gelegd hebben. Is selectief kappen, met chirurgische precisie, en de open plekken invullen met meer aangepaste struiken en bomen een alternatieve aanpak? Ik weet het niet. Is het onderzocht? Neen. Wil Water-link wachten met kappen tot de resultaten van zo’n onderzoek? Neen.

(Lees verder onder het artikel.)

Eind november 2022 zal de opmars van de letterzetter gestopt zijn. Met veel poeha belooft Water-link om de plek te beplanten met inheemse bomen een struiken; het copy-paste zinnetje uit menige offertes van een nieuwe groeninrichting. Benieuwd of dit nieuw en gewenst groen op die verzuurde grond gaat groeien. Vingers kruisen of het lukt, en dan is het 30 jaar wachten vooraleer er terug een groen scherm is dat de allure heeft met wat er vandaag voor de omwonenden beschikbaar is.

Maar, zo zeggen mij de natuurspecialisten, de biodiversiteit zal dan veel groter zijn. Wil ik graag geloven en dat vooruitzicht is het enige lichtpuntje dat de kaalkap wat kan verzachten. Maar tientallen jaren zal het een vlakte zijn. Het groene scherm is weg, wat neerkomt op een halvering van de groenoppervlakte in de buurt. En dat is meer dan een slok op een borrel. Want de groenoppervlakte, en dan vooral de oppervlakte aan boomkruinen, in een woonbuurt, bepaalt voor een groot deel mee gezondheid van de bewoners. Het preventieve effect van groen in een buurt is al grondig bestudeerd.

Onze buurt moet tientallen jaren een groen medicijn missen, omdat een boomkever het te bont gemaakt heeft. De kapvergunning is vlotjes afgeleverd en Water-link maakt zich sterk dat ze ‘alle bomen wel moeten kappen’, want dat ‘de wet’ hen daartoe eigenlijk verplicht. Dat de lokale overheid moet instaan voor de gezondheid van zijn burgers staat in de grondwet. De districtsburgemeester van Wilrijk ziet het anders: ‘jullie mogen blij zijn dat jullie decennia lang op een groen scherm konden uitzien’. Een groene omgeving als ‘gunst’ voor de burgers. Onderzoekers van de universiteit van Vancouver hebben berekend wat een gezonde leefomgeving moet inhouden, een soort ‘grondrecht op groen’. Iedere bewoner heeft uitzicht op ten minste 3 bomen en woont in een wijk waarvan 30% van de oppervlakte bestaat uit boomkruinen. En als groen toetje, moet er binnen de 300 meter (in vogelvlucht) een grote groene zone zijn van minstens één hectare.

De wetgever, beleidsmakers, politici, maar ook natuurliefhebbers moeten deze Vancouverregel ter harte nemen als ze omgaan met stedelijk groen. De beproefde strategie in een natuurgebied (radicaal kappen), kan nefast zijn voor de gezondheid stedelingen. Er is dringend nood aan het ontwikkelen van een stedelijk natuurbeleid, waar de gezondheid van de omwonenden mee in rekening wordt gebracht.

Dirk Avonts is professor emeritus huisartsgeneeskunde, verbonden aan de ‘Leerstoel Zorg en Natuurlijke Leefomgeving van de Universiteit Antwerpen. Hij zetelt in de districtsraad van Wilrijk voor Groen, en is één van de drijvende krachten van de actiegroep Ademloos.