Maxine Margolis

‘Op vele punten heeft Bolsonaro geput uit het draaiboek van Donald Trump’

Maxine Margolis Antropologie aan de Universiteit van Florida

Antropologe Maxine Margolis blikt vooruit naar de Braziliaanse verkiezingen. Zittend president Jair Bolsonaro, die achterop hinkt in de polls, probeert nu al twijfel te zaaien over de stembusgang.

Op 7 september 2022, de tweehonderdste verjaardag van de onafhankelijkheid van Brazilië van Portugal, begroette de Braziliaanse president Jair Bolsonaro vele duizenden van zijn aanhangers in Rio de Janeiro, in de hoop zijn kansen op herverkiezing voor het Braziliaanse presidentschap te vergroten. Maar in een interview dat hij een dag eerder gaf, trok hij de betrouwbaarheid van de stemmachines van het land in twijfel en waarschuwde hij voor “verkiezingsfraude”. Maandenlang heeft Bolsonaro geprobeerd zijn verwachte verlies in de presidentsverkiezingen van oktober af te wenden. Voordat er ook maar één stem was uitgebracht, suggereerde hij dat hij de uitslag van de verkiezingen, waarvan de meeste opiniepeilingen voorspelden dat hij deze beslissend zou verliezen in een run-off met voormalig president Luiz Inacio Lula da Silva (Lula), niet zou accepteren.

Op dit punt en van de voormalige Amerikaanse president Donald Trump, die hij zijn “idool” heeft genoemd. Trump heeft immers ook twijfel gezaaid over de uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2020, maanden voordat die plaatsvonden, en is dat tot op de dag van vandaag blijven doen.

Het gedrag van Trump na de verkiezingen van 2020, die hij verloor van Joe Biden met meer dan zeven miljoen stemmen, is bekend. Ondanks dat zijn campagneadviseurs, zijn advocaten en anderen in zijn dienst zeiden dat er absoluut geen bewijs van fraude was om de verkiezingsuitslag ongedaan te maken, bleef hij luidkeels verkondigen dat de Democraten hem de overwinning hadden ontnomen. Trump heeft meer dan 150 beweringen gedaan over frauduleuze stembiljetten en andere vermeende verkiezingsonregelmatigheden. “Die verkiezing was een ramp”, zei hij in juli 2022 bij zijn eerste terugkeer naar Washington na de inauguratie van Biden. Sommige analisten verklaren het gedrag van Trump na de verkiezingen als gevolg van zijn hardnekkige angst om als “verliezer” te worden bestempeld.

Bolsonaro heeft voor een soortgelijke aanpak gekozen. Hij houdt al maanden vol – zonder enig bewijs – dat de Braziliaanse stemmachines fraudegevoelig zijn. Anders dan in de VS, waar stemmachines en stemprocedures van staat tot staat verschillen, zijn de elektronische stemmachines in Brazilië uniform en worden ze al sinds 2000 in het hele land gebruikt. De verkiezingsresultaten worden daar binnen enkele uren na sluiting van de stembureaus bekendgemaakt. Toch bestempelt Bolsonaro de alom gerespecteerde Braziliaanse steminfrastructuur als “een farce” en zegt hij dat hij de verkiezingsuitslag wellicht niet zal accepteren tenzij het Braziliaanse computersysteem wordt vervangen door gedrukte stembiljetten, wat op dit late tijdstip onmogelijk is.

Bolsonaro heeft niet alleen de betrouwbaarheid van de komende stemming in twijfel getrokken, maar hij heeft de verkiezingen ook “een strijd tussen goed en kwaad” genoemd en geëist dat “links” wordt “uitgeroeid uit het openbare leven”. Critici vrezen dat een dergelijk discours zijn fanatiekste aanhangers heeft aangezet tot politiek geweld. In september werd een landarbeider doodgestoken door een “bolsonarista,” en andere gewelddadige incidenten in de aanloop naar de stemming in oktober. Bij een enquête in september gaf meer dan twee derde van de ondervraagde Brazilianen aan bang te zijn om fysiek te worden aangevallen vanwege hun politieke standpunten. Een aanverwant punt van zorg is de toename van het aantal vuurwapens in particuliere handen nadat Bolsonaro de strenge wapenwetgeving heeft versoepeld.

De griezelige overeenkomsten tussen de aanhangers van Bolsonaro en Trump wijzen op de mogelijkheid van geweld na de verkiezingen in Brazilië, vergelijkbaar met de opstand van 6 januari in de Verenigde Staten.

Hoe zijn de aanhangers van deze twee mannen vergelijkbaar? In Bolsonaro’s geval maken zijn aanhangers deel uit van wat Brazilianen het “BBB bloc”—noemen, kort voor boi, Bíblia en bala—rundvlees, Bijbel, en kogel – een verwijzing naar zijn landelijke kiezers, evangelische christenen, en pro-gun groeperingen. Ze doen denken aan wat Hillary Clinton de “deplorables” van Trump noemde, bewoners van landelijke gebieden en kleine steden, wedergeboren christenen en voorstanders van wapenrechten, net als bij Bolsonaro.

Ook andere gelijkenissen met Trump hebben hun intrede gedaan in de Braziliaanse verkiezingsstrijd. Een van de zonen van Bolsonaro heeft nauwe banden met Steve Bannon, de vroegere politieke strateeg van Trump, Velen vrezen dat Bolsonaro de “grote leugen”-retoriek van Trump zal navolgen als hij de verkiezingen verliest.

Het is ook zo dat Bolsonaro wanhopig aan de macht wil blijven omdat hij, zolang hij in functie is, vrijgesteld is van vervolging. En als hij verliest, zal hij waarschijnlijk worden vervolgd voor de vele beschuldigingen van corruptie die hem en zijn familie omringen en voor zijn grove wanbeheer van de Covid-epidemie, waardoor Brazilië een sterftecijfer heeft dat bijna net zo hoog is als in de Verenigde Staten.

Bolsonaro heeft zelf gezegd dat hij slechts drie alternatieven in zijn toekomst ziet: het winnen van de presidentsverkiezingen van 2022, de gevangenis of de dood. Maar dan, suggereert hij hoopvol: “God zal me eruit halen.” Afgezien van god, zouden andere elementen van de Braziliaanse samenleving zich kunnen inzetten voor een tweede termijn van Bolsonaro, ongeacht de verkiezingsuitslag. In augustus voerde de Braziliaanse politie huiszoekingsbevelen uit tegen een kleine groep zeer rijke zakenlieden die zouden hebben deelgenomen aan een privé-chatgroep waarin werd gespeculeerd over mogelijke verkiezingsfraude en werd gesproken over een mogelijke staatsgreep en militair ingrijpen als Bolsonaro de verkiezingen zou verliezen.

In Brazilië maakt men zich ook zorgen over de eventuele rol van het leger als Bolsonaro de verkiezingen verliest. Deze bezorgdheid nam toe nadat Bolsonaro een gepensioneerde generaal, een voormalige minister van Defensie, tot zijn running mate benoemde. Toch suggereren verschillende analisten dat de kracht van de Braziliaanse instellingen een staatsgreep onwaarschijnlijk maakt.

En de toekomst dan? Er is een reëel gevaar dat er geweld plaatsvindt dat vergelijkbaar is met dat van 6 januari 2020 in Washington DC. Maar net als het scenario met Trump en 6 januari is het onwaarschijnlijk dat een daadwerkelijke staatsgreep zal slagen. In tegenstelling tot de militaire overname van het land in 1964 ontbeert Bolsonaro de onmisbare steun van het Braziliaanse bedrijfsleven en de media-elite. Hoewel de kans op geweld in Brazilië reëel is, is het onwaarschijnlijk dat dit zal leiden tot het ongedaan maken van de verkiezingen.

Maxine L. Margolis, hoogleraar antropologie aan de Universiteit van Florida, is auteur van Goodbye Brazil: Emigrés from the Land of Soccer & Samba.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content