‘Is deze energiecrisis de crisis te veel voor het vertrouwen in de Dorpstraat?’

‘De energiecrisis is de zoveelste crisis op rij die een enorme druk legt op de lokale besturen’, schrijft Vlaams parlementslid Kurt De Loor. ‘Het zou Vlaanderen sieren de handschoen op te nemen en de steden en gemeenten wat broodnodige financiële ademruimte te geven.’

De kans dat uw burgemeester de voorbije nachten op beide oren sliep is klein. Net als u ligt hij of zij wakker van de stijgende prijzen en de energiefactuur, die van de hele gemeente dan. Door de toegenomen inflatie en de stijgende energiekosten staat het water ook de lokale besturen aan de lippen. Het zwembadwater een graadje lager? Loketbedienden die de wintertrui uit de kast halen? De straatverlichting uit? Kleine ingrepen -alle beetjes helpen- maar slechts druppels op een hete plaat. Het zal verre van voldoende zijn om de lokale financiën gezond te houden. Dat moeten we hardop durven zeggen.

Nochtans zijn de verwachtingen van de burgers torenhoog. Ze kijken naar hun ‘schoon verdiep’ voor oplossingen. De lokale politiek geniet het grootste vertrouwen van de burger. Vorig jaar gaf iets meer dan 3 op 10 volwassenen aan veel of heel veel vertrouwen te hebben in haar lokale overheid. Bij hogere overheden ligt dat een pak lager. Het vertrouwen in lokale politici is dus hoog en ook de verwachtingen liggen hoog. Maar is deze crisis de crisis te veel voor de Dorpstraat en voor het vertrouwen van de burger in haar gemeentehuis?

Tijdens de coronacrisis hebben steden en gemeenten hemel en aarde bewogen. Ze hebben lokale vaccinatiecampagnes opgezet. Er zijn lokale testcentra opgericht. Rusthuizen, ziekenhuizen, scholen en gemeentelijke administratieve centra bleven draaien, in heel moeilijke omstandigheden en vaak niet wetende wat de volgende ochtend zou brengen. Toen de oorlog in Oekraïne uitbrak stonden diezelfde steden en gemeenten klaar om Oekraïense gezinnen op te vangen en te ondersteunen. Geen koud kunstje.

De energiecrisis is de zoveelste crisis op rij die een enorme druk legt op de lokale besturen. Financieel, maar ook op menselijk vlak. Personeelsleden van het OCMW draaien overuren. Sociale Huizen schreeuwen om extra personeel. Door de stijgende energieprijzen raken ook steeds meer middenklassers in de problemen. Veel OCMW’s krijgen mensen over de vloer die ze anders nooit zien. In Gent kwamen in augustus 2021 nog 26 gezinnen met betaalmoeilijkheden langs, vorige maand waren dat er 158. En dezelfde signalen horen we bij andere gemeenten. Die extra dienstverlening kost extra centen en extra personeel.

Boven de lokale financiën pakken donkere wolken samen. Alleen al door de torenhoge inflatie zal de loonkost van de personeelsleden van de gemeenten in 2023 16,6% of ruim 920 miljoen euro hoger liggen dan in 2021. Hetzelfde geldt voor de statutaire pensioenen, maar ook voor lonen van de politie- en hulpverleningszones. Tel daar de extra uitgaven voor energie bij, de kosten die nodig zijn om de gestegen aanvragen in de OCMW’s bij te houden en de huidige bouwkosten die de pan uitswingen en het plaatje kleurt dieprood. Het is balanceren op een financieel zeer slappe koord.

Vergis u niet, steden en gemeenten hebben de voorbije jaren elke eurocent drie keer omgedraaid. Er zijn simpelweg geen quick wins meer. Door deze explosie aan uitgaven worden steden en gemeenten gedwongen om investeringen uit te stellen of zelfs te schrappen. En dat heeft zware gevolgen. Als de investeringsmachine lokaal stokt, dan heeft dat directe gevolgen op de bouwsector. Ongeveer één derde van de overheidsinvesteringen gebeurt door lokale overheden. Gemeenten zijn dus zeer belangrijke opdrachtgevers voor de bouwbedrijven. Het uitstellen of afblazen van investeringen is nefast voor de bouwsector. Als de lokale overheidsinvesteringen met 10% dalen, betekent dat volgens cijfers van de Congederatie Bouw een verlies van 2.500 tot 3.000 jobs in de privé-sector.  Het is bovendien nefast voor het vertrouwen in de lokale politiek: hoe leg je als schepen van sport in 2024 aan de kiezer uit dat de beloofde sportinfrastructuur er niet gekomen is? Of dat de broodnodige heraanleg van zijn of haar straat of de aanleg van veilige fietspaden aan de schoolpoort op de lange baan geschoven zijn?

De speelruimte die gemeenten krijgen om hun inkomsten en uitgaven te bepalen is bovendien beperkt. Bij de start van de lokale legislatuur verplicht Vlaanderen gemeenten om een meerjarenplan op te stellen met een strak financieel kostenplaatje en een budgettair evenwicht. In onverdachte tijden een zege: investeringen worden mooi opgelijst, plannen worden uitgerold en perfect begroot. Maar in tijden van corona-, Oekraïne-, energiecrisis en hoge inflatie bezorgt het menig schepencollege kopzorgen: onverwachte kosten, minder inkomsten, stijgende loonkosten en torenhoge verwachtingen. Vlaanderen is daarbij trouwens een pak strenger voor de gemeenten dan voor haar eigen begroting waar het evenwicht werd opgeschoven naar 2027. Ook het gemeentefonds – de financieringsbron die Vlaanderen voorziet voor haar gemeenten – dat jaarlijks met 3,5% groeit werd al snel ingehaald door de inflatie en is vandaag veruit onvoldoende om de oplopende kosten te dekken. Een mens zou voor minder zijn slaap laten, sjerp of geen sjerp.

Steden en gemeenten hebben de voorbije maanden en jaren hun huiswerk nauwkeurig gemaakt. Veel gemeenten hebben de tering naar de nering gezet. Het vet is van de soep. In tegenstelling tot veel lokale besturen weigert Vlaanderen verantwoordelijkheid op te nemen. Ook VVSG, de Vlaamse Vereniging voor Steden en Gemeenten, vraagt om het Gemeentefonds inflatiebestendig te maken. Maar het blijft oorverdovend stil langs Vlaamse kant. Geen nieuws over het inflatiebestendig maken van het Gemeentefonds, geen nieuws over bijkomende middelen of het aanpassen van de knellende budgetregels voor de lokale besturen. Overal gaan alarmbellen af, maar van enige urgentie binnen de Vlaamse regering lijkt geen sprake. Waar blijft Vlaams minister-president Jan Jambon met oplossingen? Juist ja, op de koffie in Ierland.

Als we willen dat de burger nog een beetje vertrouwen behoudt in de politiek, dan is het nu het moment om daadkracht te tonen en op alle niveaus aan één zeel te trekken. Het is crisis. Het zijn uitzonderlijke tijden. Het zou Vlaanderen sieren de handschoen op te nemen en de steden en gemeenten wat broodnodige financiële ademruimte te geven zodat ze verder beleid kunnen voeren en de dienstverlening naar hun burgers toe kunnen garanderen. Beste meneer Jambon, de situatie is ernstig. Burgers, bedrijven, verenigingen, maar ook steden en gemeenten staan met het water aan de lippen. Kom uit uw ivoren toren en neem uw verantwoordelijkheid op.