Doen de Europeanen genoeg om de oorlog in Oekraïne te stoppen? Nee, vindt Zweeds minister van Buitenlandse Zaken Maria Malmer Stenergard. Ze pleit voor nieuwe sancties en meer eensgezindheid – ook tegenover Israël.
Maria Malmer Stenergard is sinds september 2024 Zweeds minister van Buitenlandse Zaken. Daarvoor was de conservatieve politica minister van Migratie. Ze zorgde voor opschudding toen ze een migratie-omslag aankondigde: voor het eerst in meer dan een halve eeuw zouden er meer mensen Zweden hebben verlaten dan dat er immigreerden.
Israël is blijkbaar begonnen met het lang aangekondigde offensief in Gaza-Stad. Hoe beoordeelt u de situatie?
Maria Malmer Stenergard: Ik heb vroeg voor deze stap gewaarschuwd, want de gevolgen zijn duidelijk: wie mensen tot vluchten dwingt of eigenmachtig grenzen verschuift, handelt in strijd met het internationaal recht. Zweden bekijkt het offensief daarom zeer kritisch. We zouden allemaal meer druk op de Israëlische regering moeten uitoefenen.
Wie blokkeert in Europa verdere stappen? De Duitsers?
Stenergard: Allereerst ben ik EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen dankbaar dat zij sancties tegen extremistische ministers en de opschorting van het handelsdeel van het EU-associatieakkoord heeft voorgesteld. Eerlijk gezegd ben ik behoorlijk gefrustreerd over hoe de discussie over de Gazaoorlog verloopt. Net als veel mensen maken wij ons al maanden zorgen over de humanitaire situatie en het voortdurende lijden.
‘De druk op Israël moet eindelijk toenemen.’
Er is meer humanitaire hulp nodig. De druk op Israël moet eindelijk toenemen. Maar het zal moeilijk zijn om in Europa de noodzakelijke meerderheid te bereiken. Meerdere landen zijn niet bereid de noodzakelijke stappen te zetten. De Zweedse positie is bekend: samen met Nederland hebben we een opschorting van het handelsakkoord voorgesteld. Natuurlijk moet ook de druk op Hamas toenemen. We mogen nooit vergeten welke verantwoordelijkheid zij dragen voor het lijden van veel mensen.
Denkt u dat Benjamin Netanyahu werkelijk van zijn plannen zal afzien?
Stenergard: Dat weet ik niet. Maar we zijn verplicht meer te doen. We hebben het lang geprobeerd met dialoog. Onze eigen burgers verwachten dat we nu handelen. De geschiedenis zal streng over ons oordelen als we niet alles doen wat mogelijk is. Tijdens mijn reizen wordt mij vaak verweten dat we met twee maten meten.
Wat antwoordt u dan?
Stenergard: Ik ben het daar niet mee eens. Maar ik denk dat we ons op een kruispunt bevinden. Het internationaal recht wordt wereldwijd ter discussie gesteld, of het nu gaat om Gaza, de Zuid-Chinese Zee of Oekraïne. We moeten de regels verdedigen die na de Tweede Wereldoorlog zijn opgesteld.
De chef van uw strijdkrachten waarschuwde vorig jaar dat Rusland zijn oog heeft laten vallen op het Zweedse Oostzee-eiland Gotland. Voelt u zich bedreigd?
Stenergard: Het gevaar is reëel. Gotland heeft een strategisch belangrijke positie. Ook daarom is Zweden bij de NAVO. We moeten onszelf beschermen en afschrikken.
Het lijkt erop dat Rusland steeds vaker de escalatie zoekt met EU-landen als Polen.
Stenergard: De situatie in het hele Oostzeegebied is ernstig. In 2023 waren er in totaal 55 gps-storingen. Alleen dit jaar zijn het er al meer dan 700 – drie per dag. Kabels worden doorgeknipt, schepen voor onze kust gedragen zich verdacht.
Wat helpt daartegen?
Stenergard: Zweden heeft het zo geregeld dat we nu alle schepen in onze wateren naar hun verzekeringsdocumenten kunnen vragen. Zo’n regeling zou op Europees niveau nuttig zijn. Ik verwacht bovendien dat we de landen aanspreken waarvan de vlaggen wapperen op de schepen van de schaduwvloot.
‘Hoe eerder we stoppen met de aankoop van Russische olie, hoe beter.’
De Amerikaanse president Donald Trump heeft duidelijk gemaakt dat hij in de oorlog in Oekraïne weinig zal doen zolang Europese staten Russische olie blijven kopen. Heeft hij gelijk?
Stenergard: Hij heeft een punt. Als we van anderen eisen dat ze geen olie uit Rusland kopen, moeten we dat zelf ook nalaten. Hoe eerder we daarmee stoppen, hoe beter.
Denkt u werkelijk nog dat de VS onder Donald Trump bereid zullen zijn elk stukje NAVO-territorium te verdedigen?
Stenergard: De regering in Washington heeft duidelijk gemaakt dat ze een betrouwbare NAVO-partner is.
Nemen de Europeanen de dreiging wel serieus genoeg?
Stenergard: Velen van ons doen dat, maar ik zie verdeeldheid. Landen in Zuid-Europa voelen de onmiddellijke dreiging niet zoals wij. Ik hoop dat dit na de recente gebeurtenissen in Polen verandert. De uitkomst van de oorlog in Oekraïne zal minstens voor een hele generatie bepalen hoe veilig we in Europa leven.
‘De uitkomst van de oorlog in Oekraïne zal minstens voor een hele generatie bepalen hoe veilig we in Europa leven.’
Waarom gebeurt er niet meer?
Stenergard: Ook ik ben erg gefrustreerd. De Noordse en Baltische staten hebben samen een bevolking van zo’n 33 miljoen mensen en hebben dit jaar militaire hulp ter waarde van 14 miljard euro georganiseerd. In totaal heeft Oekraïne volgens de NAVO in 2025 40 miljard militaire hulp nodig. Dat laat zien hoeveel anderen nog zouden kunnen doen.
Wat betekent dat concreet?
Stenergard: Het zou zinvol zijn harder tegen de schaduwvloot op te treden. Ik ben blij dat de VS sancties hebben opgelegd aan 444 schepen. De Stockholm School of Economics heeft berekend dat de Russische olievloot dit jaar minder inkomsten heeft gegenereerd dan in dezelfde periode vorig jaar. De volgende stap moet zijn dat we het prijsplafond binnen de G7 verder verlagen.
Hoe lang kan Oekraïne zichzelf nog verdedigen?
Stenergard: Wel, velen dachten dat ze het geen week zouden uithouden. Nu zitten we in het vierde jaar. Oekraïne is een ongelooflijk land met indrukwekkende mensen. Ze hebben bewezen innovatief te zijn en tot het einde te willen vechten. Ik geloof in hen. Maar ze hebben onze hulp nodig.
De laatste weken ging het steeds weer over vredestroepen. Bijna niemand wilde zich daartoe duidelijk verplichten. Wie kunnen de Oekraïners vertrouwen, behalve zichzelf, als het om hun toekomst gaat?
Stenergard: Ik zie dat anders. Ik vind deze gesprekken belangrijk en het is goed dat we ze voeren. Zweden is bereid in het luchtruim te helpen. Ook onze marine staat klaar. Maar het is duidelijk dat het Oekraïense leger in alle scenario’s de ruggengraat zal zijn. Daarvoor is meer financiële steun op lange termijn nodig.
Na de toppen in Alaska en Washington was er de hoop dat er onderhandelingen over een vredesdeal zouden kunnen komen.
Stenergard: Ik zie geen vooruitgang. Als de twee partijen elkaar niet ontmoeten, is het moeilijk om over gesprekken te spreken. Ik maak me er zorgen over dat politici zich te veel op losse thema’s richten. Eerst vredesgesprekken, dan veiligheidsgaranties. Het zou goed zijn ons te concentreren op het helpen van Oekraïne. Alles wat de druk verhoogt, is goed.
Kan Europa zich op dit moment überhaupt zelf verdedigen?
Stenergard: De afspraken tijdens de laatste NAVO-top waren historisch. 3,5 procent voor defensie, 1,5 procent voor ondersteunende infrastructuur – dat is enorm. In heel Europa zal de komende jaren veel worden geïnvesteerd. Dat is iets waar, zo hoorde ik, de VS al sinds Eisenhower op aandringen. Misschien was de manier waarop ons dat is bijgebracht niet prettig, maar ik ben blij dat iedereen zijn huiswerk maakt.
Waarom onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne zo moeilijk zijn