Wat doet big pharma met de coronapillen? ‘Het is business as usual’

© iStock
Peter Casteels

Hun vaccins wilden farmabedrijven Merck en Pfizer niet met de wereld delen, hun medicijnen tegen corona wel. In de praktijk blijkt het toch weer cynischer te worden.

Wereldnieuws was het, dat vaccinleverancier AstraZeneca de wereld in stuurde. Op 10 november kondigde ceo Pascal Soriot het einde van de coronapandemie aan. Nochtans werden die dag wereldwijd 578.000 nieuwe covidgevallen vastgesteld, en bezweken iets meer dan 8000 mensen aan het virus. Soriot kondigde meteen ook aan dat AstraZeneca de prijs van zijn vaccin zou verhogen. Het bedrijf had beloofd dat het er tijdens de pandemie geen winst op zou maken. Die tijd is nu voorbij. De uitspraken van Soriot en de aandacht die ze kregen, illustreren hoe de farmasector er ook tijdens de pandemie niet in slaagde om zijn imago op te poetsen.

Pas echt verrassend was het nieuws dat de fabrikanten Merck en Pfizer zo goed als klaar zijn met een medicijn tegen corona, en dat het veel breder verspreid zal worden dan de vaccins – of zo wordt het toch aangekondigd. Merck zal toestaan dat er in 105 (armere) landen een generische variant van zijn medicijn molnupiravir (merknaam: Lagevrio) kan worden verkocht en gebruikt. Pfizer wil zijn medicijn PF-07321332/ritonavir (merknaam: Paxlovid) straks toelaten in 95 landen, waar opgeteld iets meer dan de helft van de wereldbevolking woont. De twee bedrijven zullen hun patent delen met de Medicines Patent Pool, een organisatie die gesteund wordt door de Verenigde Naties. Andere fabrikanten zullen daardoor een generische versie kunnen produceren. Het geschatte prijsverschil tussen de reguliere geneesmiddelen en hun generische variant is spectaculair. Terwijl de Verenigde Staten bestellingen plaatsten tegen 620 euro voor een vijfdaagse kuur, zouden de generische medicijnen straks 18 euro of zelfs iets minder kosten.

Het coronamedicijn wordt goedkoop in landen die zelfs de generische variant niet kunnen betalen.

Els Torreele, Institute for Innovation and Public Purpose

Een stap in de goede richting, vindt Raffaella Ravinetto, onderzoekster aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen. ‘De akkoorden zijn niet ideaal, maar we boeken vooruitgang. Er is transparantie doordat er met de Patent Pool van de VN gewerkt wordt. Eindelijk worden medicijnen als een publiek goed beschouwd. Hetzelfde zou met vaccins moeten gebeuren. Jammer genoeg ontbreekt nog altijd de urgentie om iedereen wereldwijd zo snel mogelijk te beschermen tegen corona.’

Niet euforisch

Aangezien ‘slechts’ 95 à 105 van de circa 190 landen ter wereld onder de overeenkomst vallen, ligt de belangrijkste kritiek voor de hand. Wie komt in aanmerking, wie betaalt de volle pot? Niet alleen de rijkste landen zullen het volledige bedrag moeten betalen aan Merck of Pfizer, zo blijkt. Ook landen zoals Brazilië, die bezwaarlijk rijk te noemen zijn, krijgen geen korting. Het is meteen een van de redenen waarom Els Torreele, onderzoekster aan het Institute for Innovation and Public Purpose in Londen, niet erg opgetogen is over de afspraken. ‘Ik begrijp de enthousiaste berichten in de pers niet goed’, zegt Torreele. ‘Iedereen die hier euforisch over doet, heeft de voorbije twintig jaar niet goed opgelet. De farmabedrijven volgen het klassieke scenario, dat we al kennen van de medicijnen tegen hiv en hepatitis C. De landen die in het huidige akkoord zijn opgenomen, zijn landen waar de farmabedrijven eenvoudigweg niet in geïnteresseerd zijn. Ze zijn te arm, wat betekent dat er geen markt is om geneesmiddelen te verkopen. Zelfs de generische medicijnen zullen zij straks wellicht niet kunnen aankopen. Alle andere landen met een beetje koopkracht, zoals Brazilië, blijven onder controle van Pfizer en Merck. Het lijkt dus alsof die bedrijven iets goeds doen, maar het blijft business as usual.’

Els Torreele, Institute for Innovation and Public Purpose
Els Torreele, Institute for Innovation and Public Purpose

Landen die niet in de overeenkomst zijn opgenomen, zouden de korting alsnog kunnen afdwingen: in principe kunnen ze een dwanglicentie inroepen. Een overheid kan daarmee een medisch product naar zich toe trekken, maar volgens Torreele is dat slechts een theoretische mogelijkheid die wellicht niet zal worden toegepast. ‘Zulke dwanglicenties worden in de praktijk nauwelijks gebruikt. We zien altijd hetzelfde gebeuren: de politieke en de diplomatieke druk wordt dan zeer agressief opgevoerd. Onder meer de Verenigde Staten en Europa willen gewoon niet dat zulke omweggetjes worden gebruikt.’

Eigen markt veiligstellen

Ondertussen verloopt de wereldwijde verdeling van de vaccins nog altijd zeer ongelijk. Terwijl veel Europeanen al een boostershot kregen, is in Afrika amper 6 procent van de bevolking volledig gevaccineerd. Het is vooral de mRNA-technologie om de vaccins te maken die de fabrikanten, waaronder Pfizer, niet willen delen. Die technologie is veelbelovend voor andere toepassingen, én ze is winstgevend. De producenten houden de productie en de prijs liever onder controle.

Veel landen smeekten in het voorjaar van 2021 om de technologie en de patenten voor de vaccins te delen. Tevergeefs. De repliek van de farmaceutische bedrijven was dat het productieproces veel te ingewikkeld is om eenvoudig elders op te schalen. Ondertussen vond de ngo Artsen Zonder Grenzen alleen al in Afrika zeven bedrijven die technisch in staat zijn om de vaccins te produceren. ‘En toch beweegt er voorlopig niets’, zegt Dimitri Eynikel, beleidsmedewerker ’toegang tot geneesmiddelen’ van AZG. ‘De farmaceutische bedrijven lijken de grenzen af te tasten van wat ze zich denken te kunnen permitteren. De al bescheiden doelstellingen om met Covax, het internationale platform van de Wereldgezondheidsorganisatie, twee miljard vaccins te verdelen, worden dit jaar wellicht niet gehaald. Het zijn er voorlopig maar 500 miljoen. Bovendien maken de bedrijven het andere landen moeilijk om vaccins te doneren. Tegelijk legt Europa de farmaceutische industrie weinig in de weg, want het wil dat zo’n groot mogelijk deel van de productie hier gebeurt en niet elders in de wereld. Zo wil Europa zich ook in de toekomst van voldoende vaccins verzekeren.’

Veel ngo’s hadden gehoopt dat de coronacrisis het voor iedereen duidelijk zou maken dat medicijnen en vaccins op een andere manier verdeeld moeten worden dan andere koopwaar. Dat is niet gebeurd, en van een hervorming van de sector is al helemaal geen sprake. Zal die er ooit komen? ‘De aanzet daarvoor zal niet van die actievoerders komen, hoe sympathiek ik ze ook vind’, zegt Ruben Mersch, een Vlaming die voor de Nederlandse website De Correspondent de farmaceutische industrie volgt. ‘Ik hoor wel dat farmabedrijven het steeds moeilijker krijgen om hun toponderzoekers gemotiveerd te houden. Die wetenschappers werken niet zo ontzettend hard om hun bazen een hoog loon of hun aandeelhouders grote winsten te bezorgen. Zij willen gezondheidsproblemen oplossen, en zien dat hun bedrijven daartoe in staat zijn maar dat nalaten. Als er ooit een kentering in de sector komt, zal het van die mensen komen.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content