Trumps kruistocht tegen de wetenschap: ramp voor de VS, kansen voor Europa en China

De aanval van de Amerikaanse president Donald Trump op het wetenschappelijk onderzoek zal een ramp zijn voor zijn land. Tegelijk opent het opportuniteiten voor Europa – maar ook voor China.

Het Amerikaanse wetenschappelijke topvakblad Science reageerde aanvankelijk nogal voorzichtig op de doelgerichte aanvallen van president Donald Trump en zijn entourage op de wetenschappelijke wereld. Nature, zijn Britse tegenhanger, was bijvoorbeeld minder terughoudend. Maar de jongste tijd verschijnt in Science regelmatig de rubriek ‘Trump Tracker’, met daarin korte, meestal nogal droge berichten over wat de president aanricht.

Een korte bloemlezing van recente ingrepen illustreert wie en wat Trump en co. viseren. De National Science Foundation (NSF, te vergelijken met ons Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek) dreigt volgend jaar 55 tot 65 procent van haar jaarlijks budget van 9 miljard dollar (8 miljard euro) te verliezen.

Dat betekent dat ze ongeveer de helft van haar 1700 personeelsleden zal moeten ontslaan. Net als andere organisaties houdt de NSF nu al recent toegekende beurzen tegen, omdat ze niet zeker is dat ze die volledig zal kunnen uitkeren. Voor wetenschappers is dat een ramp.

De universiteiten, met op kop prestigieuze instellingen als Harvard en Columbia University, worden bedreigd met zware besparingen op hun overheidsbudgetten als ze niet plooien naar de wensen van Trump en de zijnen rond personeelsbeleid (minder diversiteit), studentenbeleid (minder woke) en wetenschapsbeleid (minder van wat de president als ‘nutteloos’ werk ziet).

Overbetaalde blaaskaken

Columbia plooide verrassend snel, maar Harvard weigert in te binden. De universiteit uit Cambridge spant een rechtszaak aan tegen deze nooit eerder geziene overheidsinmenging in de academische vrijheid. Ze dreigt zo wel elk jaar 2,2 miljard dollar (1,9 miljard euro) aan subsidies te verliezen, maar Harvard kan tegen een stootje. Het kan terugvallen op een werkingsbudget van zo’n 55 miljard dollar (48,5 miljard euro), vooral afkomstig van schenkingen.

Het inschrijvingsgeld voor studenten aan Harvard, dat hoort tot de hoogste van het land, bedraagt 46.000 dollar (41.000 euro) per jaar. Voor Trump is Harvard een symbool van de ‘elite’ waar hij een bloedhekel aan heeft, vooral om zijn vele kortzichtige plattelandskiezers te behagen.

Namens de American Association of Colleges and Universities reageerden 500 rectoren in een open brief op Trumps directe aanvallen. Het was een beleefd schrijven. Maar een woordvoerder van het Witte Huis reageerde bot dat ze niet onder de indruk waren van de ‘waardeloze brief van overbetaalde blowhards’ (te vertalen als ‘blaaskaken’).

Universiteiten zijn mekka’s van vrije meningsuiting en vrijheid van onderzoek. Ze draaien grotendeels op solide denkwerk en wetenschappelijke experimenten, waardoor ze aan de lopende band inzichten produceren die als correct gepresenteerd kunnen worden. Dat ligt natuurlijk moeilijk voor figuren als Trump en de zijnen, die bijna gedwongen worden hun ontwrichtende politiek te verkopen met fake news en andere leugens. Harde cijfers zijn vervelende harde waarheden, die moeilijk gecounterd kunnen worden. Dus val je de boodschappers aan en probeer je ze de mond te snoeren.

‘Donald Trump bewijst dat het academisch ‘woke’-activisme altijd al een papieren tijger was’

Menopauze en osteoporose

Welke wetenschappelijke programma’s worden in eerste instantie geviseerd? Die keuze verraadt al veel van Trumps bedoelingen. Zo krijgen de National Institutes of Health (NIH, zeg maar de gezondheidsadministraties) zware bezuinigingen opgelegd, onder meer in programma’s voor vrouwengezondheid, zoals onderzoek naar de menopauze en osteoporose. De Environmental Protection Agency (EPA, de milieuadministratie) moet nu al voor 40 miljoen dollar (35 miljoen euro) beurzen en onderzoekskredieten schrappen voor de strijd tegen milieuvervuiling en het werken aan hernieuwbare energiebronnen.

Het President’s Emergency Plan for Aids Relief (Pepfar, een fonds voor de strijd tegen aids) wordt geschrapt, wat volgens experts betekent dat er de volgende vijftien jaar wereldwijd 25 miljoen mensen extra zullen sterven. De VS werken ook niet meer mee aan een initiatief van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) om de strijd tegen pandemieën op te voeren. En ze stapten ook al uit internationale klimaatorganisaties.

Op de website van het Witte Huis dook de voorbije maanden een pagina op, die stelt dat het coronavirus van de laatste pandemie ontsnapte uit een Chinees laboratorium. Nochtans is er een grote globale consensus dat de sprong van dier naar mens op dierenmarkten gebeurde. De achterliggende gedachte is: het is de schuld van de Chinezen, het was dus geen gevaar uit de natuur. En dus schrapt de NIH projecten ter voorbereiding van de strijd tegen nieuwe pandemieën, zoals onderzoek naar mRNA-vaccins die zo instrumenteel waren in het onder controle krijgen van de coronacrisis. Ze moet nu wel opnieuw de – bewezen onbestaande – link tussen vaccinaties en autisme ‘onderzoeken’.

Harvard-professor over Trumps agenda: ‘We maken de ineenstorting van de Amerikaanse democratie mee’

Weer en klimaat

Websites van Amerikaanse overheidsinstanties over de klimaatopwarming zijn plots verdwenen. Europese wetenschappers, ook in ons land, zijn dan ook koortsachtig in de weer om internationale gegevensbanken die opgeslagen zijn in Amerikaanse onderzoeksinstellingen snel naar Europese servers te kopiëren. Zo beheert de National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA, een organisatie voor weerkunde en oceanografie) belangrijke gegevensbanken over de klimaatopwarming. Als de toegang daartoe geblokkeerd zou worden, kunnen Europese programma’s in de problemen komen.

De gevolgen van die aanvallen op de academische wereld en het wetenschappelijk onderzoek zijn nu al groot voor studenten. Een volledige generatie jonge wetenschappers dreigt verloren te gaan in de VS. Ze zullen noodgedwongen elders een baan moeten zoeken, al dan niet in projecten die door bedrijven gesponsord worden en die uiteraard de belangen van die bedrijven moeten dienen. Er zal bijvoorbeeld meer in klimaatadaptatie geïnvesteerd worden dan in klimaatmitigatie – dus meer in de strijd tegen de gevolgen van de klimaatopwarming dan tegen de uitstoot van broeikasgassen die de opwarming veroorzaken. Dat is goed nieuws voor de producenten van fossiele brandstoffen, en dat zijn grote sponsors van president Trump.

Volgens Nature waren er in maart 2025 32 procent meer aanvragen van Amerikaanse wetenschappers om in Europa te komen werken dan in maart vorig jaar. Omgekeerd waren er 41 procent minder aanvragen van Europeanen die naar de VS willen gaan. Nogal wat Europese universiteiten, ook bij ons, waren er als de kippen bij om plaatsen aan te bieden aan excellente Amerikaanse wetenschappers. Maar het aantal plekken is beperkt en de concurrentie groot. Een braindrain vanuit de VS aanwakkeren lijkt momenteel eerder een kwestie van Europese public relations te zijn.

‘We beleven een gouden tijd van onwetendheid’: Trump en de aanval op de wetenschap

Elektrische batterijen

Voor Europa kan de aanval van Trump op de wetenschap kansen bieden. Amerika was altijd een voortrekker in onderzoek – liefst 71 procent van alle Nobelprijzen ging tot dusver naar Amerikanen. Daar lijkt – op zijn minst tijdelijk – een einde aan te komen. Als de Europese Unie snel schakelt, kan ze voordeel puren uit de situatie. Nature meldde al dat de EU de opvolger van haar wetenschappelijk onderzoeksprogramma Horizon, dat nu een budget van 93,5 miljard euro heeft, meer middelen wil geven. Er zouden ook meer mogelijkheden komen om briljante buitenlandse wetenschappers aan te trekken.

Maar ook China ziet opportuniteiten. Het is opvallend hoeveel artikels van Chinese wetenschappers uit Chinese universiteiten (en dus niet langer uitsluitend van wetenschappers verbonden aan buitenlandse instellingen) er tegenwoordig in Nature en Science verschijnen. China is zijn achterstand in het wetenschappelijk onderzoek met een sneltreinvaart aan het inhalen. Onlangs kondigden Chinese onderzoekers bijvoorbeeld aan dat ze een elektrische autobatterij ontwikkeld hebben die in vijf minuten kan worden opgeladen voor een rijbereik van meer dan 500 kilometer. Dat is het laadequivalent van een tankbeurt.

Genetische sequencers

Chinese onderzoekers worstelen ook met de consequenties van Trumps heffingenoorlog. De prijzen voor laboratoriummateriaal en instrumenten uit de VS zijn verdubbeld, en dat weegt op hun werkingskosten. Vorig jaar importeerde China voor meer dan 12,5 miljard dollar (11 miljard euro) precisie-instrumenten uit de VS. Amerikaanse bedrijven zijn in China op een zwarte lijst beland als reactie op Trumps demarches. Een van hen is bijvoorbeeld Illumina, dat wereldleider is in de productie van sequencers voor het in kaart brengen van genetisch materiaal. Dat is voor nogal wat Chinese wetenschappers een lelijke streep door de rekening.

Maar ook China ziet de gebeurtenissen als een stimulans om het zo veel mogelijk zonder de VS te doen. Trump dreigt dus zijn eigen wetenschapseconomie te kelderen en geeft die elders wind in de zeilen. De bouw van een uiterst krachtige supercomputer kan in de VS bijvoorbeeld niet gefinaliseerd worden, omdat het budget plots verdween. Trump zal zichzelf en zijn volk in de voet schieten. Zal hij daar één seconde van wakker liggen? Dat is maar de vraag.