De coronapandemie, met de halve wereld in lockdown en ruim 2 miljoen overlijdens door Covid-19 wereldwijd (februari 2021), leidde ook tot een opflakkering van fake news, dat gretig gedeeld wordt op social media. Wij doorprikken enkele van de vele coronamythes en leggen uit waar u op moet letten.
Facebook, Twitter, YouTube en Instagram zijn de populaire online-netwerksites die helaas erg veel nepnieuws of onbewezen berichten helpen rondstrooien, met angst en ongerustheid als frequent gevolg. Deze en tientallen andere berichten circuleerden de afgelopen maanden op zowat alle socialemediaplatformen.
1. “De coronavaccins werden te snel ontwikkeld.”
FOUT. De snelheid waarmee sommige coronavaccins ontwikkeld werden, heeft met het wegwerken van administratieve hindernissen te maken, maar op geen enkel moment werden toegevingen gedaan op het vlak van kwaliteit en veiligheid. Ook werd een beroep gedaan op bestaande kennis die eerder werd toegepast bij andere geneesmiddelen. De studies zelf zijn verlopen volgens de strikte regels die voor alle geneesmiddelen, waaronder vaccins, gelden.
2. “Mensen met bloedgroep A zijn vatbaarder voor een corona-infectie.”
FOUT. Uit verschillende studies blijkt dat bloedgroep A ietsje vaker voorkomt bij mensen besmet met het coronavirus en bloedgroep O ietsje minder vaak. Dat verband is geen oorzakelijk verband: het ene is niet de oorzaak van het andere. Het is dus niet omdat je bloedgroep A hebt en besmet raakt met het coronavirus, dat je sneller in het ziekenhuis zult belanden met ernstige ademhalingsproblemen. Mensen met een andere bloedgroep dan A zijn niet beschermd tegen het coronavirus.
3. “Het coronavirus ontsnapte uit een Chinees lab.”
FOUT. Wereldwijd zijn er verschillende laboratoria waar onderzoekers de gevaarlijkste virussen en bacteriën bestuderen om deze stammen beter te leren kennen. In de buurt van de Chinese stad Wuhan ligt zo’n lab: het Wuhan National Biosafety Laboratory. Dat is een streng beveiligd laboratorium waar ze dergelijke virussen en bacteriën bewaren en bestuderen. Amerikaanse wetenschappers onderzochten het genetisch materiaal van het coronavirus en konden bewijzen dat het nieuwe virus een gevolg is van een natuurlijke evolutie binnen de familie van de coronavirus-familie. Ze vonden het terug bij vleermuizen en schubdieren.
4. “In sommige coronavaccins zitten foetale cellen.”
FOUT. Voor de productie van een aantal vaccins moet men virussen kweken. Bijvoorbeeld voor vaccins die zijn afgeleid van afgezwakte virussen of delen ervan. Voor sommige gebeurt dat op menselijke cellijnen, omdat de virussen daar het best in groeien. In de jaren 60 werden enkele cellijnen ontwikkeld gebruikmakend van cellen van foetaal weefsel, dat met toestemming door de ouders was afgestaan voor de wetenschap na een legaal uitgevoerde zwangerschapsafbreking. Deze cellen werden in het lab vermenigvuldigd en worden nog steeds verder gekweekt voor medische doeleinden. Bij de productie van de vaccins worden de cellen door intensieve zuivering weer van de uiteindelijke vaccins gescheiden. Er kunnen minuscule fracties overblijven in het vaccin, maar dat heeft nooit gezondheidsproblemen opgeleverd.
5. “Het 5G-netwerk helpt het coronavirus te verspreiden.”
FOUT. Wuhan, de Chinese miljoenenstad waar het nieuwe coronavirus SARS-COV-2 voor het eerst opdook, is toevallig ook een van de eerste plaatsen waar men een 5G-netwerk uitrolde. Dat bleek koren op de molen van allerlei complottheorieën die beide fenomenen met elkaar verbinden. 5G staat voor mobiele communicatietechnologie (dat gebruiken we om draadloos te bellen, te surfen, te sms’en…) van de vijfde generatie. Er bestaat geen enkel verband tussen het nieuwe coronavirus en het 5G-netwerk. Over 5G zelf bestaat al langer ongerustheid. Het coronavirus doet daar voor sommigen een schepje bovenop.
Ook dit nog: een greep uit foute covidtips
• Je adem tien seconden inhouden
• Een geut bleekwater bij het badwater gieten
• Hoge doses vitamine C slikken
• Oregano-olie verstuiven in de kamer
• Zilverwater drinken
Corona is trending, maar geloof vooral niet alles
Wie het coronanieuws via de sociale media volgt, moet beseffen dat die kanalen de werkelijkheid vervormen. De berichten die je op Facebook, Twitter of Instagram te zien krijgt op je tijdslijn, zijn namelijk gepersonaliseerd. Ook de filmpjes op YouTube die je aangeboden krijgt, worden aangepast aan jouw voorkeuren. Computeralgoritmen voorspellen op basis van wat jij leuk vindt, bekijkt, deelt en aanklikt de inhoud die het best bij jou past. Dat vergroot de kans dat je ook die inhoud gaat aanklikken en langer blijft hangen op het socialemediaplatform. Langer blijven hangen, vergroot de markt voor reclameboodschappen, want adverteerders zijn vooral geïnteresseerd in mensen die veel tijd spenderen op sociale media. Dubbele winst! Door het gepersonaliseerde aanbod vergroot de aantrekkelijkheid van het platform, stijgt het aantal gebruikers en stijgt de interesse van adverteerders. Geen wonder dat socialemediabedrijven ondertussen het grootste deel van de advertentiemarkt voor zich gewonnen hebben.
De methode die hier gebruikt wordt, is enerzijds slim bedacht, maar heeft anderzijds kwalijke neveneffecten. Als je als socialemediagebruiker vooral informatie te zien krijgt die bij jouw profiel past, krijg je gaandeweg de indruk dat de meeste mensen denken zoals jij, of leuk vinden wat jijzelf leuk vindt. Door het algoritmesysteem word je minder met andere visies geconfronteerd en word je minder uitgedaagd om andere meningen te leren kennen. Krijg je voortdurend informatie te zien over natuurlijke geneeswijzen bijvoorbeeld, dan raak je daar ook makkelijker van overtuigd. Heb je politiek kleur bekend op sociale media, dan krijg je hoofdzakelijk boodschappen voorgeschoteld die in jouw strekking passen. Zelfs als je je politieke voorkeur niet expliciet weergeeft, trachten algoritmes je ideeën te achterhalen op basis van wat je deelt of ‘liket’. Vaak met verbluffend veel succes.
Het zal niemand verbazen dat de vergaarde kennis over socialemediagebruikers niet alleen adverteerders interesseert, maar uiteenlopende organisaties, zoals politieke partijen. Overtuigde leden van een linkse partij hoef je dan niet te bestoken met extreemrechts gedachtegoed, dat is verloren moeite. Het is lucratiever je pijlen te richten op twijfelaars, bijvoorbeeld mensen die weleens een bericht leuk vinden dat in zo’n rechts gedachtegoed past. Het blijkt een uitstekende manier om kiezers te winnen voor een bepaalde stroming. Politieke partijen investeren daarom fors in campagnes op sociale media. De profielen van gebruikers zijn bovendien veel geld waard. Misschien herinnert u zich het Cambridge Analytica-schandaal. Dat Brits-Amerikaanse bedrijf werd in verband gebracht met de manipulatie van gegevens van miljoenen Facebook-gebruikers ten voordele van de Trump-campagne in 2016.
Robert De Niro
Er wordt veel geld geïnvesteerd in onderzoek naar methodes over de wijze waarop socialemediagebruikers psychologisch het best te beïnvloeden zijn. Zo weten bedrijven dat mensen met veel volgers ideale kanalen zijn om producten te promoten. Denk maar aan de influencers die op Instagram volgers bedelven onder boodschappen, met als doel hun koop- of ander gedrag te beïnvloeden. Dat blijkt uitstekend te werken. Je idool cola van een bepaald merk zien drinken of yoghurt van een bepaald merk zien lepelen, vergroot de kans dat je zelf ook sneller naar die producten grijpt. Voor de influencers zelf is het vaak een leuke bijverdienste.
Wist u dat duizenden mensen ’s ochtends seldersap drinken omdat Robert De Niro dat doet voor zijn gezondheid?
Tips: gebruik sociale media verstandig
• Blijf sceptisch tegenover verhalen die viraal gaan, ook als ze door vrienden gedeeld worden.
• Ontvolg of blokkeer mensen die onzin verspreiden. Als je toch reageert, neem je zelf ongewild deel aan het verspreiden van fake news.
• Denk eraan: halve waarheden zijn ook leugens.
• Twijfel je aan een verhaal op sociale media, onderzoek dan eerst zelf wat ervan klopt.
• Like en deel betrouwbare gezondheidsinformatie. Als iedereen meedoet, overstemmen we samen de onzin op sociale media.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
