Zwijgen is goud in Peking: waarom de olympische atleten maar beter op hun tellen passen

Hackers in de smartphone, willekeur bij de coronatest en een vippasje met ‘gevoelige woorden’: de greep van het Chinese staatsapparaat op de Winterspelen in Peking is akelig groot.

Onder de Belgische deelnemers van de Olympische Winterspelen in Peking circuleert een filmpje. Niet met grappige bloopers of schattige katten, maar met een bebrilde Chinese functionaris die een eentonige speech houdt. Het gaat om Yang Shu, onderdirecteur van het Bureau voor Internationale Relaties van Peking 2022. ‘Iedere uiting of uitspraak die tegen de olympische spirit ingaat, in het bijzonder statements die Chinese wetten of het Chinese beleid viseren, zal worden bestraft’, zegt Yang, met een rode vlag op de achtergrond. Een paar zinnen later laat hij vallen dat wie over de schreef gaat, zijn accreditatie kan verliezen. ‘Als ik het goed begrijp, kan een atleet uitgesloten worden van de Spelen als hij of zij China beledigt’, zegt Hanne Desmet, die deze week uitkomt in de 1000 meter shorttrack. ‘Je kunt maar beter op je tellen passen in China.’

Dat is een understatement. Human Rights Watch raadt olympische atleten aan om geen uitspraken te doen over mensenrechtenschendingen in China, en wel voor hun eigen veiligheid. ‘Mensen kunnen aangeklaagd worden voor provocatie of het uitlokken van onrust’, klonk het op een congres van Human Rights Watch midden januari. ‘Tegen het orwelliaanse Chinese staatsapparaat kunnen sporters zich niet beschermen.’

De Chinezen van hun kant beloven uiterst open Spelen. Normaal is het onmogelijk om op Chinees grondgebied naar websites te surfen waar ‘subversieve’ inhoud op kan staan, zoals Facebook, Twitter of buitenlandse nieuwssites. Maar tijdens de Spelen breekt China zijn grote firewall open: in de stadions en het olympisch dorp wordt de internetcensuur tijdelijk opgeheven.

Toch moeten atleten ervan uitgaan dat hun communicatie gemonitord wordt, waarschuwen westerse veiligheidsdiensten. Belgische sporters kregen zelfs het advies geen eigen gsm of laptop mee te nemen. De Winterspelen worden gesponsord door een Koreaans smartphonebedrijf, dat ter plekke gratis mobieltjes uitdeelt. Nederland, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten raden hun atleten aan om ook met die telefoons niet in te loggen op Facebook, Twitter of mailservers. Duitse olympiërs kregen de raad nooit hun telefoon uit handen te geven bij de vele checkpoints in Peking – makkelijker gezegd dan gedaan, blijkt in de praktijk.

Volgens Geert Baudewijns, zaakvoerder van cybersecuritybedrijf Secutec, zijn het geen overdreven maatregelen. Hij vergezelde in 2019 koning Filip en koningin Mathilde op hun staatsbezoek aan China. De Belgische missie werd er gebombardeerd met digitale aanvallen. ‘Honderden inbraakpogingen per dag via bluetooth, wifi, roaming: niks was veilig’, zegt Baudewijns. ‘Ik ben expert terzake, maar zelfs ik heb de hackers wellicht niet volledig buiten kunnen houden. Mijn ogen zijn er opengegaan. Hoewel het mijn branche is, zag ik in China antennes en camera’s die ik niet kende, apparatuur waar ik geen idee van heb wat ermee mogelijk is. West-Europa staat erg ver achter. Als je op Chinees grondgebied bent, valt er weinig tegen te beginnen.’

Wie achter de inbraakpogingen zat, valt niet te achterhalen, maar men kan vermoeden in welke hoek de dader zit. ‘Achteraf bekeken was het logisch’, vindt Geert Baudewijns. ‘De koning was op die missie vergezeld van ministers en bedrijfsleiders. Belangrijke profielen met uiterst waardevolle data. Zelf heb ik naderhand mijn laptop en gsm weggegooid en ik kan maar hopen dat die mensen hetzelfde deden.’

Het veiligst is ongetwijfeld een digitale detox zolang de Spelen duren. Maar dat is niet eenvoudig, want sponsors zullen het niet appreciëren als olympische atleten uitgerekend nu wegblijven van Twitter en Facebook. Zeker wie Chinese sponsors heeft – en dat gaat om meer atleten dan je zou verwachten – denkt beter twee keer na.

Tibet

Wie naar Peking gaat, moet My2022 installeren, de officiële app van de Winterspelen. Zo’n app is er bij elk groot sporttoernooi, maar ditmaal is hij verplicht wegens corona. Het is een combinatie van het Covid Safe Ticket en een vippasje. Iedere atleet, coach, begeleider, journalist en official geeft op My2022 data in over paspoort, reisgegevens en gezondheidstoestand. De app vraagt elke dag opnieuw of de gebruiker zich nog steeds niet ziek voelt, om contacttracing mogelijk te maken in geval van besmetting. De Universiteit van Toronto heeft My2022 binnenstebuiten gekeerd. De app bevat grote beveiligingsgaten, hoewel het om gevoelige, persoonlijke data gaat die versleuteld horen te zijn. Hackers hebben vrij spel.

Volgens cyberexpert Baudewijns zijn medische gegevens of paspoortnummers wellicht niet het doelwit. ‘Die data hebben ze al, maak u daar geen illusies over. Zo’n app is vooral interessant om de controle te veroveren over de smartphone zelf. Stel dat je met diezelfde smartphone inlogt op je e-mail. Een hacker kan nu je wachtwoord achterhalen. Zelfs als je nadien je het verandert, loop je gevaar. Wanneer je een wachtwoord bedenkt, zit daar een zekere logica in. Artificiële intelligentie kan vrij goed voorspellen wat het nieuwe zal zijn. Eén gestolen wachtwoord kan betekenen dat hackers voor eeuwig je accounts kunnen overnemen.’

De Universiteit van Toronto ontdekte nog iets opvallends in My2022. Er zit een bestand in met 2442 gevoelige woorden, zoals ‘Tibet’, ‘Tiananmen’ en ‘Koran’. Blijkbaar was het de bedoeling om de gebruiker te waarschuwen wanneer er woorden vallen waar de Chinezen mogelijk aanstoot aan nemen. Daarin vinden China en het Internationaal Olympisch Comité elkaar, al heeft het IOC uiteraard geen totalitaire bedoelingen.

Volgens ‘Rule 50’ van het olympische charter is politiek protest verboden tijdens de Spelen. Het IOC schoffeert niet graag sponsors van organisatiecomités, en aangezien de Spelen almaar vaker dictatoriale regimes opzoeken, is het voortdurend op eieren lopen. Op de Zomerspelen van 2008, ook in Peking, vond men een slecht compromis. Er werden speciale ‘protestparken’ opgericht, waar atleten gelijk welk politiek statement mochten maken. Het hoeft niet te verbazen dat westerse atleten niet op die uitnodiging ingingen. De weinige Chinezen die in de parken opdoken, werden opgepakt. Rule 50 werd onlangs versoepeld: olympische atleten mogen zich uitspreken, zolang dat het ordentelijke verloop van de wedstrijden niet verstoort. Het protest moet beperkt blijven tot de persconferentie.

Virale lading

Naast het gevaar van digitale virussen is er natuurlijk nog dat andere virus. Dat China draconische maatregelen neemt tegen corona wisten de olympische atleten op voorhand. Besmet zijn betekent niet deelnemen. Met de omikronvariant lijkt het een loterij, met vier jaar trainen voor de Spelen als inzet. Anders dan bij dopingtests is er geen buitenlandse controle of alles wel koosjer verloopt. De coronatests zijn in handen van het organisatiecomité en dus van de Chinese staat. ‘Dit is een manier om sportieve tegenstanders uit de race te duwen’, zei de voorzitter van de Duitse skifederatie op tv-zender ARD.

In aanloop naar de Winterspelen woedde er achter de schermen een hevige discussie rond de CT-waarde, de zogeheten cycle threshold of cyclusdrempel. De CT-waarde geeft de virale lading aan, en bepaalt de grens of een PCR-test positief is. Lang weigerden de Chinezen om een CT-waarde vast te leggen. Het deed buitenlandse delegaties vrezen voor willekeur: oude besmettingen blijven lang opspoorbaar, als je de lat maar laag genoeg legt. Pas anderhalve week geleden wilden de Chinezen een richtwaarde voor de cycle threshold afspreken. Die CT-waarde is scherper dan wat in Europa gebruikelijk is.

Meylemans in isolatie

Misschien verklaart dat wat Kim Meylemans meemaakt. De Belgische skeletonrijdster testte begin januari positief op corona. Meylemans was niet erg ziek en legde in België nog twaalf negatieve PCR-tests af. Bij aankomst in Peking bleek ze opnieuw positief. Ze moest naar een quarantainehotel, testte nog vijf keer negatief en ging vervolgens in isolatie in het olympisch dorp. Meylemans mag trainen en wellicht ook deelnemen, maar ze mag niemand zien, ook haar trainers niet. De gevoelige PCR-test van de Chinezen is wellicht de oorzaak van haar problemen. Voor de CT-waarde geldt: hoe hoger, hoe minder virus. In Peking ligt de lat op 40. ‘Alles tussen 35 en 40 beschouwen we in onze labs als zwakpositief en ik vind dat te streng,’ zegt Elke Wollants. Zij is manager van het lab voor klinische virologie van de KU Leuven en de rechterhand van Marc Van Ranst. In andere westerse landen is een PCR-test pas positief vanaf een CT van 35 of minder.

‘Een oude besmetting geeft doorgaans twee weken lang een zwakpositief resultaat, maar uitzonderlijk kan het ook een paar maand duren’, zegt Wollants. ‘Er kan ook contaminatie optreden als men tests aan de lopende band uitvoert, zoals op luchthavens.’ Een zwakpositief resultaat kan wijzen op een nieuwe besmetting, wat met omikron zeker niet uit te sluiten valt. ‘Maar in dat geval zou bij volgende tests de virale lading moeten stijgen, en meestal gebeurt dat zelfs vrij spectaculair,’ zegt Wollants. ‘CT-waardes vallen niet altijd één op één te vergelijken: hetzelfde staal kan in een ander lab of met een andere testkit een licht ander resultaat opleveren. Maar eerlijk gezegd: als de CT-grens op 40 ligt en twee volgende tests zelfs die lage virale lading niet halen, dan gaat het duidelijk om een oude besmetting. Met zulke testresultaten mag je er in ieder geval zeker van zijn dat Meylemans niemand zal besmetten en dat zou finaal toch het doel moeten zijn van het testbeleid.’ De skeletonwedstrijden starten op 11 februari. Meylemans was kandidaat voor het podium, maar na zo’n kaduke voorbereiding lijken de medailles weg.

Moeten we de houding van de Chinezen verklaren vanuit hun bureaucratische starheid, of is er meer aan de hand? Dat geheime diensten werkelijk zo ver gaan om sportwedstrijden naar hun hand te zetten, weten we sinds Sochi 2014, de Winterspelen waarin Vladimir Poetin de wereld een neus zette. Rusland won in Sochi 33 medailles, meer dan welk land ook. Maar toen bleek dat de Russische geheime dienst de dopingstalen van Russische atleten had vervalst. De fraude kwam aan het licht toen het hoofd van de Russische antidopingdienst zich vergiste bij de boekhouding van de stalen. Hij vluchtte naar de Verenigde Staten en verblijft nog steeds in een witness protection program.

Liever vegetarisch

Er bestaat, behalve via de PCR-test, nog een andere manier om vals positief te testen. Het anabole clenbuterol wordt in China gebruikt voor het vetmesten van runderen. Clenbuterol was een tijd populair als dopingproduct in het wielrennen, het zwemmen en het bodybuilden. Het middel zet de longen open en doet de spiermassa groeien, maar is makkelijk opspoorbaar. Bij wielrenner Alberto Contador werd een minuscule hoeveelheid clenbuterol gevonden. Hij kostte hem zijn Tourzege van 2010. Contador beweerde destijds dat hij een besmette biefstuk had gegeten. Zo vergezocht was dat niet.

De China Agricultural University deed in de aanloop naar de Winterspelen een steekproef op het Chinese vlees. Slechts 2 procent van de runderen ‘voldeed niet aan de veiligheidsnormen’. De mededeling was bedoeld om iedereen gerust te stellen, maar de Chinezen onderschatten dat veel sporters 2 procent kans op besmet vlees een onaanvaardbaar risico vinden. Een aantal wintersporters eet vegetarisch tijdens de Spelen, andere mijden de kantine van het olympische dorp, want ze maken zich ook zorgen over de kwaliteit van het leidingwater. Het Duitse team in de noordse combinatie (schansspringen gecombineerd met langlaufen) zocht een hotel buiten de olympische site. De Duitsers brachten eigen koks mee, maar het blijkt niet simpel om voedingsmiddelen over te vliegen. Buitenlandse koks zijn ook niet welkom in de hotelkeukens, besliste het Chinese organisatiecomité. De Duitsers lieten dan maar een veldkeuken overkomen.