Wordt paus Franciscus opgevolgd door een grijze muis?

Zelden is een pausverkiezing minder voorspelbaar dan het conclaaf dat vanaf woensdag bepaalt wie de opvolger van Franciscus wordt. Deze keer zijn zelfs de favorieten niet kansloos.

Het is ongezien: een president van de Verenigde Staten die zich op zijn officiële communicatiekanalen laat afbeelden als paus, en wel op het moment van de sede vacante – de ‘lege stoel’: de korte periode tussen de dood van de paus en de keuze van zijn opvolger. Donald Trump deed het, natuurlijk als grap. Het illustreert hoe ingrijpend de maatschappelijke en politieke context in korte tijd is veranderd. Niets is nog zoals het was, en dat geldt ook voor het conclaaf, de bijeenkomst van 135 stemgerechtigde kardinalen die in de Sixtijnse kapel de nieuwe paus zullen kiezen.

De aloude regel is duidelijk: de paus wordt verkozen met een tweederde meerderheid. Dat wil zeggen dat de minderheid bepaalt wie de nieuwe paus wordt. Ieder die botst op de tegenstand van een derde van de aanwezige kardinalen beseft dus eerder snel dan laat dat het niet aan hem zal zijn.

Oppositie

Dat belooft. Want nooit waren ze met zo veel en profileerden ze zich zo actief in de publieke opinie: de oppositiefiguren tegen de paus, kardinalen die geen geheim maakten van hun antipathieën, hun veto’s, hun vijandschappen en allianties. Natuurlijk is het college van kardinalen nooit een vriendengroep geweest. Maar over het algemeen deden de kardinalen wel hun best om bij de buitenwereld over te komen als de ultieme garde van raadgevers en medestanders van wie ze tot paus hebben verkozen.

Dat is wishful thinking geworden. Franciscus kreeg te maken met de openlijke oppositie van kardinalen waarvan een aantal hem hardnekkig zijn blijven beschuldigen van het verspreiden van ketterij. Mogen homo’s of personen die gescheiden zijn voortaan eventueel de communie ontvangen? Franciscus had die deur op een kier gezet, tot grote woede en verzet van enkele van de belangrijkste en invloedrijkste kardinalen. Ze genoten de steun van een aantal andere kardinalen, (aarts-)bisschoppen, theologen en vooraanstaande katholieke intellectuelen.

Het college van kardinalen maakt dezelfde evolutie door als de Amerikaanse politiek. Steeds meer protagonisten trekken zonder veel schroom de legitimiteit van anderen in twijfel. De marge voor een globaal compromis wordt op die manier onwaarschijnlijk klein. De Antwerpse bisschop Johan Bonny (geen kardinaal en dus niet stemgerechtigd) hoopt dat men rekening houdt met de problemen van de West-Europese kerk, want hier lijkt er steeds minder ruimte voor organisaties die een onderscheid blijven maken op basis van geslacht of seksuele voorkeur. Dat is anders in grote delen van Afrika, Azië of Noord- en Zuid-Amerika.

Geboren nummer twee

Bovendien weegt de Europese visie steeds minder door. De ooit almachtige Italianen hebben nog ‘slechts’ 17 stemmen, de rest van Europa nog eens 36. Opgeteld zijn dat 43 stemmen van de 136, op zijn best een blokkeringsminderheid. Het Globale Zuiden (Zuid-Amerika, Afrika en Azië-Oceanië) telt 68 kiesgerechtigde kardinalen, dus bijna de helft, en Noord-Amerika 14. Die regionale opdeling zegt nochtans weinig. Minderbroeder Dominique Joseph Mathieu heeft de Belgische nationaliteit, maar werd kardinaal omdat hij aartsbisschop is van Teheran en Ispahan.

Denkt en stemt hij als een Europeaan of een Aziaat? Zal hij als bruggenbouwer een rol spelen in de discussies? Is hij als islamkenner misschien de outsider die niemand ziet? Maar is de Filippijn Luis Antonio Tagle niet veel bekender, en dus populairder? Of wordt het toch Pietro Parolin, zichtbaar en dus bekend als Vaticaans staatssecretaris (‘eerste minister’) en bijgevolg een gemakkelijke favoriet bij de bookmakers? Parolin blijft een bureaucraat, invloedrijk maar grijs. Met Parolin zouden de kardinalen de Kerk laten leiden door een geboren nummer twee. Niets is uitgesloten.

En niemand heeft vooraf gewonnen. De nieuwe paus kan politiek, ethisch, sociaal en kerkelijk progressiever of conservatiever zijn, open of gesloten, voorzichtig of gedurfd. Hij kan uit een rijk of arm land komen, hetero of stilletjes homo zijn: zelfs de kardinalen weten nooit helemaal voor wie ze stemmen. Al wordt het wederom geen vrouw.