De pausverkiezingen gaan, met 133 kardinalen, op 7 mei van start. Wie treedt straks in de voetsporen van Jorge Mario Bergoglio? ‘Dit conclaaf is onvoorspelbaarder dan in de afgelopen decennia.’
In Rome maken 133 oudere mannen zich voor op voor de pausverkiezing. Zeker is dat het conclaaf de koers van de katholieke kerk zal bepalen. En als je de geruchten mag geloven, zou dat deze keer met een behoorlijke schok kunnen eindigen. ‘Misschien krijgt de kerk wel een soort Donald Trump als volgende paus’, zegt een goed geïnformeerde priester.
Franciscus zou wel eens opgevolgd kunnen worden door een radicale rechts-populist, denkt hij. Iemand die alles afschaft wat Jorge Mario Bergoglio belangrijk vond: zijn humane migratiebeleid, zijn inzet voor het klimaat, zijn ontspannen seksuele moraal.
In dat scenario zouden de paus en de populisten een schijnbaar heilige alliantie vormen: terug naar een verleden waarin men elke zondag naar de mis ging, fatsoenlijk getrouwd was en de pastoor vanaf zijn preekstoel de mensen vertelde op wie ze moesten stemmen.
Begin mei begint in het Vaticaan het volgende conclaaf – een beslissend moment in de tweeduizend jaar oude geschiedenis van de kerk. De kardinalen kiezen dan uit hun midden de volgende plaatsvervanger van Christus. Ze geloven dat de regie daarbij gevoerd wordt door de Heilige Geest. Al vermoeden we dat ook aardse wetten een rol spelen.
Elk gebaar van pauswaardige kardinelen heeft nu gewicht.
Elk gebaar heeft nu gewicht. Elk optreden van de kardinalen die als ‘papabile’ of pauswaardig gelden, wordt nauwkeurig geanalyseerd. Een slimme preek, een gepassioneerde toespraak, een treffende opmerking tijdens de lunch kunnen belangrijke stemmen opleveren. Maar een te brutaal optreden kan ook alles verpesten. ‘Belangengroepen mogen geen rol spelen’, zegt kardinaal Gerhard Ludwig Müller, die deelneemt aan het conclaaf. Dat klinkt meer als een vrome wens.
Na de begrafenis van paus Franciscus: wat kunnen we verwachten van het conclaaf?
Eeuwenoud ritueel
Een eeuwenoud ritueel regelt de procedure. De kiesgerechtigde kardinalen sluiten zich op in de Sixtijnse Kapel voor het conclaaf (cum clave, Latijn voor: met de sleutel) en stemmen net zo lang totdat de voorgeschreven tweederde meerderheid voor de opvolger is bereikt. Het kan uren, dagen of weken duren voordat er witte rook uit de schoorsteen boven de kapel opstijgt en het einde van de verkiezing markeert.
Er doen momenteel drie scenario’s de ronde in Rome. Als de kardinalen met een grote meerderheid voor verdere hervormingen kiezen, hijsen ze een soort Franciscus II op het schild. Als het traditionele kamp de overhand krijgt, komt het tot een Trump-effect. Het Vaticaan zou dan weer de verdediger worden van een conservatieve westerse cultuur. Of er komt een man uit het midden aan de macht, die rust moet brengen in de kerk na de door velen als chaotisch ervaren jaren van het pontificaat van Bergoglio.
De meeste kiesgerechtigde kardinalen zijn door Franciscus benoemd. In tegenstelling tot hun voorgangers, die vooral in Europa woonden, zitten velen van hen verspreid over de hele wereld. Ze hebben elkaar nog nooit ontmoet en hebben nauwelijks de kans gehad om politieke coalities te smeden. Dat maakt het huidige conclaaf alvast onvoorspelbaarder dan de voorgaande in de afgelopen decennia.
De Britse Vaticaan-expert Edward Pentin heeft daarom met een team de biografieën en kerkelijk-politieke profielen van alle kardinalen verzameld en op de website The college of cardinals report gepubliceerd. Hun lijst van leidende ‘papabili’ bevat mogelijke kandidaten uit plaatsen als Stockholm, maar net zo goed Kinshasa en Manilla.
Na Franciscus: wordt de volgende paus een conservatief tegenwicht?
‘Groeten thuis!’
Neem Pierbattista Pizzaballa, de Latijnse patriarch van Jeruzalem, die bekendstaat als bruggenbouwer tussen de religies. ‘Een sterke kandidaat, maar met 60 jaar te jong’, oordeelt Pentin. ‘De kardinalen willen geen paus die misschien drie decennia regeert.’ Dan maakt Pietro Parolin, 70, misschien meer kans. ‘Een man van Franciscus, maar milder en diplomatieker. Hij zou de gematigden kunnen bevallen.’ Als de kardinalen een conservatief zoeken, komen ze uit bij de Hongaar Péter Erdő, een man uit de wereld van Joseph Ratzinger (de vorige paus Benedictus), besluit Pentin.
‘Nooit in mijn leven, laat staan aan het begin van dat conclaaf, had ik zoiets verwacht’, schreef Jorge Mario Bergoglio in zijn autobiografie over zijn verkiezingsoverwinning in maart 2013. Tijdens een overleg van de kardinalen voorafgaand aan het conclaaf hield hij een korte toespraak uit de losse pols. Hij had eens gelachen toen een kardinaal hem daarna voorstelde om de wereldkerk te leiden. ‘Haha, natuurlijk, ciao, en de groeten thuis’, antwoordde hij, terwijl hij al aan zijn terugvlucht naar Buenos Aires dacht.
Wie uiteindelijk zijn opvolger wil worden, kan Bergoglio als voorbeeld nemen: een beetje bescheidenheid in het conclaaf kan geen kwaad.
Franciscus: een stervende paus, een dode kerk
