Witte huis weigert medewerking aan impeachment-onderzoek: hoe moet het nu verder?

Het Witte Huis weigert alle medewerking aan het parlementaire onderzoek naar het controversiële Oekraïne-telefoontje van Trump en mogelijke afzetting van de president. Mag dat, en hoe moet het onderzoek nu verder?

Met een vlijmscherpe brief maakte het Witte Huis deze week gehakt van het onderzoek naar impeachment van president Donald Trump. Dat onderzoek is ‘hoogst partijdig en ongrondwettig’, schreef Pat Cipollone, advocaat van het Witte Huis, in een missive van acht pagina’s. Volgens hem breekt het onderzoek met ‘elk eerder precedent’ en proberen de Democraten om ‘de resultaten van de verkiezingen van 2016 nietig te verklaren, en het Amerikaanse volk te beroven van de president die zij vrijelijk hebben verkozen’.

Daarom is het Witte Huis niet bereid om mee te werken aan het onderzoek, schreef Cipollone. Er zullen geen documenten of getuigen naar het Congres worden gestuurd, ook al stuurt het Congres formele dagvaardingen. Het lijkt het startschot van een lange strijd tussen het Congres en de president.

Democratisch leider Nancy Pelosi sprak direct van ‘machtsmisbruik’ en ‘verder bewijs van belemmering van de rechtsgang’. Zij legde zo een verband met het eerdere Rusland-onderzoek van speciaal aanklager Robert Mueller, waarin nadrukkelijk de mogelijkheid werd opengelaten dat Trump zich schuldig had gemaakt aan belemmering van de rechtsgang.

Volgens het Witte Huis is het impeachment-onderzoek in zijn huidige vorm onwettig, omdat er in het Huis van Afgevaardigden nog niet formeel is gestemd om een onderzoek te openen. Voor vergelijkbare onderzoeken rond presidenten Richard Nixon en Bill Clinton werd wel een formele stemming gehouden, al waarschuwen experts dat dit van de wet niet hoeft. ‘De grondwet zegt helemaal niets over het proces dat het Huis van Afgevaardigden moet volgen als het gaat om impeachment-onderzoeken’, zegt Stephen Vladeck, professor staatsrecht aan de universiteit van Texas, tegen NPR.

Juist het gebrek aan harde richtlijnen rond impeachment, en het gebrek aan precedenten door de zeldzaamheid van het proces, maakt dat de komende maanden een onvoorspelbare tijd zullen zijn voor Democraten én Republikeinen. Als de regering-Trump zich houdt aan de belofte om alle medewerking aan het onderzoek te weigeren, zou dat ongehoord zijn. Maar wat de juridische en politieke gevolgen zullen zijn, blijft gissen.

Uit de brief wordt niet duidelijk of de regering-Trump van koers verandert als er wel formeel wordt gestemd om een onderzoek af te trappen. In de brief stelt Cipollone verschillende andere eisen, waaronder de mogelijkheid voor de president om inzicht te krijgen in de documenten die het Congres heeft verzameld, en om eigen getuigen te horen.

De wet vereist niet dat het Congres aan die eisen voldoet, zeggen experts. Een impeachment-onderzoek is geen gerechtelijk proces, en dus gelden er niet dezelfde regels als in de rechtbank. ‘Wat er droevig aan is, is dat [de brief] zo slecht is opgesteld en de juridische argumenten zo denkbeeldig, dat je je afvraagt wie de president adviseert’, aldus professor Corey Brettschneider van Brown University tegen The New York Times.

Rechtszaken rond Watergate ineens weer relevant

Door het onderzoek op alle mogelijke manieren tegen te werken, gaat Trump verder dan eerdere presidenten die het onderwerp waren van een impeachment-onderzoek. Nixon kwam het dichtst in de buurt van die strategie, onder meer door zijn poging om bepaalde bewijsstukken geheim te houden.

Het Hooggerechtshof besloot uiteindelijk dat Nixon verschillende gevoelige geluidsopnames uit zijn oval office wel degelijk moest overhandigen aan speciaal onderzoeker Leon Jaworski. Een kleine maand later was de ‘smoking gun tape‘ openbaar, waarin te horen was hoe Nixon van plan was om druk te zetten op de FBI om het onderzoek naar de inbraak in het Watergate-hotel te laten stoppen. Vier dagen later stapte Nixon op, toen duidelijk werd dat hij anders zou worden afgezet.

‘De brief is zo slecht opgesteld en de juridische argumenten zijn zo denkbeeldig, dat je je afvraagt wie de president adviseert’

Opvallend genoeg kwam Watergate deze week ter sprake tijdens een ongerelateerde hoorzitting, over geheime bewijsmaterialen van het Mueller-onderzoek die het Huis van Afgevaardigden wil inzien. De Democraten beroepen zich in die zaak op een ander Watergate-precedent, waardoor vergelijkbare materialen overhandigd moesten worden aan het Congres.

In het huidige proces stelde een advocaat voor het ministerie van Justitie dat de Watergate-zaak vandaag de dag misschien wel anders zou zijn beoordeeld. ‘Wauw, OK’, reageerde daarop de rechter, die nog uitspraak moet doen, maar die al wel zei dat het ministerie een ‘buitengewone positie’ inneemt. Dat belooft niet veel goeds voor de harde lijn van het Witte Huis. De zaak toont bovendien aan dat de materialen van Mueller zomaar weer relevant kunnen worden in het impeachment-onderzoek.

Ambtenaren kunnen instructies Witte Huis negeren

De regering-Trump kan weliswaar besluiten om niet mee te werken aan het onderzoek, maar het blijft de vraag of het ook lukt om de rangen gesloten te houden. Vrijdag verscheen Marie Yovanovitch, gewezen Amerikaans ambassadeur in Oekraïne, tóch voor het Congres. Daar beweerde zij dat ze onder druk van president Trump zelf is ontslagen, terwijl het Witte Huis probeerde om met ‘valse beweringen’ een onderzoek naar de zoon van gewezen vice-president Joe Biden te laten heropenen.

In het beruchte telefoontje met Oekraïens president Volodymyr Zelensky noemde Trump de ambassadrice ‘slecht nieuws’ en zei hij dat ‘ze nog wel wat dingen zal meemaken’. Het telefoongesprek vond eind juli plaats, ruim twee maanden nadat Yovanovitch was teruggeroepen uit Oekraïne.

Ook Gordon Sondland, de Amerikaanse ambassadeur bij de Europese Unie, maakte vrijdag bekend dat hij volgende week wél zal getuigen voor het Congres, ondanks de oproep van zijn eigen ministerie om dat niet te doen. De advocaat van Sondland waarschuwde dat hij geen documenten mag meenemen; volgens de wet moet het ministerie van Buitenlandse Zaken zelf goedkeuring geven om die vrij te geven. Sondland ‘hoopt dat materialen gedeeld zullen worden’, aldus zijn advocaat.

Nachtmerriescenario voor Trump is dat zijn staf heimelijk of in het openbaar besluit mee te werken aan het onderzoek. Dat overkwam Nixon, wiens advocaat John Dean tijdens het Watergate-onderzoek in alle stilte de Senaat informeerde over een poging om het schandaal te verbergen. Zijn uiteindelijke getuigenis voor de Senaat werd één van de belangrijkste bewijsstukken in de Watergate-zaak. Omdat de hoorzittingen met Dean door miljoenen Amerikanen live op televisie werd gevolgd, had hij bovendien een kernrol in het vormen van de publieke opinie.

Impeachment-proces in stroomversnelling

Ondanks de pogingen van het Witte Huis om het onderzoek dwars te zitten, lijkt het impeachment-proces in een stroomversnelling terecht te komen. Hoe langer het onderzoek doorgaat ,hoe onvermijdelijker wordt een stemming over het afzetten van Trump. Voor veel Democraten is de samenvatting van het gesprek tussen Trump en Zelensky al genoeg bewijs om de afzetting van de president te eisen.

Trump ‘misbruikt zijn machtspositie, bedreigt onze nationale veiligheid en ondermijnt onze grondwet, die hij zwoer te beschermen’, twitterde afgevaardigde Jim McGovern bijvoorbeeld na publicatie van het telefoongesprek. ‘Hij is niet geschikt voor zijn ambt en moet worden afgezet.’

https://twitter.com/RepMcGovern/status/1176608495128502272Rep. Jim McGovernhttps://twitter.com/RepMcGovern

The president asked a foreign power to make up political dirt on a potential opponent. He abuses the power of his office, threatens our national security & undermines our constitution which he swore to uphold.

As I have said before, he is unfit for office & should be impeached.

— Rep. Jim McGovern (@RepMcGovern) September 24, 2019

Als een meerderheid van het Huis van Afgevaardigden inderdaad stemt voor impeachment, ligt de bal bij de Senaat. Daar zouden uiteindelijk alle Democraten én twintig Republikeinen voor afzetting moeten stemmen, om Trump inderdaad uit zijn ambt te verwijderen. Dat lijkt momenteel nog een brug te ver, want uit Republikeinse hoek komt er nauwelijks kritiek op Trump.

Voor Democraten zal het daarom politiek voordeliger zijn om het impeachment-onderzoek nog wat langer uit te rekken, en steeds nieuwe details over de Oekraïne-affaire naar buiten te laten druppelen. In aanloop naar de verkiezingen van november 2020 zal de partij hopen dat zo in ieder geval de publieke steun voor Trump afneemt, ook al is de Senaat niet bereid om hem af te zetten.