‘We lijken niks anders te kunnen doen dan de waanzin van oorlog collectief te aanvaarden’

‘De regels van het mogelijke kunnen snel veranderen’, schrijft Martha Baltazar, theatermaker en columnist.

‘Oorlogen zullen altijd bestaan. Ze zijn net zo makkelijk uit te roeien als gletsjers’ concludeert Billy Pelgrim, soldaat en hoofdpersonage van Kurt Vonneguts antioorlogsroman Slaughterhouse-Five. Het boek werd geschreven in 1969, een tijd waarin gletsjers nog niet in die mate aan het wegsmelten waren dat hun bestaan in twijfel kon worden getrokken. Maar de regels van het mogelijke kunnen snel veranderen. Het is inderdaad moeilijk je een wereld voor te stellen zonder enige vorm van oorlog, maar ons menselijk voorstellingsvermogen is soms beperkter dan ons menselijk handelen, zo bewijst de gletsjer.

Bovendien is de realiteit van oorlog zo absurd, waanzinnig en ongelofelijk dat we het evengoed onrealistisch kunnen noemen dat ze wél bestaat. Als we ons niet laten doen door de geopolitieke logica waarmee de media de oorlog netjes proberen uit te leggen, dan lijkt er geen enkele steekhoudende verantwoording te bestaan voor dit soort georganiseerde gruwel.

Als je door de romantische waas van oorlogsfilms en documentaires prikt, blijft alleen een vreemde, wrede fictie over. Geen heroïsche taferelen maar een krankzinnig spel waarin iets zo banaals als een uniform gewone jongens verandert in pionnen. Waarin een badge sommigen generaal maakt en anderen kanonnenvlees. Waarin je uniform zowel je dood als je moorden legitimeert. Waar regels zijn, sancties worden uitgedeeld, start en stop wordt geroepen met een absurd reglement dat oorlogsrecht heet, terwijl de hele sport op zich een illegale praktijk is. Toch lijken we niks anders te kunnen doen dan de waanzin collectief te aanvaarden. Omdat oorlog bestrijden al snel verdacht veel lijkt op oorlog voeren, en niet meevechten op je overgeven. Over oorlog wordt gesproken als over gletsjers, er valt niet echt tegen in te gaan.

Toch zijn gletsjers enkel mogelijk binnen een bepaald klimaat. Als de omstandigheden veranderen, verandert hun bestaansmogelijkheid. Het klimaat dat oorlog mogelijk en denkbaar maakt, heeft te maken met extreme machtsconsolidaties, rigide natiestaten en een oorlogsindustrie die miljarden waard is. Als die condities veranderen, verandert de mogelijkheid van wereldvrede ook.

‘Misschien, als we oorlogen herdenken, moeten we onze kleren uitdoen, onszelf blauw schilderen en een hele dag op handen en voeten knorren als een varken’, schrijft Vonnegut in een ander boek. ‘Dat zou zeker meer gepast zijn dan nobele speeches, vlaggen en blinkende wapens.’ Het is uiteindelijk maar wat je het absurdst vindt: een wereld met gletsjers en zonder oorlog, of deze gekke planeet.