Wat is er aan de hand in Libië? ‘Aanval op Tripoli kan game changer worden, ook voor Europa’

De troepen van de Libische generaal Khalifa Haftar hebben de aanval ingezet op de hoofdstad Tripoli, waar de door de Verenigde Naties (VN) erkende eenheidsregering van premier Fayez al-Sarraj zetelt. ‘Als Haftar de orde in Libië kan herstellen, zou dat op termijn een goede zaak voor het Europese migratiebeleid kunnen zijn’, legt directeur Koert Debeuf van het Tahrir Institute for Middle East Policy Europe uit.

Libië is al sinds de val van dictator Muammar Khaddafi in 2011 verscheurd door intern geweld. Verschillende politieke facties en milities strijden er om de macht.

Het land telt maar liefst drie regeringen: één in Tobroek in het oosten, gesteund door het Libische Nationale Leger van generaal Haftar, één van de Moslimbroeders in Tripoli, gesteund door verschillende islamistische milities, en een eenheidsregering – een soort parapluregering – onder leiding van premier Fayez al-Sarraj. Die kwam in 2016 na bemiddeling door de VN tot stand.

Die in Tobroek is in feite de legitiem verkozen regering en heeft ook de meeste macht. De Moslimbroeders aanvaardden de uitslag van de verkiezingen van 2012 en 2014 niet en vormden in Tripoli een eigen regering. De door de VN erkende eenheidsregering van Sarraj heeft op de grond al helemaal niet veel macht.

Maar die complexe politieke situatie zou wel eens snel kunnen veranderen: sinds donderdag hebben de troepen van Haftar de aanval ingezet op Tripoli. Hij wil naar eigen zeggen de stad eindelijk ‘bevrijden’ en de orde herstellen.

Na jaren van politieke crisis, lijkt het spel nu op de wagen te zitten. Zat dit eraan te komen?

KOERT DEBEUF: Deze ontwikkelingen zijn geen verrassing voor wie de situatie in Libië volgt. Haftar was de voorbije weken en maanden al opgerukt richting het zuiden en het zuidoosten van het land en heeft nu meer dan drie kwart van het land onder controle. Zijn troepen hebben bij die opmars bovendien belangrijke olievelden ingenomen. Het was heel duidelijk het plan om uiteindelijk Tripoli in te nemen. De VN willen een conferentie in Libië organiseren die de weg naar nieuwe verkiezingen moet vrijmaken, maar Haftar is niet van plan daarop te wachten.

De vrees is nu dat dit het begin van een nieuwe burgeroorlog is in een land aan de grens met Europa. Hoe ziet u dit evolueren?

DEBEUF: Ik geloof dat veel mensen in Tripoli Haftar graag zien komen. En ik denk eigenlijk ook dat zijn troepen met relatief groot gemak Tripoli zullen innemen. Haftar heeft zijn troepen ook opgedragen ongewapende burgers te sparen. Al bij al is het Libische conflict tot hiertoe relatief weinig bloederig verlopen. Er was links en rechts wat tegenstand, maar niemand heeft hem tegengehouden.

Haftar geniet ook de steun van onder andere Egypte, de Verenigde Staten, de Verenigde Arabische Emiraten en Frankrijk zelfs militair. Daarom vind ik de gezamenlijke verklaring van die landen, waarin ze donderdag opriepen tot terughoudendheid, enigszins hypocriet.

Landen als Frankrijk zitten ook in de VN-Veiligheidsraad, dat dus de regering-Sarraj steunt. Wat kan dit op de lange termijn betekenen voor de politieke toekomst van Libië?

DEBEUF: Dat is op dit moment moeilijk te zeggen. Misschien komen er nieuwe verkiezingen. Zeker is dat bij een verovering van Tripoli alle inspanningen van de VN teniet gedaan worden. Dit is een potentiële game changer, die niet genegeerd zal kunnen worden.

Voor het Europese migratiebeleid zou het op termijn een goede zaak kunnen zijn mocht Haftar de orde in Libië herstellen. Als alles onder één commando komt te staan, dan krijgen privémilities minder macht en kan ook de mensenhandel die nu welig tiert in Libië, aan banden worden gelegd.

Wat voor iemand is die generaal Haftar?

DEBEUF: Hij heeft al veel watertjes doorzwommen en is moeilijk in één kamp te plaatsen. Haftar heeft destijds mee Khaddafi aan de macht geholpen, maar later een couppoging tegen hem ondernomen. Daarna is hij in ballingschap in de VS gaan wonen, om na de val van Khaddafi terug te keren.

De vraag is vooral wat hij wil? President worden gesteund op het leger, naar het voorbeeld van Abdel-Fatah al Sisi in Egypte? Is hij een democraat? Wellicht niet. Seculier ook niet. Haftar wordt bijvoorbeeld volop gesteund door Saudi-Arabië. Hij heeft trouwens in het oosten heel wat gouverneurs vervangen door legerfunctionarissen. Of hij met de democratie zal installeren in Libië, valt met andere woorden heel sterk te betwijfelen.

Hoe zit het intussen met de aanwezigheid van terreurgroep Islamitische Staat in Libië? Enkele jaren geleden voorspelde u in een interview met Knack dat Europa geen andere keuze zou hebben dan opnieuw ten oorlog te moeten trekken in Libië.

DEBEUF: Islamitische Staat is wel degelijk nog altijd aanwezig in Libië, naar schatting zo’n 600 tot 1000 strijders. Na hun militaire nederlaag in Syrië en Irak werd de kans groot geacht dat de groepering haar activiteiten zou verschuiven naar Libië. Ook op dat vlak zou het een goede zaak voor Libië en Europa zijn als Haftar, die net als Sisi had is voor terroristen zoals IS, voor meer stabiliteit kan zorgen.