Wankelt de Europese Commissie na het Selmayr-schandaal?

Met zijn berichtgeving over de flitsbenoeming van Martin Selmayr tot ‘de machtigste man van Europa’ gooide hij een bom in de EU-bubbel. Een gesprek met Jean Quatremer, gevreesd Europa-correspondent voor Libération.

21 februari jongstleden, iets over halftien ’s ochtends. Net als zijn collega-Europajournalisten krijgt Jean Quatremer een verrassende e-mail. Het bericht meldt dat de pers die dag voorgelicht zal worden door Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker zelf. ‘Dat was zeer ongebruikelijk’, vertelt Quatremer. ‘Ik schat dat Juncker in zijn carrière als voorzitter van de Europese Commissie hoogstens vijf keer in de perszaal is geweest. Toen bleek dat hij gekomen was om de promotie van zijn kabinetschef, Martin Selmayr, tot secretaris-generaal van de Commissie aan te kondigen, was mijn argwaan helemaal gewekt. Zulke zaken worden normaal in een persbericht meegedeeld, niet op een persconferentie.’

Waarom er dit keer een kleine show mee gepaard moest gaan? Quatremer herkende er meteen de hand van de ‘brutale machtsmens’ Selmayr in. Zijn boodschap? ‘Niet Juncker maar Martin Selmayr is hier de baas.’

Quatremers wantrouwen was om nog een andere reden gewekt. Hoewel hij de handel en wandel van Selmayr al enige tijd in de gaten hield, kwam diens promotie ook voor hem als een verrassing. Wat zat hierachter? De journalist botste al snel op een paar straffe caramboles. Quatremer: ‘Om het volledige verhaal goed te begrijpen moet je weten dat Martin Selmayr niet de juiste graad had om voor de functie van secretaris- generaal van de Europese Commissie in aanmerking te komen. Daarvoor moest hij eerst adjunct-secretaris-generaal worden. Die post werd tot voor kort bezet door de Griekse Paraskevi Michou. Tot zij in januari in sneltreinvaart werd weggepromoveerd door Selmayr, en hij zichzelf in alle discretie kandidaat stelde om haar op te volgen.’

Toen ging het snel. ‘Op 21 februari deelde Juncker aan de Eurocommissarissen mee dat hij zijn kabinetschef zou benoemen tot adjunct-secretaris generaal’, vertelt Quatremer. ‘Meteen volgde een mededeling van Alexander Italianer, de zittende secretaris-generaal. Tot ieders verbazing – Italianer is nog maar 61 – kondigde die aan dat hij met pensioen zou gaan. Waarop Juncker voorstelde om diens zopas benoemde adjunct Selmayr dan maar meteen tot secretaris-generaal te benoemen. Een dubbele promotie dus, in enkele minuten tijd. Dat is nooit eerder vertoond.’

Eurocommissaris Marianne Thyssen en Junckers rechterhand Frans Timmermans zeggen dat er niets illegaals is gebeurd: ‘De regels zijn gevolgd.’

Jean Quatremer: Dat is manifest onjuist. Er is nooit openbaar gemaakt dat de vacature beschikbaar was. Dat is tegen de regels. Bovendien waren er geen echte tegenkandidaten. De enige tegenkandidate was zijn eigen adjunct, Clara Martinez, die zich al heel snel terugtrok en hem inmiddels is opgevolgd als kabinetschef. Met andere woorden: dit was een schijnvertoning. Een bureaucratische staatsgreep, zoals ik deze affaire graag noem.

Waarom heeft Juncker dit toch niet ongevaarlijke spel meegespeeld?

Quatremer: Uw vraag impliceert dat Juncker nog greep heeft op Selmayr. Dat is niet zo, en dat maakt deze affaire goed duidelijk. Juncker heeft er geen enkel belang bij om risico te lopen. Dat is wél het geval voor Selmayr. Voor hem moest het snel gaan. Als de procedure netjes was gevolgd, hadden ook ambtenaren uit andere lidstaten vernomen dat die functie vacant was. Zij hadden dan ongetwijfeld proberen te verhinderen dat deze zo belangrijke job naar een Duitser zou gaan, want er staat bijvoorbeeld al een Duitser aan het hoofd van het Europese Noodfonds en van de Europese Investeringsbank.

Een beetje ‘des Guten zu viel’, voor de Fransen?

Quatremer: Niet alleen voor de Fransen. Vindt u het als Belg een leuke gedachte dat de EU volledig gedomineerd wordt door de Duitsers? Het is in elk geval niet het Europa waar ik van droom. Trouwens, ik denk dat ook Berlijn niet meteen blij is met deze gang van zaken. De demarche van Selmayr heeft de Duitse kansen om een opvolger voor Mario Draghi naar voren te schuiven als voorzitter van de Europese Centrale Bank zeker niet vergroot.

Selmayr wordt sinds zijn dubbele promotie weleens de machtigste man van Europa genoemd. Is die inschatting juist?

Quatremer: Zijn macht is bijna grenzeloos. Als secretaris-generaal zit hij in een positie waarin hij alle dossiers van de commissarissen kan blokkeren. In theorie hoeft dat geen groot probleem te zijn. De secretaris-generaal van de commissie was tot dusver altijd een neutrale figuur, die de dossiers op een technocratische manier benaderde. Maar Martin Selmayr is niet neutraal. Hijís de CDU. Daar komt nog eens bij dat zijn vorige post als kabinetschef van Juncker nu is ingenomen door Clara Martinez, een vrouw die alles aan hem te danken heeft, en hem dus geen strobreed in de weg zal leggen. In de feiten is hij dus ook hier de baas. Kort samengevat: hij domineert de commissie én de voorzitter. Een bijzonder zwakke voorzitter, bovendien.

Het Europees Parlement belooft de zaak de komende weken te onderzoeken. Zal dat iets opleveren?

Quatremer: Ik hoop dat er eindelijk eerlijke antwoorden komen op de vragen die wij nu al drie weken stellen. Tot dusver hebben de commissarissen vooral gezwegen en gelogen. Toen ik de woordvoerder van de Commissie vroeg hoeveel tegenkandidaten er zich hadden gemeld, antwoordde die, na enig aandringen: ‘Minder dan vier.’ Terwijl er in werkelijkheid maar één tegenkandidate was. Een schijnkandidate. Dat is bewust liegen tegen de publieke opinie. In een democratie volstaat dat om een regering te doen vallen.

Kan de Commissie hierover vallen?

Quatremer: Ik zie een aantal mogelijke sporen. De eerste is: Juncker begrijpt het gevaar en offert Selmayr. Dat lijkt me weinig realistisch. De kleine bubbel rond Juncker is overtuigd van het eigen gelijk en gelooft dat Europa een man als Selmayr nodig heeft. Het tweede spoor is dat het Parlement eist dat de benoemingsprocedure wordt overgedaan. Als de Commissie dat weigert, kan het Parlement een motie van wantrouwen indienen.

Is het denkbaar dat daar een meerderheid voor wordt gevonden?

Quatremer: Als u de rekening maakt, zult u zien dat het zeker mogelijk is. Kijk even wie in het Parlement bereid is om de Commissie te laten vallen over deze zaak. Om te beginnen: alle eurosceptische en eurofobe fracties. Daarnaast denk ik dat ook binnen de socialistische groep, de PES, een stevige meerderheid bereid is om zo’n motie te steunen. Bijna overal in Europa verkeren de socialistische partijen in crisis. Met deze affaire krijgen ze een mooie kans om zich te profileren als ‘zuiver’, in scherp contrast met de brute machtsspelletjes van de EVP. En dan heb je de liberalen nodig. Ook bij die groep zie je, vooral bij de vertegenwoordigers van de noordelijke lidstaten, grote woede. Ik voel vandaag een ambiance die me doet denken aan de affaire-Cresson (de Franse ex-premier Edith Cresson had gunsten verleend aan persoonlijke vrienden, nvdr.), een zaak die ik trouwens ook heb bovengespit, en die in 1999 tot de val van de Commissie heeft geleid. De situatie is vandaag even explosief. Als de Commissie niet met bevredigende antwoorden komt, kan deze zaak een bijzonder pijnlijke afloop kennen.