Waarom u niets leest over de Westelijke Sahara en Trump er toch over tweette

Barra Mebarak, een 22-jarige strijder van het Polisariofront. (archieffoto)
Brecht Castel

In de nieuwsstroom van 2020 ging de Westelijke Sahara kopje-onder. Nochtans werd een dertig jaar geldende wapenstilstand geschonden én speelt het conflict een cruciale rol in de migratie naar Europa. ‘Wij zijn de derde generatie vluchtelingen.’

Nayat Ahmed Sidi (30) is, samen met duizenden collega’s, door Knack verkozen tot een van de Mensen van het jaar 2020. Als verpleegster werkt Nayat op de afdeling infectieziekten van het Sint-Pieter-ziekenhuis in Brussel. Ze staat dagelijks in de frontlijn van de covidcrisis.

Hoewel corona haar leven beheerst, is het virus niet het enige nieuwsfeit dat ze zal onthouden van 2020. Nayat is van origine een Sahrawi, een oorspronkelijke bewoner van de Westelijke Sahara. De Sahrawi kwamen in november gewapend in opstand tegen de Marokkaanse overheid, die het betwiste woestijngebied bezet.

‘Ik ben Sahrawi en dat heeft mijn leven getekend’, vertelt Nayat via videocall. ‘Ik groeide op in een vluchtelingenkamp in Algerije, omdat mijn ouders de Westelijke Sahara moesten ontvluchten.’ Nayats levensverhaal is dat van een vergeten conflict. ‘Mijn moeder werd geboren in de Westelijke Sahara, toen dat nog een Spaanse kolonie was. Zij is dus in feite Spaanse, maar ze verloor haar papieren tijdens de oorlog. Die begon in 1975. Net als ongeveer heel de Sahrawi-bevolking is ze toen het land ontvlucht, naar Algerije.’

Ik ben Sahrawi en dat heeft mijn leven getekend.

Nayat Ahmed Sidi, verpleegster in België

In 1975 besliste het Internationaal Gerechtshof in den Haag dat de Sahrawi zelfbeschikkingsrecht hebben. Dat zag Marokko anders: 350.000 Marokkanen trokken in een zogenaamde ‘Groene Mars’ de grens met de Westelijke Sahara over. De Spaanse kolonisator vertrok en Marokko zag zijn kans schoon om de Westelijke Sahara te annexeren. De Sahrawi riepen, in hun recht door de beslissing in Den Haag, de Saharan Arab Democratic Republic (SADR) uit. Het was het begin van een oorlog tussen het Polisariofront van de Sahrawi en het Marokkaanse leger.

Aan die lange guerrillastrijd kwam in 1991 een einde met een wapenstilstand. Sindsdien zit het conflict muurvast. Ook letterlijk, want Marokko bouwde een muur in de woestijn om hun deel van de Westelijke Sahara te scheiden van dat van de Sahrawi. Dwars door de woestijn loopt een structuur van 2700 kilometer met zandbermen, bunkers, hekken en miljoenen antipersoonsmijnen.

Kaart Westelijke Sahara
Kaart Westelijke Sahara© Reuters

Om de wapenstilstand af te dwingen kwam er in 1991 een VN-vredesmissie, MINURSO. De R in dat letterwoord staat voor referendum. Volgens hun mandaat zou er binnen het jaar een referendum over onafhankelijkheid georganiseerd worden. Bijna dertig jaar later blijft die voorwaarde dode letter. Marokko laat het niet toe.

Beperkt dodental

De Marokkaanse overheid schendt het vredesverdrag sinds 2016 ook op een andere manier. Bij de stad Guerguerat legt ze een verharde weg aan om het zuidelijkste Marokkaanse checkpoint met Mauritanië te verbinden. Die weg is cruciaal voor internationaal transport, maar loopt door een neutrale bufferzone en door het gebied van de Sahrawi.

Ongenoegen over die weg lag aan de basis van schietpartijen dit jaar. In oktober 2020 trok een groep burgers van het vluchtelingenkamp in Algerije, waar de zus en moeder van Nayat wonen, naar Guerguerat om te protesteren. Marokko liet de betogers verwijderen, waarop Polisario opnieuw Marokkaanse militaire posities begon te beschieten.

‘Dat is zeer uitzonderlijk’, zegt professor conflictstudies Jacob Mundy (Colgate University). Hij is auteur van Western Sahara: War, Nationalism, and Conflict Irresolution. ‘Voor het eerst in dertig jaar heeft Polisario daadwerkelijk de wapens opgenomen. Langs Marokkaanse kant zouden er enkele dodelijke slachtoffers zijn gevallen, maar begrafenissen worden geheim gehouden. Marokko wil dit stil houden.’

Mohammed Ameur, de ambassadeur van Marokko in België, spreekt dat tegen: ‘Er zijn wat schermutselingen geweest, maar heel de operatie heeft niet geleid tot doden noch gewonden. Als je de berichten van Polisario serieus neemt, dan is er een ware catastrofe geweest, terwijl de situatie kalm is in de Sahara.’

Marokkaanse soldaten bewaken de stenen muur die het Marokkaanse gedeelte scheidt van dat van Polisario. (archieffoto)
Marokkaanse soldaten bewaken de stenen muur die het Marokkaanse gedeelte scheidt van dat van Polisario. (archieffoto)© Reuters

Door het beperkte dodental haalde het conflict in de woestijn in België de krantenpagina’s niet. Bovendien ging het geweld snel weer liggen. Daar is Nayat niet rouwig om: ‘Voor de Sahrawi is zo’n oorlog een kamikaze-actie. We hebben slechte wapens, we zijn slecht opgeleid en Marokko heeft het sterkste leger van Afrika. Als een oorlog jaren zou duren, vrees ik dat mijn moeder en zus een hongerdood zullen sterven.’

Nayat was dan ook zeer verbaasd toen ze bij het begin van de gevechten belde met een tante die woont in Al Ajoen, de grootste stad in de Westelijke Sahara. ‘Mijn tante met drie kinderen was superblij. “Eindelijk!”, zei ze aan de telefoon. Zij is de onderdrukking beu. Zij hoopt dat oorlog een uitweg is. Als Sahrawi ben je een tweederangsburger onder de Marokkaanse bezetting. Je kunt moeilijk aan een diploma raken, veel jobs zijn niet toegankelijk voor Sahrawi en mijn neef zit onterecht in de gevangenis. Vanuit die frustraties kan ik haar reactie wel begrijpen.’

De Marokkaanse ambassadeur Ameur ontkent dat de Sahrawi tweederangsburgers zouden zijn: ‘Dat is helemaal niet het geval, Marokko is tegen een systeem met twee snelheden. Ons land is geen perfect paradijs op het vlak van mensenrechten, maar er is een positieve dynamiek en we zijn daarmee een uitzondering in de regio.’

Twitterdiplomatie

De strijd om de Westelijke Sahara is een vergeten conflict. Niet alleen de korte oorlog dit jaar, maar ook een opmerkelijke tweet van de Amerikaanse president Donald Trump kreeg bij ons weinig aandacht. Nochtans is die tweet een gamechanger in het conflict.

null
null© Twitter

Met die tweet legitimeert Trump de Marokkaanse bezetting van de Westelijke Sahara. Dat is een bocht van 180 graden in de Amerikaanse diplomatie, die zich voorheen neutraal opstelde in het conflict. De beweegreden voor Trumps bocht ligt niet tussen het Afrikaanse woestijnzand, maar in Israël.

De erkenning van de Westelijke Sahara als een deel van Marokko is gekoppeld aan de erkenning van Israël door Marokko. Marokko is na Bahrein, de Verenigde Arabische Emiraten en Soedan al het vierde Arabische land dat dit jaar de staat Israël heeft erkend. Dat is opmerkelijk: in de periode tussen het ontstaan van Israël in 1948 en 2020 hadden slechts twee Arabische landen Israël formeel erkend: Jordanië en Egypte. Dealmaker bij die recente diplomatieke toenadering is Trumps schoonzoon Jared Kushner.

Trumps tweet zal een impact hebben op het vredesproces in de Westelijke Sahara.

Jacob Mundy, professor conflictstudies

‘Trumps tweet zal een impact hebben op het vredesproces in de Westelijke Sahara’, zegt professor Mundy. ‘Het brengt toekomstig Amerikaans president Joe Biden in een lastig parket. Als Biden Trumps verklaring intrekt, dan zal Marokko zich aangevallen voelen en de erkenning van Israël ook weer intrekken. Als Biden de erkenning van de Westelijke Sahara als deel van Marokko niet tegenspreekt, ook al is het juridisch waardeloos, dan maakt hij de kwestie moeilijker.’

‘Dat zit zo. Marokko heeft zijn positie aan de onderhandelingstafel versterkt. Zij kunnen nu zeggen dat de VS hun soevereiniteit in de Westelijke Sahara erkent en het niet aan hen is om een compromis te zoeken’. De onderhandelingen stonden al stil omdat Marokko het status quo ongestraft kon nastreven. Die patstelling is door Trumps tweet gebetonneerd.’

‘Marokko’s belangrijkste diplomatieke strategie’, zegt Mundy, ‘is dezelfde als die van Israël in de bezette Palestijnse gebieden: niets doen. Waarom zouden ze risico nemen in een vredesproces wanneer ze kunnen wachten op een gunstiger realiteit? Met Trumps tweet is die gunstiger realiteit er nu ook.’

Het Palestina van Afrika

Er zijn meer parallellen te trekken tussen Palestina en de Westelijke Sahara. ‘Zowel Israël als Marokko heeft met geweld zijn territorium uitgebreid’, legt Mundy uit. ‘En dat werd toegelaten door de internationale gemeenschap.’

In beide conflicten is er volgens Mundy sprake van kolonisatie. ‘Israël gebruikt wegeninfrastructuur en nederzettingen om het aantal Joden op de Westelijke Jordaanoever te vergroten, terwijl ze burgerrechten van de Palestijnse bevolking ontnemen. In de Westelijke Sahara gebruikt Marokko diezelfde strategie. Ze creëren een nieuwe realiteit met Marokkanen die er gaan wonen. Marokko’s argument is nu dat zelfbeschikking niet kan, omdat de Westelijke Sahara demografisch en sociaal Marokkaans is. Zowel Israël als Marokko is illegaal bezig de status van het territorium onder hun bezetting te veranderen.’

Het woord Polisario op de grond in Tifariti, Westelijke Sahara.
Het woord Polisario op de grond in Tifariti, Westelijke Sahara.© Reuters

Ook de machtsverhoudingen zijn scheef in beide conflicten. ‘Je hebt telkens een machtig land (Israël of Marokko) dat een minder machtig land (Palestina of de Westelijke Sahara) bezet. Het machtige land wordt gesteund door nog meer machtige landen en die machtige partners zetten geen druk om een compromis te zoeken.’

De Marokkaanse ambassadeur vindt het ‘een aberratie’ om de situatie in de Westelijke Sahara te vergelijken met de Palestijnse zaak: ‘Marokko heeft legaal de zuidelijke provincie gekregen van Spanje. Het merendeel van de oorspronkelijke inwoners van de Sahara zijn gebleven. En wij stellen een compromis voor terwijl Polisario een pseudorepubliek creëert in dienst van Algerije.’

Nayat ziet een opmerkelijke verschil tussen beide twistappels: de media-aandacht. ‘Het is ontzettend triest dat je in deze wereld geweld nodig hebt om gehoord te worden. De wereld hoort de Sahrawi niet, omdat ze tot voor kort alleen geweldloos verzet gebruikten.’

Illegaal in Spanje

Nayat heeft nog nooit een voet kunnen zetten in haar moederland. ‘Al drie generaties leeft mijn familie samen met tienduizenden Sahrawi’s in vluchtelingenkampen in Algerije. Drie generaties in dezelfde slechte omstandigheden als hun ouders.’

Zelf wist ze aan die uitzichtloosheid te ontsnappen. ‘Op mijn tiende had ik de kans om met de organisatie Vacances en Paix een vakantie door te brengen bij een gastgezin in Spanje. Normaal moet je na de zomer terugkeren naar Algerije, maar ik ben bij mijn gastgezin gebleven en ik ben daar opgegroeid. Dat was illegaal, want ik had geen paspoort.’

Nayat bracht de helft van haar jeugd in Spanje door, het land dat volgens het Spaanse Europarlementslid Miguel Urbán (Anticapitalistas) ‘een sleutelrol speelt in het vergeten conflict’. Voor zijn fractie volgt Urbán het conflict al vele jaren. ‘Door initiatieven als Vacances en Paix is er bij de Spaanse bevolking een grote sympathie voor de Sahrawi’, zegt Urbán, ‘maar de meerderheidspartijen PSOE en Podemos laten de illegale bezetting oogluikend toe.’

Behalve economische belangen rond visserij speelt vooral het migratievraagstuk hierin een rol, aldus Urbán. ‘We zien hetzelfde gebeuren als bij Turkije. Dat de Europese Unie migratiemanagement outsourcet aan transit- of herkomstlanden, geeft Turkije en Marokko een enorme diplomatieke macht. Marokko gebruikt die macht om tegenover de EU te dreigen om “de migratiekraan open te draaien” als er tegenkanting zou komen over de Westelijke Sahara.’

Migranten in een militair kamp nadat ze aankwamen op de Canarische Eilanden.
Migranten in een militair kamp nadat ze aankwamen op de Canarische Eilanden.© Reuters

In 2020 zagen de nabijgelegen Canarische Eilanden, die tot Spanje behoren, meer dan 22.000 migranten in bootjes aankomen. Veel van die bootjes vertrokken vanuit de Westelijke Sahara. ‘Er is een link tussen die toestroom aan migranten en het conflict in de Westelijke Sahara,’ zegt Urbán. ‘Ik was op de Canarische eilanden voor een parlementaire missie. Migranten die aankwamen vertelden hoe Marokkaanse soldaten hen aan boten hadden geholpen om de zee over te steken.’

Professor conflictstudies Jacob Mundy deelt die mening. ‘Politici van de Spaanse regeringspartij Podemos hadden uitspraken gedaan over de zelfbeschikking van Sahrawi. Een toestroom van nieuwe vluchtelingen op de Canarische Eilanden is dan niet verrassend. Het zou kunnen dat de Marokkaanse kustwacht het aantal controles verminderde.’ Ambassadeur Ameur reageert: ‘Marokko die clandestiene migratie zou ondersteunen is een leugen.’

Ik ben vluchteling, vreemdeling én vrouw. Hoeveel pech kun je hebben?

Nayat Ahmed Sidi, verpleegster in België

Marokko wordt volgens Mundy ongemoeid gelaten omdat andere landen vrezen dat groeiend extremisme in de Westelijke Sahara nog meer mensen op de vlucht kan doen slaan. ‘In de laatste tien jaar is de onzekerheid in de hele Sahara en Sahel toegenomen. Denk aan terroristengroepen als Boko Haram in Nigeria. Daardoor kan Marokko zich als een stabiel land presenteren, dat een dam vormt tegen het terrorisme.’

Moedertaal vergeten

Dat Spanje Marokko te vriend wil houden en zo medeplichtig is aan de onderdrukking van de Sahrawi wringt bij Nayat, die persoonlijk veel aan Spanje te danken heeft. ‘Ik voel me soms meer Spaanse dan Sahrawi, want ik ben grotendeels in Spanje opgegroeid en mijn moedertaal vergeten. Maar het doet pijn om mijn volk zo te zien lijden.’

‘En écht Spaans ben ik niet. Dat wordt pijnlijk duidelijk als ik iets moet regelen zoals een rijbewijs. Als Sahrawi heb ik een minderwaardig Algerijns paspoort kunnen krijgen, waardoor ik in Spanje verpleegkunde heb kunnen studeren, maar het opent lang niet alle deuren.’

Omdat er in Spanje te weinig jobkansen waren, vertrok Nayat vier jaar geleden naar België. Zo schrijft ze haar eigen migratieverhaal, achternagezeten door een geopolitiek schimmenspel en economische crisissen.

Ze vertelt talloze verhalen hoe haar achtergrond en gebrek aan papieren haar parten speelt in het dagelijkse leven. Maar die frustraties lacht ze met een tomeloze positiviteit ook groen weg. ‘Ik ben vluchteling, vreemdeling én vrouw’, grijnst ze. ‘Hoeveel pech kun je hebben?’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content