Het is een goede zaak dat er wereldwijd wordt geageerd om Israël te laten ophouden met het genocidaire geweld in Gaza. Toch als dat activisme op zijn beurt geen vorm van onverdraagzaamheid wordt, of een loopje met de waarheid neemt.
Afgelopen maandag lastte de bekende Brusselse boekhandel Filigranes aan de Waterloolaan op het laatste moment de lezing af van de Raphaël Enthoven, een Franse auteur, filosoof, polemist en mediafiguur van Joodse afkomst en rechtse snit.
Enthoven vond niet dat er zich in Gaza een genocide voltrekt en evenmin dat er in Gaza journalisten worden vermoord, alleen handlangers van Hamas. Voor die laatste ‘karikatuur’ (zijn woorden) heeft hij zich geëxcuseerd. Dat neemt niet weg dat hij sindsdien belaagd wordt waar hij komt spreken. Ook begin deze week dus in Brussel, waar een aanzienlijke groep betogers was ingegaan op een oproep van de Franstalige bediendenbond CNE om Enthoven te boycotten. De politie was eveneens aanwezig.
Waarop Filigranes volgend communiqué verspreidde: ‘We weten dat Raphaël Enthovens bezoek tot debat leidt. We hebben hem niet uitgenodigd vanwege zijn politieke opvattingen, maar om zijn nieuwste boek te bespreken, een ontroerend verslag van het einde van het leven van zijn moeder, schrijfster Catherine David, die overleed aan de ziekte van Parkinson. Filigranes is geen beweging en ook geen politieke partij.’
En verder: ‘Iedereen die hier werkt, heeft recht op zijn of haar mening. Maar er is één strijd die ons allen verenigt: we willen van deze boekhandel een toevluchtsoord maken voor de vrijheid van meningsuiting. De enigen die niet uitgenodigd zullen worden, zijn degenen die zich tegen deze vrijheid van meningsuiting verzetten. Het is niet terecht dat een ontmoeting met een auteur die deel uitmaakt van het democratische veld onder politiebewaking moet plaatsvinden.’
Waarna Filigranes het hooggestemde betoog eindigt met een enigszins paradoxale conclusie: ‘Helaas zien we ons dus genoodzaakt de ontmoeting met Raphaël Enthoven vanavond te annuleren.’ Een boze Enthoven liet niet na te sneren naar dat ‘volk dat een schrijver verhindert om over zijn moeder te spreken.’
Rode verf
Het kan nog brutaler. Een weekend eerder, op 18 september, had de MR het dertigjarige overlijden van hun oude politieke leider Jean Gol willen herdenken. Erg feestelijk werd het niet. Het familiegraf werd beklad met rode verf. ‘Nie wieder’, stond erop, en ‘Hé MRde’ – lees ‘merde’. Elders waren er soortgelijke graffiti aangebracht. Zoals ‘Jean Gol = nazi’. Antizionistische betogers vochten een veldslag uit met de politie.
Even recapituleren. Na de Duitse inval in mei 1940 waren de Joodse ouders en grootouders van Jean Gol naar Frankrijk gevlucht. Vader en moeder slaagden erin om vandaar Groot-Brittannië te bereiken. In de Londense wijk Hammersmith werd in 1942 hun zoon Jean geboren. Zijn eerste roepnaam was ‘John’, zijn familienaam nog voluit Goldstein.
De grootouders hadden evenwel de fatale keuze gemaakt om terug te keren naar België. In juni 1944 werden ze vanuit Kazerne Dossin op het XXVIe konvooi (het allerlaatste) naar Auschwitz-Birkenau gezet en bij aankomst wellicht recht naar de gaskamers gevoerd. Zonder het lot van zijn schoonouders te kennen, vocht vader Stanislas Gol als soldaat bij de Brigade Piron mee tijdens de geallieerde bevrijding van West-Europa. Het hele familieverhaal staat op de site van het Memoriaal Kazerne Dossin. Jean Gol afdoen als een ‘nazi’ is gewoon lasterlijk.
Socialist en zionist
Later in België werd zoon Jean Gol lid van de Hashomer Hatzair (‘Jonge Wacht’), een socialistisch- zionistische jeugdorganisatie. Niet weinig Joodse verenigingen, partijen en clubs waren toen nog van socialistische of zelfs marxistische signatuur. Het was geen beletsel tegelijk socialist en zionist te zijn.
Zij het dat veel andere progressieven ook toen al anders dachten. Het zionisme was natuurlijk een nationalistische leer die aan de basis lag van de stichting van de Joodse staat Israël op het grondgebied van het voormalige mandaatgebied Palestina. De meeste Arabische landen pikten het niet dat de Palestijnen daarvan het slachtoffer waren, vandaar de oorlogen in 1948, 1967 en 1973 en het blijvende wapengeweld nadien.
Zeker in de jaren zestig en zeventig gingen veel westerse progressieven akkoord met de Arabische strategie van toen: de militaire vernietiging van de Joodse staat as such, of tenminste: Israël moest Palestina worden, een land waarin alle inwoners gelijk zijn, ongeacht afkomst of religie.
In die context schreef de 27-jarige, linkse zionist Jean Gol in 1969 een merkwaardige brochure, Le mirage Palestinien – De Palestijnse luchtspiegeling. In zeer heftige pagina’s zegde hij zijn vertrouwen op in het model van de ‘état binational’.
Inspiratie haalde hij uit het binnenland. Aan de universiteit van Luik was hij de assistent van grondwetspecialist François Perin. Perin was de stichter van de Parti wallon des travailleurs (PWT), een radicale links-regionalistische partij die zich scherp afzette tegen de eenheidsstaat België en een maximale autonomie voor Wallonië eiste.
‘Elke oplossing die geen rekening houdt met de legitieme belangen van twee onafhankelijke nationale entiteiten leidt tot een nieuwe oorlog in het Midden-Oosten.’
Jean Gol vond het quatsch om een unionistisch model dat in België al bewezen had níét te werken, te willen invoeren in een nog veel complexer land als Israël. Een multi-etnische, multireligieuze staat zou volgens hem al snel uitdraaien op een moslimstaat, waarin andere religies als het jodendom op zijn best in beperkte mate gedoogd zouden worden.
Gol besloot: ‘Als we het probleem onderzoeken, niet met de wens een gemeenschap (Gol bedoelt de Joodse, nvdr) te vernietigen, maar met de wens een redelijke toekomst op te bouwen voor de volkeren van het Midden-Oosten, moeten we rekening houden met twee nationaliteiten met onmiskenbare rechten die met elkaar in conflict zijn. Elke oplossing die geen rekening houdt met de legitieme belangen van twee onafhankelijke (Gols cursivering, nvdr) nationale entiteiten leidt tot een nieuwe oorlog in het Midden-Oosten.’
Jean Gol is niet links gebleven. Als vicepremier, minister van Justitie en onbetwistbare leider van de Parti Réformateur Liberal (PRL), de voorloper van de MR, werd hij in de jaren 1980 een van de machtigste politici van het land. Zeker in Franstalig België werd hij in de jaren tachtig het gezicht van een hard besparingsbeleid. Arbeiders, werklozen, migranten, asielzoekers, linkse activisten, pacifisten, tiers-mondistes: allemaal hadden ze een grondige hekel aan de brutale machtsmens die met zijn verschillende ‘wetten-Gol’ de Belgische samenleving in een rechts-conservatieve richting duwde.
Jazeker, Jean Gol was een onversneden rechtse politicus geworden. Maar daarom klopt de karikatuur nog niet: Gol als nazi, Gol als een zo verachtelijk mens dat dertig jaar na zijn dood zijn graf dient besmeurd en geschonden te worden. Het verleden vervalsen, verdraaien of aandikken heeft geen zin. Het dient namelijk de waarheid niet.
Het debat ontwijken evenmin. Dat dient dan weer de vrijheid niet. Wat zou progressieven trouwens ervan weerhouden om op intelligente manier zionisten van vandaag – voorop MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez – te confronteren met de visie van de jonge Jean Gol: dat er tussen Israëli’s en Palestijnen alleen duurzame vrede kan komen als ze elkaars legitieme belangen erkennen en als gelijken met elkaar onderhandelen? Waarom Bouchez zo gemakkelijk laten wegkomen met zijn eenzijdige pro-Israëlische retoriek?
Intimidatie
Mensen die in naam van de democratie geen beter actiemiddel vinden dan politieke tegenstanders vooraf al de mond te snoeren of hun vrijheid van optreden en expressie in te dijken: het heeft iets bijzonder onbehaaglijks. Vandaar ook dat de meeste Franstalige commentaren na de herrie bij Filigranes de nieuwe, potige vorm van cancelcultuur veroordeelden. ‘Het langzame gif van de intimidatie’, noemde commentator Gaspard Grosjean het in de kranten van Sud-Info.
Het voelt vals comfortabel aan, niet hoeven te luisteren naar ‘foute’ argumenten, want het maakt het voor iemand als Bouchez juist te gemakkelijk om in een slachtofferrol te kruipen die hem niet past. Wat hem nog eens toestaat om op zijn Trumps de linkerzijde te criminaliseren.
Affiches, vrije tribunes, debatten, bezettingen, betogingen, stille en luide wakens, boycotacties tegen Israël, zijn instellingen en vertegenwoordigers, kortom, zo veel mogelijk publieke en maatschappelijke druk leggen op de regering om Israël te dwingen te stoppen met het genocidaire geweld in Gaza én de Palestijnen minstens enig duurzaam perspectief te bieden: meer van dat.
Maar géén grafschendingen, straatgeweld, of herrie bij lezingen of optredens van mensen met pro-Israëlische gedachten. En zeker geen antisemitisme, hoe embryonaal ook. Het herinnert allemaal veel te veel aan de jaren dertig, helaas. En de feiten in en om Gaza zelfs aan de jaren veertig. Sinds 7 oktober 2023 werden daar al zo’n 2000 Israëli’s, militairen inbegrepen, en meer dan 65.000 Palestijnen de dood ingejaagd. Dat is de vreselijke prijs van alweer een misdadige polarisatie rond het eeuwige grote gelijk.
