Voormalig Israëlisch premier Ehud Olmert uit scherpe kritiek op de oorlogspolitiek van zijn opvolger Benjamin Netanyahu in Gaza. Volgens hem hebben de Israëli’s zich laten meeslepen door woede. ‘Dit is een illegitieme oorlog, gevoerd uit persoonlijke politieke motieven van de premier.’
Ehud Olmert (79) komt uit een Russisch-Joodse immigrantenfamilie en speelde decennialang een belangrijke rol in de Israëlische politiek. Als vertrouweling van premier Ariel Sharon nam hij in 2006, na diens beroerte, het premierschap en de leiding over de centrumpartij Kadima over. Tijdens zijn ambtsperiode onderhandelde hij over een Palestijnse staat, maar leidde ook oorlogen in Libanon (2006) en Gaza (2008-2009). Hij trad af wegens verdenkingen van corruptie. Vandaag is hij een felle criticus van premier Netanyahu.
De situatie in de Gazastrook is de voorbije dagen nog verslechterd. Grote delen van de bevolking lijden honger, mensen sterven bijna dagelijks in hun zoektocht naar voedsel. Tegelijkertijd drijft het Israëlische leger burgers steeds kleinere gebieden in. Wat probeert Israël met deze oorlog te bereiken?
Ehud Olmert: Ik denk niet dat iemand in een verantwoordelijke positie nog op een overtuigende manier kan uitleggen wat we daar doen. Ik ben ervan overtuigd dat we allang alles hebben bereikt wat binnen deze oorlog haalbaar was – al een jaar geleden.
‘De aanhoudende oorlog in Gaza is een schande voor Israël’
Over welke datum hebt u het dan?
Olmert: Die is eerlijk gezegd wat arbitrair gekozen: de dood van Yahya Sinwar…
… de Hamas-leider in Gaza en het brein achter de terreuraanslag van 7 oktober 2023, die op 16 oktober 2024 bij Rafah min of meer toevallig werd gedood door een Israëlische patrouille.
Olmert: Uiterlijk toen hadden we moeten zeggen: het is genoeg. We hebben genoeg mensen gedood, genoeg vernietigd, we hebben hen voldoende verzwakt. Op dat moment hadden we de regering eindelijk de cruciale vraag moeten stellen: wil zij de gijzelaars werkelijk terughalen?
Veel Israëli’s wezen er al snel op dat de twee belangrijkste oorlogsdoelen – Hamas vernietigen en de gijzelaars bevrijden – elkaar uitsluiten. Waarom hebt u toen niet gesproken?
Olmert: In de eerste maand na 7 oktober zei ik bewust niets in het openbaar, omdat ik wist dat mijn mening voor velen onaanvaardbaar zou klinken. We hadden toen een akkoord moeten sluiten om alle gijzelaars vrij te krijgen, zonder een grootschalige oorlog.
U bedoelt een ruildeal om het grondoffensief te vermijden dat eind oktober 2023 begon?
Olmert: De Qatarezen hebben toen gemeld dat Hamas bereid was alle 251 gijzelaars onmiddellijk uit te wisselen. Ik dacht: deze regering zal dat niet eens overwegen. De stemming in het land maakte het onmogelijk.
Had zo’n deal de wraakcampagne in Gaza kunnen voorkomen?
Olmert: Het zou in elk geval een zware last van onze schouders – of beter: van onze harten – gehaald hebben. Die gevoelens van schuld en falen drijven ons sindsdien voort.
‘Op 7 oktober hebben we toegelaten dat 1200 mensen binnen onze landsgrenzen werden vermoord en 251 ontvoerd. Uit arrogantie en zelfgenoegzaamheid leverden we hen uit aan de moordenaars.’
U bedoelt het falen van de veiligheidsdiensten?
Olmert: Niets zal het verdriet wegnemen over het verlies van 1200 mensen die op de meest gruwelijke manieren werden verkracht, vermoord of zelfs onthoofd. Maar als we de gijzelaars hadden teruggebracht, ook al betekende dat de vrijlating van duizenden Palestijnse gevangenen, zou dat verdriet tenminste iets verlicht zijn.
Toen u premier was, was u tegen een ruildeal voor soldaat Gilad Shalit. Uw opvolger Netanyahu stemde ermee in: 1027 gevangenen kwamen vrij, onder wie Yahya Sinwar.
Olmert: Dat was een andere situatie. Soldaten kunnen tijdens een oorlog gevangen of gedood worden. Maar op 7 oktober lieten we gewone burgers binnen onze grenzen afslachten. De staat faalde in zijn meest fundamentele verantwoordelijkheid.
En de reactie was een oorlog zonder duidelijk doel.
Olmert: Er bestond geen plan voor een grootschalige operatie in Gaza, omdat men simpelweg niet verwachtte zo aangevallen te worden. Toen president Joe Biden kort na de aanval Israël bezocht, uitte hij zijn medeleven, maar waarschuwde ook: laat je niet door woede verteren, zoals de VS dat deden na 11 september 2001. Die waarschuwing hebben we genegeerd. We zijn doorgeslagen.
Maar Biden en andere westerse leiders steunden Israëls oorlog aanvankelijk bijna kritiekloos. Was dat verkeerd?
Olmert: Biden, Sunak, Scholz, Meloni, Macron – ze wisten allemaal dat het Israëlische leger jacht maakte op Hamas-leiders in een van de dichtstbevolkte gebieden ter wereld. Ze wisten dat er veel burgers zouden sterven.
Er vielen tienduizenden burgerdoden. U zei onlangs dat Israël oorlogsmisdaden pleegt. Wanneer besefte u dat?
Olmert: Op 18 maart van dit jaar.
Toen Israël de zes weken durende wapenstilstand verbrak. Maar er waren al eerder oorlogsmisdaden gedocumenteerd. Het Internationaal Gerechtshof buigt zich over genocideklachten.
Olmert: Ik spreek nooit over genocide. Maar op 18 maart hebben we opzettelijk een akkoord geschonden dat tot een duurzaam staakt-het-vuren moest leiden. Daarmee verloren we alle legitimiteit.
Als u over oorlogsmisdaden spreekt, bedoelt u dan het hele conflict in Gaza?
Olmert: Ja. Er zijn te veel gebeurtenissen om op te sommen. En de oorlog wordt gevoerd om persoonlijke belangen van Netanyahu. Daardoor sterven Israëlische soldaten, gijzelaars kunnen nog sterven en onschuldige Palestijnen worden gedood. Dat is misdadig en onvergeeflijk.
Sinds maart groeit het verzet in Israël, maar veel effect heeft dat niet.
Olmert: Er is veel steun voor het verzet. Voormalige militaire commandanten, Mossad- en Shin Bet-chefs, luchtmachtofficieren, mensen uit alle lagen van de bevolking ondertekenden een petitie: beëindig deze zinloze oorlog die alleen Netanyahu dient.
‘Ik wil dat Netanyahu in Israël berecht wordt.’
Moet Netanyahu voor het Internationaal Strafhof verschijnen?
Olmert: Nee, ik wil niet dat iemand naar Den Haag moet. Ik wil dat hij in Israël berecht wordt.
Hij wordt al vervolgd voor corruptie.
Olmert: Ik bedoel een nieuw proces – voor zijn misdaden tegen de staat Israël en het volk.
‘Het plan voor een “humanitaire stad” is walgelijk.’
Minister Israël Katz kondigde een ‘humanitaire stad’ aan in het zuiden van Gaza voor 600.000 mensen, met het doel hen later te laten emigreren. Is dat het ware oorlogsdoel?
Olmert: Het is een walgelijk plan en een afschuwelijk debat dat meteen moet stoppen.
U noemde het een ‘concentratiekamp’. Waarom?
Olmert: Ik zei dat het zo geïnterpreteerd kán worden, en dat is al erg genoeg. Mensen achter hekken opsluiten zonder bewegingsvrijheid, om hen te deporteren naar Indonesië, Libië of Ethiopië. Waarvoor? Voor de koloniale fantasieën van Smotrich, Ben-Gvir en Daniella Weiss…
… de twee extreemrechtse ministers en de ‘godmother’ van de kolonistenbeweging.
Olmert: Zo’n plan formuleren is een misdaad, of minstens aanzetten tot misdaad.
‘Alleen de tweestatenoplossing kan helpen.’
De kolonisten bepalen nu de koers in Gaza, de Westelijke Jordaanoever én Israël. Waarom is er zo weinig protest?
Olmert: Sinds 7 oktober wil zo’n 70 procent van de Israëli’s dat de oorlog wordt beëindigd. Maar Netanyahu behoudt zijn meerderheid van drie jaar geleden.
De meeste Israëli’s die vrede willen, doen dat omwille van de gijzelaars. Het lijden van de Palestijnen raakt weinig mensen in Israël. Waarom?
Olmert: We zijn over een grens gegaan. We hadden naar Biden moeten luisteren. Maar ik weet ook niet hoe andere landen hadden gereageerd. Vergeet niet: sommige slachtoffers van 7 oktober hielpen voorheen Palestijnse zieken naar Israëlische ziekenhuizen. Dat maakte de woede nog groter.
Op sommige tv-zenders zegt men: er zijn geen onschuldige burgers in Gaza.
Olmert: Dat is totaal onaanvaardbaar. Ik spreek me zo vaak mogelijk publiekelijk uit om te tonen dat er ook andere stemmen in Israël zijn.
Velen voelen zich onterecht veroordeeld door de wereld.
Olmert: Dat gevoel is begrijpelijk. Maar velen vragen ook terecht: waar was de wereld toen wij werden afgeslacht of jarenlang met raketten bestookt?
U zat in de regering toen Israël zich in 2005 eenzijdig uit Gaza terugtrok. Keren de kolonisten terug?
Olmert: Ik denk het niet. En ik zal alles doen om dat te voorkomen.
Sindsdien hebben kolonisten steeds meer macht in de politiek en het leger.
Olmert: Ze dienden al in het leger, in de hoop het evenwicht te veranderen en hun droom van een ‘Groot-Israël’ te realiseren. Dat is enkel sterker geworden.
‘Ik waarschuw mijn volk: wacht niet tot we worden geboycot.’
In de Westoever vallen kolonisten bijna dagelijks Palestijnen aan, zonder gevolgen. Hoe kan dat?
Olmert: Het zijn misdaden tegen de menselijkheid, onder toeziend oog van politie en leger. Ze doen niets. Integendeel, ze zijn medeplichtig. Zonder die steun zouden de ‘Hilltop Youth’ machteloos zijn.
Wat moet er gebeuren om de spiraal van geweld te doorbreken?
Olmert: Alleen een tweestatenoplossing kan helpen. We moeten de oorlog beëindigen, alle gijzelaars terughalen, en een tijdelijke veiligheidsmacht installeren met partners als Egypte, Jordanië en de Emiraten om te verhinderen dat Hamas weer sterker wordt. Daarna moet een civiel bestuur worden gevormd, dat organisch verbonden is met de Palestijnse Autoriteit (PA). De Emiraten en Saudi-Arabië kunnen de wederopbouw financieren.
Dat is het plan dat u presenteerde samen met Nasser al-Kidwa, een neef van Yasser Arafat?
Olmert: Dat is fase één. In fase twee zijn er onderhandelingen over twee staten. De parameters heb ik in 2008 al voorgesteld. De Palestijnen hadden toen al een staat kunnen hebben.
‘De enige die echt iets kan veranderen, is president Trump. Als hij zegt dat het genoeg is in Gaza, zal Netanyahu stoppen.’
Maar in Israël is er weinig steun voor die oplossing. Hoe kan dat veranderen?
Olmert: Door te voelen wat het kost om géén oplossing te hebben. Door boycots, verlies van privileges en vrijheden die we nu vanzelfsprekend vinden.
Pleit u voor een boycot?
Olmert: Nee. Maar ik vrees dat het zal gebeuren. Ik waarschuw mijn volk: wacht niet tot het zover is.
Israëls partners oefenen nauwelijks druk uit.
Olmert: Duitsland zal Israël nooit echt onder druk zetten – de redenen zijn duidelijk. Andere Europese landen zijn relatief irrelevant vergeleken met de VS. En Europa zal niets doen zolang Washington niets doet. De enige die echt iets kan veranderen is president Trump. Als hij zegt dat het genoeg is in Gaza, zal Netanyahu stoppen.
Waarom heeft Trump dat nog niet gezegd?
Olmert: Misschien wacht hij tot Netanyahu zich vastrijdt, tot hij het Amerikaanse medeleven verliest. Dat zou Trump helpen. Maar ik weet het echt niet.
