De verdwijning van de Saudische journalist Khashoggi verhit de gemoederen en brengt het debat rond het regime in Riyad opnieuw op gang. Maar hoeveel impact heeft zo’n diplomatieke crisis echt?
Sinds 2 oktober is de Saudische journalist Jamal Khashoggi van de aardbol verdwenen. Na zijn bezoek aan het Saudisch consulaat in Istanboel werd hij niet meer teruggezien. Er zijn ernstige vermoedens dat hij in opdracht van het Saudisch regime uit de weg geruimd is. De man hield er een kritische houding tegenover het regime van Koning Bin-Salman op na en leefde al sinds 2016 in ballingschap in de Verenigde Staten. Van daaruit rapporteerde hij over verschillende ontwikkelingen in het Midden-Oosten, alsook over zijn thuisland Saoedi-Arabië. De hele kwestie veroorzaakt diplomatieke spanningen in de regio. Amerikaans Minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo ging vorige week al spreken met Bin-Salman.
Elke verzwakking van Saoedi-Arabië is een overwinning voor Iran.
Ook Jan Völkel, Midden-Oostenexpert en professor aan de Vrije Universiteit Brussel, is ervan overtuigd dat Khashoggi vermoord is in het consulaat: ‘Het grootste probleem is dat zowel Turkije als Saudi-Arabië niet echt betrouwbare informatiebronnen zijn.’ Turkije is niet te spreken over de verdwijning van de journalist. Het zou bovendien beschikken over een audiofragment waarop te horen is hoe Khashoggi in elkaar wordt geslagen, waarna zijn vingers werden afgesneden en hij werd onthoofd. Amerikaans President Donald Trump gaf aan dat hij de audio-opname wil bemachtigen ‘als die bestaat.’ Het is echter mogelijk dat Turkije die niet formeel wil vrijgeven omdat dit de facto een bekentenis van internationale spionage zou betekenen.
Saudi-Arabië ontkende aanvankelijk alle aantijgingen, maar de laatste dagen lijkt daar verandering in te komen. ‘Saudi-Arabië verklaart dat Khashoggi wel degelijk is omgekomen, maar dat het om een ongeluk gaat. Het belangrijkste is om de leiders van het land en vooral de Koning buiten beeld te houden’ aldus Völkel.
Het beleid van Koning Salman wordt gekenmerkt door een modernisering van het land alsook een zeer verregaande inperking van de vrijheid van meningsuiting. Hoe kunnen de twee samengaan?
JAN VÖLKEL: Koning Salman gebruikt de twee bewust samen. De modernisering gebeurt vooral onder internationale druk. Anderzijds heeft de Arabische lente in 2011 aangetoond dat de regimes in de regio niet onfeilbaar zijn. Salman wil ten allen tijde een grote volksopstand vermijden. Daarom trekt hij de repressie torenhoog op. Er mag absoluut geen ruimte ontstaan voor de bevolking om zich te verzetten.
Hoe moeten we de relatie tussen Turkije en Saoedi-Arabië begrijpen?
VÖLKEL: De relatie tussen beide landen is allesbehalve vriendschappelijk. Turkije ondergaat momenteel een grote islamisering onder impuls van president Erdogan. Hierin spelen de Moslimbroeders een belangrijke rol. In Saudi-Arabië regeert dan weer het wahabbisme, een specifieke en zeer conservatieve stroming binnen de Islam. Beide stromingen staan zeer achterdochtig tegenover mekaar en de betrekkingen zijn vijandelijk. Bovendien worden de Moslimbroeders in Riyad (hoofdstad van Saoedi-Arabië, nvdr.) gezien als een bedreiging voor de machtspositie van de koninklijke familie.
Aanvankelijk veroordeelde President Trump de hele zaak. Vandaag zien we echter dat hij zich milder opstelt. Hoe komt dat?
VÖLKEL: Het is duidelijk dat Trump geen bergen zal verzetten om deze zaak tot op de bodem uit te spitten. Het Saoedisch establishment zal in geen geval met de vinger gewezen worden. Trump doet er alles aan om deze zaak via de golden exit door op te lossen, namelijk door het regime compleet los te koppelen van wat er gebeurd is. De geostrategische relatie met Saoedi-Arabië is voor de Verenigde Staten cruciaal. De belangen zijn die op het spel staan, zijn simpelweg te groot: het gaat om belangrijke commerciële banden, maar ook het conflict in Israël-Palestina en de relatie met Iran.
Iran is sinds jaar en dag de aartsvijand van Saoedi-Arabië. Hoe stellen zij zich op in dit hele verhaal?
VÖLKEL: Elke verzwakking van Saoedi-Arabië is een overwinning voor Iran. Bovendien probeert Iran een prominente plaats in te nemen op het wereldtoneel. Ze zullen de situatie zeker in hun voordeel proberen te gebruiken.
Hoe fundamenteel is deze diplomatieke crisis?
VÖLKEL: We moeten realistisch durven zijn: deze situatie zal niet blijven duren. Binnen een jaar zal deze zaak quasi geen rol meer spelen in de relatie tussen de grootmachten. Kijk maar naar de Regeni-case (diplomatieke crisis na het verdacht overlijden van een Italiaans journalist in Egypte in 2016, nvdr.): de relatie tussen Egypte en Italië is intussen genormaliseerd. Geostrategische banden zijn nu eenmaal belangrijker voor landen dan individuele gevallen zoals Regeni en Koshagi. Bovendien kan je niet wegen op het regime en geen invloed uitoefenen als je geen dialoog lopende hebt.
Lees ook:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
