Thomas Massie, een republikeinse afgevaardigde uit Kentucky, diende dinsdag een wetsvoorstel in om de VS definitief terug te trekken uit het NAVO-bondgenootschap. ‘In alle scenario’s moeten we er rekening mee houden dat de Amerikanen hun aanwezigheid gaan afbouwen’, zegt Sven Biscop, professor internationale politiek.
‘De NAVO is een relikwie uit de Koude Oorlog. We moeten ons terugtrekken uit de NAVO en dat geld gebruiken om ons eigen land te verdedigen, niet socialistische landen’, lichtte republikeins Congreslid Thomas Massie dinsdag zijn wetsvoorstel toe. ‘Amerika mag niet de veiligheidsparaplu van de wereld zijn. Zeker niet wanneer rijke landen weigeren voor hun eigen defensie te betalen.’
Markeert het wetsvoorstel van Congreslid Massie een historische ommekeer? ‘De Nationale Veiligheidsstrategie die de VS vorige week openbaar maakten, dát was de historische ommekeer’, zegt Sven Biscop, professor internationale politiek (Egmont Instituut/UGent). ‘Massies wetsvoorstel toont nu aan dat het niet bij woorden zal blijven, maar dat aanhangers van de MAGA-strekking er ook naar zullen handelen. Wat nog niet wil zeggen dat dit wetsvoorstel nu meteen veel kans maakt. Dat denk ik niet. Dit wetsvoorstel is er voor de galerij, die gast wil zich persoonlijk profileren. Maar het toont wel aan dat sommige MAGA-typen in het parlement er echt zo over denken.’
‘In feite zegt Trump: “Trek uw plan met de NAVO.”’
‘De Amerikaanse president en het Amerikaanse senior leadership zijn volledig toegewijd aan de NAVO’, benadrukte secretaris-generaal Mark Rutte eind juni nog na de NAVO-top Den Haag.
Sven Biscop: Sinds de start van de tweede ambtstermijn van Donald Trump is er verrassend veel verrassend snel veranderd. Volgens een Reuters-bericht van begin december hebben de VS aan Europa gezegd dat we vanaf 2027 het grootste deel van de NAVO-verdedigingscapaciteiten moeten overnemen. Dat nieuws moet je samen lezen met die Nationale Veiligheidsstrategie. Dat zijn geen loze woorden.
In de veiligheidsstrategie staat dat de VS een deal zoeken met Rusland en China. In dat opzicht vormt Rusland geen bedreiging voor de VS, en dus is de NAVO in Trumps ogen niet zo belangrijk. Waarom zou hij er dan nog veel inspanningen voor leveren? ‘Trek uw plan met de NAVO’, zegt Trump in feite. In alle scenario’s moeten we er rekening mee houden dat de Amerikanen hun aanwezigheid gaan afbouwen. Dan kunnen we toch maar best zo snel mogelijk onze eigen militaire autonomie versterken.
In een opiniestuk op Knack.be noem je Trumps veiligheidsstrategie zelfs een ‘even gevaarlijke hybride dreiging als die van Rusland en China’. De VS zijn toch onze bondgenoot?
Biscop: Eigenlijk zijn ze tegelijk een rivaal. Ze schrijven dat ze weerstand gaan cultiveren tegen het huidige traject van Europa. Hoe? Via wat zij ‘patriottische partijen’ noemen. Wij noemen dat extreemrechts. Dat is een hybride inmenging in ons politiek proces. Moest Poetin dat gezegd hebben, dan sprak iedereen van een hybride aanval op onze democratie.
We moeten niet te rap roepen dat de nieuwe wereldorde daar is. Grootmachtenpolitiek heeft altijd zo gefunctioneerd. Maar nu zitten we toch wel in een heel grote verschuiving. Het gebeurt zelden dat de basisveronderstellingen van je strategie onderuit worden gehaald. Maar daar begint het hier wel op te lijken.
‘De uitgangspositie dat we met de Amerikanen altijd wel zullen overeenkomen, en als het erop aankomt aan hetzelfde zeel zullen trekken, is met Trumps veiligheidsstrategie volledig weg.’
Tot nu toe was er altijd een trans-Atlantisch blok. Trump had dat blok al veel losser gemaakt en eigenlijk maakt hij er nu een einde aan. De uitgangspositie dat we met de Amerikanen altijd zullen overeenkomen en als het erop aankomt aan hetzelfde zeel zullen trekken, is met deze veiligheidsstrategie volledig weg.
‘Ontbinding van een wereldorde’, schrijft uw collega David Criekemans over Massies wetsvoorstel op X. ‘Het definitieve moment is er nog niet, maar het wordt wel voor het eerst uitgesproken. De consequenties ervan zouden niet te overzien zijn.’ Beseffen we wel voldoende dat de VS echt uit de NAVO kunnen stappen?
Biscop: Mensen hebben schrik om onder ogen te zien wat dat betekent. Maar zelfs als de VS formeel in de NAVO blijven, wie vertrouwt erop dat ze hun verplichtingen zullen nakomen zolang Trump president is? Hij wil de wereld verdelen tussen drie grootmachten: Amerika, China en Rusland. In zijn strategie wordt Europa niet beschouwd als een wereldspeler. En dus moeten we onszelf affirmeren en ervoor zorgen dat we die wereldspeler wél zijn. Anders zullen we ons samenlevingsmodel niet kunnen verdedigen.
Als Europa in deze wereld van grootmachtpolitiek wil overleven, moet het zichzelf als grootmacht beschouwen en organiseren. Dat wil niet zeggen dat Europa geen alliantie met de VS meer kan hebben, als die dat tenminste nog willen. Maar dan moet het wel een alliantie onder gelijken zijn, veeleer dan dat de één op militair vlak afhankelijk is van de ander.
Is het nu paniek in het NAVO-hoofdkwartier in Evere?
Biscop: Niet door het wetsvoorstel van Thomas Massie, hoor. Dat is het symptoom van een breder probleem, dat we al kennen sinds Amerikaans defensieminister Pete Hegseth in februari naar Brussel was afgezakt. ‘Neem de verantwoordelijkheid voor je eigen conventionele verdediging’, zei hij toen. ‘Want wij gaan ons focussen op China.’ Maar niet iedereen lijkt te beseffen dat de VS dat ernstig nemen.
Het zou ons natuurlijk veel beter uitkomen mochten de Amerikanen ons gewoon blijven steunen, zoals altijd. Maar dat gaat niet gebeuren. Trump is nog geen jaar bezig. Hij heeft nog drie jaar voor de boeg. In die tijd kan hij die agenda echt uitvoeren. Zelfs al zou zijn opvolger een democraat zijn, in drie jaar kan Trump dingen doen die niet meer recht te zetten zijn. We moeten er dus van uitgaan dat er iets fundamenteel en structureel veranderd is in de trans-Atlantische relaties. Accepteer het, leef ermee, en organiseer je ernaar.
‘België heeft gelijk om het Russische geld bij Euroclear te laten staan. Dat is een drukkingsmiddel tegen Poetin, zolang je het niet uitgeeft.’
Concreet: wat moet Europa dan doen?
Biscop: Onze militaire capaciteiten opschroeven, te beginnen met inlichtingenwerk. We zijn massaal afhankelijk van Amerikaanse intelligence. Maar wat als de VS morgen stoppen met info delen? Daar moeten we ons nu voor organiseren. En als de oorlog in Oekraïne blijft voortduren, maar de VS doen niets meer, hoe gaan wij Oekraïne dan blijven steunen zodat ze standhouden? Wij moeten nu investeren. Als we dat niet doen, stellen we onszelf bloot en zullen we overvleugeld worden.
Mochten de VS toch uit de NAVO stappen, verdwijnen dan ook de Amerikaanse atoomwapens uit Kleine-Brogel?
Biscop: Niet automatisch. De Verenigde Staten zullen natuurlijk bepaalde bilaterale relaties behouden. Maar niet per se met iedereen op hetzelfde niveau. Je hebt vast gehoord over die andere versie van de Amerikaanse veiligheidsstrategie, waarin het plan staat om landen als Italië, Polen, Oostenrijk en Hongarije uit de Europese Unie los te weken. De VS willen zich anders organiseren. Niet meer multilateraal via de NAVO, maar in een netwerk van bilaterale allianties. Landen die voldoende Trump-gezind zijn, die zullen iets krijgen. De rest niet.
België trekt traditioneel de multilaterale en pro-Europese kaart. Euroclear is in dat opzicht een moeilijk dossier.
Biscop: Het zou heel dom zijn om het Russische geld uit te geven dat bij Euroclear geparkeerd staat. België heeft daarin gelijk, vind ik. Van dat geld moet je absoluut afblijven. De logica die men hanteert is totaal verkeerd. Men noemt het een drukkingsmiddel tegen de Russische president Vladimir Poetin. Dat klopt zolang je het niet uitgeeft. Doe je dat toch, dan is het drukkingsmiddel weg. Het is zoals met een nucleair wapen. Dat schrikt af, tot op de dag dat je het inzet hebt. Dan beland je in een andere logica.
‘Zelfs als we nu in gang schieten, duurt het nog zeker vijf jaar tot we een zekere mate van militaire autonomie hebben.’
Weet u of de Belgische legertop zich zorgen maakt over een exit van de VS uit de NAVO? Stomen onze generaals een plan B klaar?
Biscop: Elke generaal weet natuurlijk wat de afhankelijkheden zijn. Ik spreek met militairen van veel landen. Bij sommige merk ik toch nog wishful thinking: ‘Zo erg zal het wel niet zijn. Onze Amerikaanse collega’s zeggen dat we altijd op hen kunnen rekenen.’ En die generaals en admiraals menen dat ook. Maar zij zijn het niet die beslissen. Dat zijn Donald Trump, JD Vance, Pete Hegseth, Marco Rubio en Steve Witkoff.
Wij moeten eerlijk onder ogen durven te zien voor welke nieuwe realiteit we staan. En we moeten nu handelen. Wat Trump doet, is niet constructieve kritiek geven op de Europese Unie. Hij wil de Europese Unie kapotmaken. ‘Au fond ziet hij ons nog graag’, zeggen sommige mensen. Neen. Hij ziet ons niet graag. Aanvaard dat, en handel ernaar. Je moet niet denken dat het wel zal overwaaien. En als dat toch gebeurt: zoveel te beter. Maar zelfs als we nu in gang schieten, duurt het nog zeker vijf jaar tot we een zekere mate van militaire autonomie hebben.
