Het Verenigd Koninkrijk mag geen asielzoekers naar Rwanda sturen, oordeelt het Britse Hooggerechtshof. Het zet het Britse migratiebeleid op losse schroeven.
Met zijn uitspraak zet het Hooggerechtshof de Britse regering voor het blok. Het Rwandaplan, dat anderhalf jaar geleden nog gepresenteerd werd als de oplossing voor de toenemende illegale migratie over de Noordzee, werd deze ochtend onwettig verklaard. Volgens Robert Reed, de voorzitter van het Britse Hooggerechtshof, was er onder de vijf betrokken rechters eensgezindheid over de beslissing.
Het Hooggerechtshof oordeelt dat asielzoekers die naar Rwanda worden gestuurd het risico lopen om teruggestuurd te worden naar hun land van herkomst. Het wijst op Rwanda’s gebrekkige reputatie qua mensenrechten. In 2021 bekritiseerde de Britse regering het land nog voor ‘buitenrechtelijke executies, doden in gevangenschap, gedwongen verdwijningen en foltering’. Het Hooggerechtshof haalt ook de ‘ernstige en systematische gebreken in Rwanda’s procedures en instellingen bij het verwerken van asielaanvragen’ aan. Ook het feit dat Rwanda er niet in slaagde de afspraken na te komen toen het tussen 2013 en 2018 een vergelijkbare deal met Israël had, droeg bij aan de beslissing.
(Lees verder onder de preview)
Juridisch steekspel
Het Rwandaplan – officieel het Rwanda Migratie- en Economisch Ontwikkelingspartnerschap – werd afgesloten in april 2022. Volgens dat bilaterale akkoord mag het Verenigd Koninkrijk illegale migranten en asielzoekers naar Rwanda overbrengen om daar hun procedures te doorlopen. Wie erkend wordt als vluchteling, zou zich vervolgens voor minstens vijf jaar in Rwanda kunnen vestigen. Het akkoord voorziet ook in tal van investeringen in de Rwandese economie. Bovendien kreeg Rwanda toegezegd dat het elke migrant die het Verenigd Koninkrijk zou aanbieden kon weigeren.
Ondanks de triomfantelijke aankondiging van vorig jaar heeft Rwanda tot nu toe geen enkele asielzoeker vanuit het Verenigd Koninkrijk ontvangen. Nadat een asielzoeker protest had aangetekend tegen zijn naderende uitwijzing naar Rwanda, legde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens de deal stil in juni 2022. In december 2022 oordeelde het High Court (het op twee na hoogste gerechtsorgaan in het VK) dat het Rwandaplan wettelijk was, maar dat de zaken van de eerste acht gedeporteerden herbekeken moesten worden. In juni 2023 oordeelde het Court of Appeal (het op een na hoogste rechtsorgaan) al dat het Rwandaplan een schending was van het Europese mensenrechtenverdrag, omdat asielzoekers het risico liepen om teruggestuurd te worden naar hun thuisland en daar vervolging of een onmenselijke behandeling riskeren. De beslissing van het Hooggerechtshof vandaag lijkt de Rwandaroute voorgoed af te wijzen.
Prijskaartje
Sowieso kwam het Rwandaplan met een stevig prijskaartje. Volgens een schatting van het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken zou het 169.000 pond (ongeveer 194.000 euro) per migrant kosten. Dat is 63.000 pond (72.000 euro) meer dan wanneer de procedure binnen het Verenigd Koninkrijk moet worden afgewerkt.
Het idee om asielzoekers buiten de grenzen van Europa op te vangen circuleert al enige jaren. Hanne Beirens, directeur van het Director of Migration Policy Institute Europe, wijst op het risico van dergelijke migratiedeals. ‘Naast het feit dat het onwenselijk is om asielzoekers over te leveren aan autoritaire regimes, dreigt het ook het draagvlak in andere landen te ondermijnen’, zegt Beirens. ‘Deals zoals het Rwandaplan zetten landen die nu al veel vluchtelingen opnemen, zoals Turkije of Libanon, aan het denken. Waarom zouden zij al die vluchtelingen blijven opvangen, als Europa er alles aan doet om ze weg te houden? Er zijn nu al verschillende Afrikaanse landen die geen migranten meer willen toelaten als ze eerst in een veilig derdeland zijn geweest. Finaal maakt dat het dus nog moeilijker om tot duurzame oplossingen te komen, zoals het spreiden tijdens een vluchtelingencrisis.’
Vermoedelijk werd het Britse Rwandaplan vooral ontworpen om een afschrikkingseffect te creëren. Wanneer migranten geloven dat er een kans bestaat dat ze werkelijk naar Rwanda gestuurd zullen worden, wordt het Verenigd Koninkrijk meteen een stuk minder aantrekkelijk als bestemming. Beirens waarschuwt ervoor dat dergelijke plannen in de eerste plaats voor een aanzuigeffect kunnen zorgen. ‘Wanneer het nieuws zich verspreidt dat dergelijke plannen in de maak zijn, zet dat migranten aan om sneller te vertrekken of alsnog hun kans te wagen.’
Albaniëdeal
De beslissing van het Britse Hooggerechtshof komt nauwelijks een week nadat Italië en Albanië een principeakkoord hadden gesloten waarbij Albanië zich engageerde om twee asielcentra op te richten. In die centra zouden bootvluchtelingen die op de Middellandse Zee onderschept werden, gescreend worden. Asielzoekers die een reële kans maken, zouden daar hun asielprocedure kunnen doorlopen. Wie asiel krijgt, zou mogen terugkeren naar Italië.
Beirens wijst op de verschillen met de door het Hooggerechtshof afgeschoten Rwandadeal. ‘Bij de Albaniëdeal is het nog onduidelijk in welke mate het een manier is om de verantwoordelijkheid te verdelen’, aldus Beirens. ‘De kans bestaat dat de deal met Albanië, die nog niet is uitgewerkt, de capaciteit om in internationale bescherming te voorzien vergroot. Als Italië bereid is om ook te investeren in goed opgeleid personeel, zou dat voor een snellere afhandeling kunnen zorgen, waarmee je de economische migratie op de Middellandse Zee beter zou kunnen beheren. De Rwandadeal daarentegen is ontworpen om de verantwoordelijkheid voor de opvang van zich af te schuiven. De Britse regering vond dat het aan andere landen was om haar probleem op te lossen.’
Politieke gevolgen
De beslissing van het Britse Hooggerechtshof komt een dag na het ontslag van Suella Braverman, de Britse minister van Binnenlandse Zaken die de deal als speerpunt van haar migratiebeleid presenteerde. In haar ontslagbrief viel Braverman premier Rishi Sunak aan omdat hij niet bereid was het Europees Hof voor de Rechten van de Mens te verlaten: ‘een verraad’ van zijn ‘belofte aan de natie om alles te doen wat nodig is om de boten tegen te houden’. De uiterst spitante ontslagbrief kadert vermoedelijk in Bravermans ambities om het leiderschap van Sunak over te nemen. In de peilingen heeft Labour bijna twintig procentpunten voorsprong.
Het oordeel van het Hooggerechtshof heeft ook gevolgen voor de politieke strategie van de Conservatieve Partij. De belofte dat de Brexit ervoor zou zorgen dat het Verenigd Koninkrijk de handen vrij zou krijgen om drastischer op te treden, blijkt eens te meer niet te kloppen. Sunak zelf probeerde er tijdens het vragenuurtje in het parlement vanochtend de sfeer in te houden. ‘De Britse regering onderhandelt met Rwanda over een nieuw akkoord. Mijn voornemen om de overzetbootjes te stoppen blijft onwrikbaar.’
Sunak beweerde ook dat hij alles in het werk wil stellen om migratiedeals voorbij het Hooggerechtshof te krijgen. ‘Als blijkt dat onze Britse wetgeving of internationale conventies onze plannen blijven dwarsbomen, ben ik bereid om die wetgeving te veranderen of die conventies te herbekijken.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier