Vanaf 1 juli wordt Oostenrijk voorzitter van de Europese Unie. Bondskanselier Sebastian Kurz pleit net als Theo Francken voor een harde aanpak in het migratiebeleid. Knack trok naar de grens tussen Sudan en Eritrea en sprak in Khartoem met een uit België teruggestuurde Sudanees. ‘Sudan werkt samen met Europa, dat in ruil een oog dichtknijpt voor de massale schendingen van de mensenrechten.’
Kassala is Sudans belangrijkste smokkelstad in de oostelijke grensstreek met Eritrea. Dagelijks trekken tientallen vluchtelingen en migranten door het bergachtige stuk land te midden van de woestijn om de grens naar Sudan over te steken. Niet alleen Eritreeërs, ook grote groepen Ethiopiërs en Somaliërs nemen deze route. Een barre tocht over een kale, eindeloos lijkende woestijngrond die schijnbaar naadloos overloopt van Eritrea naar Sudan. Schijnbaar omdat de Sudanese overheid sinds het Khartoem-proces van 2014 volle bak heeft ingezet op de bewaking aan de grens. Op het proces werden afspraken gemaakt tussen Europa en Afrika om de migratie aan te pakken.
De samenwerking tussen Europa en Sudan sinds het Khartoem-proces is omstreden. Om de vluchtelingenstroom naar Europa onder controle te houden, heeft de EU meer dan 150 miljoen euro uitgetrokken voor samenwerking met Sudan, onder andere om de grenzen te bewaken en mensensmokkel tegen te houden.
In Sudan zelf zijn 3 miljoen bewoners op de vlucht voor het geweld in de regio’s Darfur, Zuid-Kordofan en Blauwe Nijl. En president Omar al-Bashir staat al jaren op de wanted list van het Internationaal Strafhof in Den Haag wegens genocide, misdaden tegen de mensheid en oorlogs-misdaden in Darfur. Europa redeneert dat het niet om landen als Sudan en Eritrea heen kan als het de migratie naar Europa wil indammen. In ruil voor financiële en materiële steun zegt Sudan vluchtelingen te willen opvangen.
Na dagenlang wachten op een dozijn toestemmingen in Khartoem hebben we groen licht gekregen om de ruim 700 kilometer lange weg naar Kassala af te leggen en de instanties te ontmoeten die instaan voor de controle van de grens. Dat zijn de politie, het leger, de inlichtingendienst NISS (National Intelligence and Security Service, nvdr) en de Rapid Support Forces (RSF), een speciale eenheid die vluchtelingen en migranten oppakt aan de grenzen met Eritrea, Ethiopië en Libië. De RSF zijn onderdeel van de NISS en berucht omdat ze uit voormalige Janjaweed-militieleden bestaan die beschuldigd worden van oorlogsmisdaden en genocide in Darfur. Onze tolk noemt ze trouwens de Ganjaweed omdat ze betrokken zouden zijn bij de handel in cannabis. De participatie van de RSF bij de grensbewaking krijgt veel kritiek van ngo’s en mensenrechtenorganisaties omdat de EU geld betaalt dat onder andere voor logistieke steun aan de RSF zou worden gebruikt. Hoewel de EU ontkent dat de RSF ook maar enig voordeel ondervinden via directe of indirecte steun door Europa, valt het moeilijk te achterhalen of dat ook klopt. De EU geeft wel toe dat ‘nationale autoriteiten, zeker op lokaal niveau, voordeel kunnen ondervinden van sommige activiteiten in de vorm van technische assistentie.’
In Kassala blijken de Rapid Support Forces juist te zijn vertrokken. Volgens de chef van de geheime politie, zo staat er althans op het bordje boven de deur bij de ingang, zijn de RSF naar een andere plaats in het noorden gegaan. ‘Ze komen om de politie te helpen migranten op te vangen en smokkelaars te betrappen. Zodra de situatie wat onder controle is, gaan ze naar de volgende plaats.’
Neergeschoten op straat
In het centrum van Kassala vertelt de lokale bevolking een ander verhaal. Vorige week hebben de RSF een burger op straat neergeschoten. De man zou een vrouw hebben lastiggevallen, de Forces grepen in en dat liep mis. Het is het zoveelste incident tussen de RSF en de bevolking. De bewoners zijn het zo moe dat de eenheid besloot niet langer te blijven.
De politie kan ons niet naar de grens met Eritrea brengen, zegt de chef. Om ons toch íéts te tonen van hun activiteiten, worden twee jonge mannen het bureau binnengebracht. ‘Smokkelaars’, legt de commandant uit. ‘Klein grut want ze pikken Eritrese vluchtelingen op aan de grens en brengen ze tot hier in Kassala, een traject van een paar kilometer. De echte, grote smokkelaars blijven in Eritrea, daar hebben wij geen vat op.’ Het ‘klein grut’ staat erbij en kijkt ons wat ongemakkelijk aan. Je zou voor minder als je plots tentoongesteld wordt aan een stel buitenlanders onder het oog van de aanwezige agenten. De schaamte is wederzijds. We voelen ons even ongemakkelijk bij deze magere poging van de politie om te tonen hoe effectief ze de grens met Eritrea bewaakt.
Grof schandaal
Omdat we in Kassala geen stap verder komen, keren we terug naar Khartoem. Tot de chauffeur net buiten Kassala het stuur omgooit en links afslaat. Hij is al eerder met journalisten naar de grens met Eritrea geweest en de laatste keer liep dat slecht af. Ze werden een paar dagen vastgehouden door de politie. ‘Maar we proberen het toch’, klinkt het enigszins grimmend. De grens is een kilometer of acht verder. Halverwege de weg zien we een groep mannen in uniform. De chauffeur rijdt naar hen toe. Het blijken agenten van de NISS te zijn. Ze begroeten ons hartelijk en lijken niet erg wantrouwig. ‘We bewaken de grens, samen met het leger’ vertelt de commandant. We mogen zijn naam niet opschrijven en ook geen foto’s maken. ‘Smokkelen is hier zo’n ingeburgerde gewoonte dat het eigenlijk als normale activiteit wordt beschouwd. We botsen elke dag op vluchtelingen, meestal jonge mannen die aan de militaire dienst in Eritrea willen ontsnappen.’ In Eritrea is de militaire dienstplicht van onbepaalde duur. Soms blijft iemand zijn hele leven verplicht in dienst.
De vluchtelingen worden naar een kamp gebracht, zegt de commandant. De verhalen over de mishandeling van Eritrese vluchtelingen in Sudan zijn talrijk. Wie geen papieren heeft, wordt naar een kamp gestuurd. Tenzij hij betaalt. De kampen hebben een barslechte reputatie, het zijn meer gevangenissen dan opvangoorden.
De commandant van de NISS belt met een collega van het leger en zegt dat we naar de grens mogen rijden. Het leger zal ons opvangen. We rijden de eenzame, stoffige woestijnweg af. Er is geen kat te zien. Verderop duikt een militair op vanuit de bosjes. Hij neemt ons mee naar zijn basis, een open plek tussen de bomen waar een tiental militairen rondhangt. Het is ramadan en bijna het einde van de middag. De temperatuur is nog altijd 45 graden. De soldaten zijn suf van de warmte, klinkt het. Op de bedden en op tafel liggen overal lange zwepen. Onder de matrassen zien we hier en daar de loop van een kalasjnikov uitsteken. De militairen bewaken de grens, tien meter verder achter de bomen. Daar begint Eritrea. ‘We werken samen met de Eritrese grenswacht om smokkelaars te pakken, zegt commandant Mohammed als we met hem naar de grens wandelen. De Eritrese militair aan de andere kant wordt zenuwachtig als hij ons ziet. Commandant Mohammed stelt hem gerust, maar de man blijft ons wantrouwig aanstaren.
‘Iedereen die de grens oversteekt, heeft te maken met een medewerker van de Sudanese overheid’, vertelt Meron Estefanos, journaliste en afkomstig uit Eritrea. Inmiddels woont ze al jaren in Zweden. ‘Mensen die asiel aanvragen in Sudan, worden door overheidsfunctionarissen en militairen verkocht aan mensenhandelaren, vaak afkomstig van nomadenstammen. De mensenhandelaren houden de asielzoekers gevangen en vragen aan de familie veel geld voor hun vrijlating. Vooral de veiligheidsdiensten zijn betrokken bij de smokkel en handel van mensen.’
Ook Amjed Farid, medeoprichter van de activistengroeperingen Sudan Change Now en Girifna, heeft geen goed woord over voor de samenwerking tussen Europa en Sudan. Farid is zelf net vrij, in januari werd hij door de NISS gearresteerd tijdens betogingen tegen bezuinigingsmaatregelen van de overheid.
‘De situatie in het land gaat erop achteruit in plaats van vooruit. Het geweld tegen burgers neemt toe. Sudan werkt samen met Europa om de migratie tegen te houden, in ruil knijpt Europa een oog dicht voor de massale schendingen van mensenrechten in dit land. Het is een grof schandaal. Ik ben zelf niet gemarteld door de NISS omdat ze weten dat ik een bekende activist ben. Ze zijn slim en ze zijn overal aanwezig. Wist je dat de NISS iedere morgen een rapport opstelt over de ‘goede zaken waar de overheid zich mee bezig houdt’? Dat rapport wordt uitgedeeld aan de media.’
De Sudanese afdeling van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) in Khartoem is volgens Farid door en door corrupt. ‘Er werken mensen bij de IOM die banden hebben met de Sudanese overheid of de geheime dienst. De IOM is een internationale organisatie en iedereen uit elk land kan er solliciteren, maar in de praktijk werken er uiteraard vooral mensen uit Sudan. Laten we een kat een kat noemen: iedereen in Sudan weet dat de IOM onbetrouwbaar is.’
Onze tolk – hij wil zijn naam niet vermeld hebben uit angst voor de overheid – zegt dat het in Khartoem inderdaad algemeen bekend is dat ‘de IOM geïnfiltreerd is met mensen van het regime’.
Als we met het kantoor van de IOM in Khartoem bellen, krijgen we na twee dagen antwoord dat we langs moeten komen om een afspraak vast te leggen. Maar het kantoor blijkt gesloten. De volgende dagen wordt er niet meer gereageerd op onze telefoons.
De EU zegt niet rechtstreeks samen te werken met president al-Bashir en de regering. Het geld van het Khartoem-proces en van het noodtrustfonds voor Afrika waar ook Sudan onder valt, wordt verdeeld over verschillende projecten zoals gezondheidszorg en onderwijs voor vluchtelingen en de verbetering van hun rechten.
De namen van de anonieme bronnen zijn bekend bij de redactie.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
