Spaanse schrijver Antonio Muñoz Molina: ‘De vergelijking met het Franco-regime is akelig’

Antonio Muñoz Molina. © Wikimedia

Antonio Muñoz Molina, een van de bekendste hedendaagse Spaanse schrijvers, over de crisis in Catalonië.

Begrijpt u de vraag van veel Catalanen om hun eigen identiteit te bepalen?

Antonio Muñoz Molina: Dat gezwets over identiteit maakt mij nerveus. Ik ben Andalusiër, ik praat met een Andalusisch accent en ik ben met de Zuid-Spaanse cultuur opgegroeid. Die gevoelsmatige en erg persoonlijke identiteit valt perfect te verenigen met de band die ik met Spanje heb. Als je eigen taal en cultuur worden onderdrukt, begrijp ik dat je je daarmee gaat identificeren. Maar welke problemen ondervinden de Catalanen binnen het Spaanse systeem? Ze hebben de volledige bevoegdheid over onderwijs en ze beschikken over een eigen politiemacht.

Waarom is het gevoel van nationale eenheid zo klein in Spanje?

Muñoz: De Catalanen en de Basken beschouwen hun eigen identiteit als iets wat al eeuwen bestaat, terwijl ze de Spaanse identiteit als een kunstmatig afgedwongen systeem ervaren. De separatisten zeggen dat de grondwet van 1978 (die de overgang naar de democratie heeft vastgelegd, nvdr.) alleen maar het dictatoriale regime van Francisco Franco heeft bestendigd. De huidige regering in Madrid, zo foeteren ze nu, is ‘het regime van 1978’.

De hele geschiedenis wordt herleid tot een aaneenschakeling van Catalaanse opofferingen

Franco overleed in 1975. Zijn de Spaanse politici er daarna te weinig in geslaagd om de Spanjaarden voor de nieuwe democratie te winnen?

Muñoz: De politiek had aan de mensen een nieuwe, collectieve identiteit moeten aanbieden, die het samenleven mogelijk had kunnen maken. Alleen hebben de verantwoordelijken in de autonome regio’s dat nooit gedaan, integendeel. Vooral in Baskenland en Catalonië vond in de scholen en bij de staatsmedia een romantisch-nationalistische indoctrinatie plaats. De Spaanse regering was een onderdrukkingsmacht, waartegen het volk zich moest verzetten. Madrid heeft nochtans nooit propaganda gemaakt voor een of andere soort Spaans patriottisme. Dat kon ook moeilijk, omdat het Franco-regime bijna veertig jaar lang een virulent Spaans nationalisme had opgepookt.

Is de geringe identificatie met Spanje dan een gevolg van het Francisme?

Muñoz: Men had de agressieve en militaristische nationale identiteit moeten vervangen door een positief, vooruitstrevend idee van Spanje, met een gemeenschappelijk project. Jammer genoeg heeft links zich nooit met Spanje geïdentificeerd. Wie de eenheidsstaat verdedigde, gold als reactionair. In het onderwijs werd nooit over liberale, democratische burgerrechten gesproken. Elke regio verdedigde haar eigen interpretatie van de geschiedenis.

Hoe hebben de separatisten in Catalonië de geschiedenis dan verdraaid volgens u?

Muñoz: De Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) werd door de Catalaanse nationalisten niet voorgesteld als een door Hitler en Mussolini gesteunde putsch van een groep militairen, die het democratische systeem van de Spaanse Republiek wilden omverwerpen. Neen, volgens hen heeft de Spaanse staat Catalonië overvallen en vervolgens bezet. In de scholen werd de Spaanse Successieoorlog, die in 1714 eindigde met de nederlaag van de door de Catalanen gesteunde Habsburgers tegen de Bourbons, voorgesteld als een strijd van de Catalanen voor nationale bevrijding. De hele geschiedenis wordt herleid tot een aaneenschakeling van Catalaanse opofferingen.

In Catalonië werd lange tijd nauwelijks over afsplitsing gerept. Waarom is het separatisme er in enkele jaren zo sterk toegenomen?

Muñoz: De recente economische crisis heeft daarbij een grote rol gespeeld. Tegelijk zijn enorme corruptieschandalen aan het licht gekomen. Ook in Catalonië: de familie van Jordi Pujol, die 23 jaar lang Catalaans minister-president was. bleek een heuse kleptocratie te hebben geïnstalleerd. Toen de crisis uitbrak, snoeide de neoliberale Catalaanse regering brutaal in de uitgaven voor onderwijs en gezondheidszorg. De betogingen daartegen waren zo hevig dat de toenmalige minister-president met de helikopter naar zijn kabinet moest vliegen. Om de aandacht van die problemen af te leiden, nam de Catalaanse regeringspartij plots het oude onafhankelijkheidsproject van links over en schoof ze de schuld voor alle kwaad op Madrid af.

Dragen ook de Spaanse politici schuld voor die ontwikkeling?

Muñoz: Links draagt mee verantwoordelijkheid, omdat het zijn ideologische boodschap heeft verlegd van de klassenstrijd naar de identiteitskwestie. Ik heb lange tijd in de Verenigde Staten gewoond. Daar zijn vergelijkbare discussies gevoerd na de nederlaag van Hillary Clinton bij de laatste presidentsverkiezingen. De Democraten hebben toen ook te veel ingezet op afzonderlijke groepen zoals homoseksuelen, vrouwen en kleurlingen. Ook in Spanje is iedereen alleen nog maar in identiteit geïnteresseerd. En dan krijg je de vreemde situatie dat een extreem antikapitalistisch ingestelde linkse partij als de CUP in de onafhankelijkheidsbeweging samenwerkt met neoliberalen die het grote geld vertegenwoordigen.

Na het onwettige referendum wil de Spaanse regering de orde herstellen met grondwettelijk voorziene dwangmaatregelen. De separatisten spreken van repressie zoals in de Franco-tijd. Is de situatie vergelijkbaar?

Muñoz: Waarschijnlijk is aan de huidige generaties te weinig uitgelegd hoe het was om in een dictatuur te leven. Ik heb tijdens het Franco-regime meegemaakt hoe het is om door de politie in elkaar geslagen te worden en in een gevangeniscel te worden gegooid, zonder recht op verdediging. De vergelijking met het Franco-regime is gewoon akelig.

De Catalaanse kwestie splijt nu al families, vriendenkringen en groepen collega’s. De schade is al aangericht

Al maanden wapperen overal in Catalonië de esteladas, de onafhankelijkheidsvlaggen met de ster, aan gebouwen. In de rest van het land zie je tegenwoordig echter ook meer en meer Spaanse vlaggen uithangen.

Muñoz: Er zijn tot nu toe nooit anti-Baskische of anti-Catalaanse sentimenten naar boven gekomen. In de rest van Spanje bekijken ze de toestand met erg gemengde gevoelens, Barcelona is nu eenmaal de hoofdstad van de Spaanse en Latijn-Amerikaanse literatuur. Maar het agressieve nationalisme in Catalonië doet nu wel een agressieve tegenreactie ontstaan, zoals destijds tussen de Serviërs en de Kroaten. Dat is erg gevaarlijk.

Zijn nieuwe verkiezingen in Catalonië een oplossing?

Muñoz: Verkiezingen alleen lossen het probleem niet op. Maar alles wat de spanning doet verminderen, zou helpen. Het probleem is niet dat Spanje uiteenvalt, maar dat Catalonië al uiteengevallen is: de Catalaanse kwestie splijt nu al families, vriendenkringen en groepen collega’s. De schade is al aangericht. Ook de economie lijdt eronder.

Bent u bang voor gewelddadige confrontaties?

Muñoz: Elke vonk kan een explosie veroorzaken. De redelijke mensen aan beide kanten moeten verhinderen dat er iets onherstelbaars gebeurt. Er is werkelijk geen enkele reden waarom we alles wat we de voorbije veertig jaar hebben opgebouwd, zouden moeten opblazen. Als Frankrijk en Duitsland na de Tweede Wereldoorlog opnieuw met elkaar hebben kunnen samenwerken, waarom zouden de Spanjaarden en de Catalanen dan niet met elkaar kunnen praten?

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content