De Russische geheime dienst zit Roman Dobrochotov op de hielen. Toch weigert de onderzoeksjournalist ermee te stoppen. ‘In vergelijking met de Oekraïense soldaten in de loopgraven, heb ik het goed.’
Hij ontdekte het Russische raketsysteem waarmee het Maleisische passagiersvliegtuig MH17 in 2014 boven Oekraïne werd neergeschoten. Hij bracht de identiteit aan het licht van de agenten die de voormalige geheim agent Sergei Skripal en oppositieleider Aleksej Navalny vergiftigden. En samen met Der Spiegel, ZDF en Der Standard, onthulde hij onlangs details over het leven van de voormalige Wirecard-topman en vermoedelijke Russische spion Jan Marsalek in Moskou. Politoloog Roman Dobrochotov, hoofdredacteur van onderzoeksplatform The Insider, is een van de meest gerespecteerde Russische onderzoeksjournalisten. Hij werkt vaak samen met zijn Bulgaarse collega Christo Grozev.
Vandaag leeft Dobrochotov ondergedoken. Samen met Grozev ontdekte hij in de zomer van 2020 dat Marsalek naar Belarus was gevlucht. Sindsdien lijkt Marsalek hen naar het leven te staan. Hij zou Bulgaarse agenten hebben ingehuurd om de journalisten te volgen. Hij stelde zelfs voor om Dobrochotov op straat in brand te steken of met zuur te besproeien.
U werd al vroeg politiek bewust. Was er een kantelpunt?
Roman Dobrochotov: In 2001 nam ik voor het eerst deel aan een demonstratie. Kort na zijn aantreden keerde de Russische president Vladimir Poetin zich tegen journalisten en doekte hij de grootste onafhankelijke televisiezender op. In 2004, toen duidelijk werd dat Poetin Rusland een autoritaire richting uitstuurde, studeerde ik aan de universiteit. Tegelijkertijd vond in Oekraïne de Oranjerevolutie plaats. Dat was voor mij en veel andere jonge Russen enorm inspirerend.
Na de parlementsverkiezingen van 2011, toen bekend raakte dat er gefraudeerd was, kwamen duizenden mensen op straat. Toch veranderde er weinig.
Dobrochotov: Die protesten werden gedragen door de stedelijke, hoogopgeleide middenklasse. Ze bereikten de rest van het land niet. Bovendien werden veel demonstranten gearresteerd, wat anderen afschrikte.
Waarom liet u het activisme uiteindelijk achter u?
Dobrochotov: Toen er tienduizenden mensen op straat kwamen, waren onze flashmobs overbodig geworden (als student was Dobrochotov een van de leidende figuren van de studentenbeweging tegen Poetin en organiseerde hij ludieke protestacties, nvdr). Maar ook de grote protesten brachten geen verandering. Daarom legde ik me toe op onderzoeksjournalistiek. We wilden de corruptie en het cynisme van de Russische elite blootleggen en mensen buiten Moskou tonen dat ze voorgelogen werden.
Wanneer kwam de Russische staat achter u aan?
Dobrochotov: In het begin keek niemand naar ons om. Dat veranderde na ons onderzoek naar de vergiftiging van oppositieleider Aleksej Navalny eind 2020. Kort daarna werd Navalny gearresteerd en besloot Poetin alle onafhankelijke media en activisten aan te pakken. In 2021 kwamen er huiszoekingen, ook bij mij. Ze namen mijn paspoort in beslag. Midden in de nacht ben ik te voet naar Oekraïne gevlucht. Sindsdien ben ik niet meer teruggekeerd.
Ook in het buitenland bent u niet veilig. In 2023 zaten Bulgaarse spionnen, door Marsalek gestuurd, naast u in het vliegtuig. Heeft dat uw gedrag veranderd?
Dobrochotov: We wisten niet dat de spionnen toegang hadden tot onze vluchtgegevens. Hopelijk is dat lek nu gedicht. Maar ze kunnen altijd nieuwe manieren vinden om ons te volgen. We verschijnen niet langer fysiek op conferenties, zeker niet na aankondiging.
Christo Grozev zei onlangs dat u in nog groter gevaar verkeert dan hij. Klopt dat?
Dobrochotov: Toen ik nog in Rusland woonde zeker. Nu is dat moeilijk te zeggen. We weten zelfs niet of de Verenigde Staten nog veilig zijn.
‘We weten zelfs niet of de Verenigde Staten nog veilig zijn.’
Tot nu toe hebben Rusland en de VS zich onthouden van moordaanslagen op elkaars grondgebied.
Dobrochotov: Niemand weet of die ongeschreven regel nog geldt. Rusland zet steeds meer middelen in om te achterhalen waar ik woon. Het Kremlin stuurt steeds meer agenten naar de VS. Hoe Trump daarmee zou omgaan, is onvoorspelbaar.
U geeft veel op voor uw werk. Wordt het soms te zwaar?
Dobrochotov: Zo voelt het niet. Mijn werk is intenser en effectiever dan ooit. In vergelijking met de Oekraïense soldaten in de loopgraven, heb ik het goed.
Uw onderzoek steunt sterk op Russische datalekken.
Dobrochotov: Cynisch gezegd is Rusland het transparantste land ter wereld. Toen we The Insider hebben opgericht (in november 2013, nvdr), verkochten politieagenten adressen en persoonlijke info online. De Russische administratie is erg digitaal – je kunt geen treinkaartje kopen zonder je identiteitsgegevens te geven. En door corruptie lekt alles uit.
‘We moeten doorgaan zolang we kunnen.’
U ontdekte de identiteit van agenten van de Russische veiligheidsdienst via banale informatie zoals maaltijdbezorgingen. Heeft Rusland daar niets uit geleerd?
Dobrochotov: Na ons Navalny-onderzoek heeft het Kremlin gereageerd. Bronnen werden vervolgd, wetten verstrengd. Maar de datamarkt past zich aan. Bedrijven verkopen gegevens nu via bots.
Worden Poetins agenten voorzichtiger?
Dobrochotov: Ze worden slimmer, maar niet veel. We blijven hen altijd een stap voor. Veel van die mannen stelden zich hun baan ooit glamoureus voor, als in een James Bond-film, maar in werkelijkheid zitten ze achter een computerscherm en proberen ze kleine criminelen te ronselen om een loods in Polen in brand te steken.
Denkt u soms aan stoppen vanwege uw veiligheid?
Dobrochotov: Nee. We staan op Poetins dodenlijst. Erger kan het niet meer worden. Poetin zal ons blijven vervolgen zolang hij leeft en aan de macht is. We moeten doorgaan zolang we kunnen.
Zal de wereld ooit weten hoe Aleksej Navalny is gestorven?
Dobrochotov: De wereld kent de naam van zijn moordenaar: Vladimir Poetin. Ik weet met welke chemische stof Navalny in de gevangenis is gedood, maar niet honderd procent zeker wie het uitvoerde. Ik geloof dat we dat nog zullen achterhalen. Maar die zaak heeft niet langer de hoogste prioriteit. We richten ons nu op Poetins hybride oorlog tegen het Westen. We staan op het punt het hele systeem te doorgronden.
