Sinds zijn aantreden als NAVO-secretaris-generaal ruim acht maanden geleden reist Mark Rutte de halve wereld rond. Zijn missie: de boel bij elkaar houden. Op de NAVO-top op 24 en 25 juni in Den Haag zal blijken of de immer vrolijke ex-premier van Nederland daarin slaagt. ‘Uiteindelijk vindt vriend en vijand hem aardig.’
‘Binnen vijf jaar zou Rusland klaar kunnen zijn om militair geweld te gebruiken tegen de NAVO.’ Het is maandag 9 juni en op uitnodiging van de denktank Chatham House geeft Mark Rutte in Londen een speech over het westers bondgenootschap. Piekfijn in maatpak, kapsel in de plooi – Rutte pauzeert even en kijkt de zaal in om zijn boodschap kracht bij te zetten. ‘Vijf jaar.’
Ruttes antwoord op de Russische dreiging? ‘Een verhoging van de lucht- en raketafweer met 400 procent’, ‘duizenden gepantserde voertuigen en tanks extra’, ‘miljoenen extra artilleriegranaten’, en ga zo maar door. ‘Meer uitgeven is niet bedoeld om één persoon tevreden te stellen’, zegt Rutte nog, ‘maar om een miljard mensen te beschermen.’
Die ‘één persoon’, dat is natuurlijk Donald Trump. De Amerikaanse president had al herhaaldelijk uitgehaald naar NAVO-lidstaten die financieel te weinig bijdragen – zoals België. Hij dreigde zelfs niet tussenbeide te komen mocht zo’n land worden aangevallen. Zo stelde hij de bestaansreden van de NAVO ter discussie, het fameuze artikel 5 dat zegt dat een aanval op één natie een aanval op alle NAVO-leden is. Geen makkelijke gesprekspartner dus voor Rutte.
De trans-Atlantische relatie kwam nog meer onder druk toen Trump de EU nieuwe handelstarieven oplegde, de Oekraïense president Volodymyr Zelensky uitschold voor het oog van de wereldpers en aankondigde dat hij de VS wil uitbreiden met Canada en Groenland. Maar Rutte lijkt een manier te hebben gevonden om de onhandelbare Trump te paaien. Wat is zijn geheim?
Overlevingskunstenaar
Op 1 oktober 2024 nam Rutte de fakkel over – in dit geval een houten vikinghamer – van Jens Stoltenberg, die tien jaar aan het hoofd stond van de NAVO. Als secretaris-generaal heeft Rutte één belangrijke opdracht: de ‘consensusvorming’ tussen 32 lidstaten in goede banen leiden. Niet enkel Europese en Amerikaanse standpunten verzoenen, maar ook de vele Europese hoofdsteden op één lijn krijgen. Want ‘Russische dreiging’ klinkt heel anders voor een Pool of Litouwer dan voor een Spanjaard of Portugees.
‘Uiteindelijk vindt vriend en vijand hem aardig.’
Compromissen sluiten dus. ‘Dat is onze manier van politiek bedrijven. Rutte heeft dat als minister-president 14 jaar in Nederland gedaan en zet dat nu voort op internationaal niveau’, zegt Henne Schuwer, voormalig ambassadeur van Nederland in Washington. ‘Rutte is een overlevingskunstenaar. Hij is lang premier gebleven in een lastige situatie in Nederland. En uiteindelijk vindt zowel vriend als vijand hem aardig.’
‘Rutte is iemand die heel goed deals kan sluiten’, beaamt NRC-journaliste Petra de Koning. ‘Hij kan zichzelf kleiner maken, als dat nodig is voor de zaak die hij wil bereiken. Hij laat zijn ego niet overheersen. Toen hij premier was, gaf hij ook aan iedereen de eer. Ik denk dat dat mee verklaart waarom Rutte zo lang aan de macht kon blijven, en met links en rechts heeft geregeerd.’ Rutte deed dat 14 jaar en is daarmee de langstzittende premier in de Nederlandse geschiedenis.
‘Rutte is extreem flexibel als het gaat om standpunten en ideeën.’
De Koning schreef in 2020 een biografie over Rutte. ‘Al op de middelbare school had Rutte bedacht dat hij premier wilde worden. Samen met een vriend ging hij interviews oefenen. De een speelde journalist, de andere premier. Rutte werd ook al heel jong lid van de VVD, de Nederlandse liberale partij. De knepen van het politieke spel leerde hij als voorzitter van de jongerenafdeling van die partij, toen hij nog geschiedenis studeerde in Leiden. Hoe je moet meebuigen met mensen met een andere mening – dat heeft hij in die tijd opgepikt.’
Het werd een rode draad in Ruttes politieke loopbaan. De Koning: ‘Rutte is extreem flexibel als het gaat om standpunten en ideeën. Vaak lijkt het erop dat hij zelf niet heel veel overtuigingen heeft. Leven en laten leven, dat lijkt zowat zijn ideologische drijfveer.’
Volgens De Koning is Rutte erg bezig met hoe hij overkomt. ‘Appeltje in de hand, opgestroopte mouwen: dat is allemaal bewust gedaan. Rutte wil bijvoorbeeld nooit met een telefoon in zijn binnenzak lopen, want dan krijg je een bobbel. Het moet er allemaal perfect uitzien.’
‘Wij Europeanen praten onszelf een permanente oorlogsdreiging aan’
Wrijven en knetteren
De Nederlandse militair Rob Bauer zag Rutte van heel nabij aan het werk bij de NAVO. Van 2021 tot januari dit jaar was hij voorzitter van het Militair Comité van het bondgenootschap. Bauer: ‘Wat mij opviel, is dat hij overal waar ik hem tegenkom gewoon Mark Rutte is. Hij is helemaal zichzelf. En hij brengt enthousiasme en energie. Van hoog tot laag weet hij mensen voor zich te winnen en voor de zaak – want dat is het allerbelangrijkste. Zoals ik Rutte ken, is hij eigenlijk altijd met de zaak bezig.’
‘Rutte is ook altijd enthousiast’, zegt Bauer. ‘In het begin dacht ik wel eens: dat kan hij niet volhouden, dat moet op een gegeven moment stoppen. Maar ik heb met hem gereisd. Ik heb veel tijd met hem doorgebracht. Hij is gewoon echt zoals je hem ziet.’
Ruttes grootste kwaliteit is mensen bij elkaar houden, zegt Bauer. ‘In het verleden zijn er ook conflicten geweest in het bondgenootschap. Denk aan het vertrek van Frankrijk uit de militaire structuur in 1966. In de afgelopen 76 jaar heeft de NAVO al meerdere stormen doorstaan. Net in die momenten van crisis is het belangrijk dat je toch het gesprek gaande houdt. Het mag best af en toe wrijven en knetteren, maar je moet een leider hebben die in staat is om de boel bij elkaar te houden. En dat doet Rutte ongelooflijk goed. Als iemand dat kan in deze tijd, dan is hij het wel.’
Mar-a-Lago
Dat Rutte het goed kan vinden met Donald Trump, helpt daarbij. Volgens Bauer is het geen toeval dat Rutte al meteen in november 2024 – nog voor Trump officieel was aangetreden als president – naar zijn landgoed Mar-a-Lago in Florida vloog voor een ontmoeting. ‘Dat zegt iets over de relatie tussen die twee.’ Kort daarvoor had Rutte zich op X ook al lovend uitgelaten over Trump. ‘Zijn leiderschap zal opnieuw de sleutel zijn om ons bondgenootschap sterk te houden’, schreef hij.
‘Rutte probeert altijd extreem voorbereid te zijn. Hij heeft zelfs ingeoefend hoe hij Trump een hand moet geven.’
‘Door Trump heel complimenteus te benaderen, weet hij hem in een richting te duwen’, zegt De Koning. ‘Iedereen vindt complimentjes leuk – Trump misschien wel het meest van allemaal.’
‘Rutte is heel goed in mensen complimenteren’, zegt ook Nederlander Robbert Wigt, die in 2023 een boek schreef over het redenaarstalent van de politicus (Supergaaf. De overtuigende taal van Mark Rutte). ‘Wie met hem werkt, krijgt nooit een hekel aan hem. Trump maakt met zoveel mensen ruzie, maar Rutte mag hij wel. Dat komt ook door Ruttes charme.’
Maar dat is niet alles, zegt Wigt. ‘Rutte kan Trump goed laten inzien wat voor Trump het voordeel is om bij de NAVO te blijven. Hij heeft dus ook sociaal-emotionele intelligentie, en kan zich goed in een ander verplaatsen. Kees van der Staaij van de oppositiepartij SGP heeft hem een keer “communicatief-sociaal hoogbegaafd” genoemd. Dat vind ik wel een treffende duiding. Rutte is ook verbaal ontzettend sterk.’
‘Oh, God, wat leuk. Wie bent u?’
Journaliste De Koning en ambassadeur Schuwer waren erbij toen Rutte in 2018 als premier voor het eerst Trump bezocht. ‘Hij probeert altijd extreem voorbereid te zijn. Hij is een enorme controlefreak en laat niets aan het toeval over’, zegt De Koning. ‘Rutte had zelfs ingeoefend hoe hij Trump een hand moest geven.’
Trump kan tijdens een handdruk al eens iemand uit evenwicht brengen. De Koning: ‘De Canadese premier Justin Trudeau had daarvoor een oplossing bedacht en nam Trump ook bij zijn elleboog vast. Maar dat zag er krampachtig uit. Rutte deed het slimmer. Hij pakte Trump net boven de elleboog vast, dat kwam vriendschappelijker over. Rutte bereidt alles tot in de puntjes voor.’
Schuwer herinnert zich nog hoe Trump hen destijds aan de deur van het Witte Huis stond op te wachten: ‘Hij loodste Rutte door de gangetjes van het gebouw, en stelde af en toe iemand voor. “Dit is mijn secretaresse”, zei Trump. “Oh, God, wat leuk. Wie bent u?” vroeg Rutte meteen. Heel informeel maakte hij een praatje met haar, daar is hij goed in. En dat zorgde toch wel voor een goede klik met Trump.’
Voormalig NAVO-baas Willy Claes: ‘We moeten dringend weer gaan praten over ontwapening’
Gênant
Toch bezorgde Trump Rutte al enkele hoofdbrekers. Een pijnlijk moment volgde toen een journalist midden maart op een persconferentie met beide excellenties in het Witte Huis vroeg naar hun visie op een potentiële annexatie van Groenland. ‘Ik denk dat dat gaat gebeuren’, antwoordde Trump op zijn gele troon. ‘Ik zit hier bij een man die daarin een heel belangrijke rol zou kunnen spelen.’
Rutte repliceerde breed gesticulerend en met een geforceerd lachje: ‘Als het gaat om de vraag of Groenland wel of niet moet aansluiten bij de VS, daar hou ik me buiten, want ik wil de NAVO er niet bij betrekken.’ Opmerkelijk antwoord natuurlijk, gezien Groenland deel uitmaakt van NAVO-lidstaat Denemarken. Deense politici reageerden achteraf teleurgesteld en vonden Ruttes reactie ‘gênant’.
Nog een groter hoofdpijndossier voor Rutte was Trumps aanvaring met de Oekraïense president Zelensky, eind februari in het Oval Office. ‘Na die ruzie gaf Rutte een interview aan het tv-programma Nieuwsuur. Hij zei dat hij het ongelukkig vond en benadrukte wat Trump eerder al voor Oekraïne had gedaan’, zegt Robbert Wigt. ‘Rutte stelde voor dat Zelensky contact zou opnemen met Trump. Een dag later publiceerde Zelensky een tweet die wel door Rutte leek opgesteld.’ Bauer: ‘Rutte heeft een rol gespeeld door Zelensky te overtuigen van het belang om de lijn met Trump open te houden. Dat is Ruttes kracht: zorgen voor verbinding.’
Met Zelensky heeft Rutte ook een uitstekende band. Als NAVO-baas heeft hij de Oekraïense president al een tiental keer ontmoet. Ruttes eerste buitenlandse trip, op dag drie van zijn mandaat, ging niet toevallig naar Kiev. ‘Onze boodschap is kristalhelder’, tweette Rutte toen. ‘De NAVO staat achter Oekraïne.’
Naar de oogarts
President Trump wil dat alle NAVO-lidstaten 5 procent van hun bnp uitgeven aan Defensie. ‘5 procent is geen willekeurig getal maar is gebaseerd op harde feiten’, zei Rutte in zijn speech voor Chatham House. ‘We moeten een kwantumsprong maken in onze collectieve defensie.’
Twee, tweeënhalf, drie of vijf: hoeveel procent geven NAVO-landen straks het best uit aan defensie?
Maar die 5 procent is voor heel wat landen – België niet het minst – gewoon onbetaalbaar. En dus kwam Rutte met een plan. Hij probeert de verschillende opinies te verzoenen door een onderscheid te maken tussen 3,5 procent voor ‘kernbehoeften op militair gebied’ en 1,5 procent voor veiligheidsgerelateerde investeringen. En die boodschap ging hij overal verkondigen.
‘Voor een visie ga je maar naar de oogarts, zei Rutte. Hij is een heel praktisch ingestelde man.’
Sinds hij aantrad maakte Rutte meer dan 40 reizen naar 26 landen. Dat diplomatieke gependel lijkt vruchten af te werpen. Begin juni kwamen de NAVO-defensieministers overeen dat alle lidstaten hun defensie-uitgaven moeten opvoeren tot 5 procent. Bedoeling is dat die afspraak op de NAVO-top in Den Haag in een historisch akkoord wordt gegoten.
Het is opmerkelijk dat uitgerekend Rutte nu verkondigt dat het geld moet rollen – als minister-president van Nederland spelde hij landen als Griekenland de les over begrotingsdiscipline. ‘Voor Rutte persoonlijk is dat een hele bocht natuurlijk’, zegt Schuwer. ‘Maar het is nu eenmaal de opdracht die hij meekrijgt vanuit de NAVO. En dus voert hij die uit. Beroemd is Ruttes uitspraak: voor een visie ga je maar naar de oogarts. Hij is geen visionaire Macron of zoiets. Rutte is een heel praktisch ingestelde man.’
Tegenwicht bieden
Nils Duquet, directeur van het Vlaams Vredesinstituut, ergert er zich aan dat Rutte zo weinig aandacht besteedt aan het grote verhaal. ‘In de internationale diplomatieke bubbel kun je van het ene naar het andere topoverleg manoeuvreren’, zegt Duquet. ‘Die focus op de korte termijn – deelakkoorden sluiten over percentages, targets, tijdspaden – dat is Rutte op het lijf geschreven. Maar Rutte is ook de man van de toeslagenaffaire, die in Nederland bijna zijn politieke einde inluidde.’
‘Ruttes aversie van het grote verhaal, “de visie”, maakt hem soms blind voor de langetermijngevolgen.’
Bij die affaire bleek Ruttes overijverig antifraudebeleid – mooi verpakt in percentages en tijdspaden – enorm zware gevolgen te hebben voor de gewone burger. ‘Ik ben er zeer bevreesd voor dat we nu hetzelfde zien gebeuren met de 5 procentnorm voor defensie. Ruttes aversie van het grote verhaal, “de visie”, maakt hem soms blind voor de langetermijngevolgen.’
‘Door dingen op een bepaalde manier vlot te formuleren, kan hij zaken goed wegmoffelen.’
Daarom is het volgens Duquet belangrijk dat onze politici tegenwicht durven te bieden. ‘De denkoefening en de debatten over de lange termijn moeten we zelf voeren. Dat mogen we niet overlaten aan Rutte, anders zijn de toekomstige generaties de klos.’
Woede-uitbarstingen
‘Dat Rutte té pragmatisch is, wordt hem soms wel aangewreven’, zegt Wigt. ‘Door dingen op een bepaalde manier vlot te formuleren, kan hij zaken goed wegmoffelen. Daardoor zorgt Rutte ook wel eens voor irritatie en wantrouwen. Hij kan ook mensen ontregelen, bijvoorbeeld door een grap te maken, of door een journalist het gevoel te geven dat een vraag heel raar is, of een thema al lang niet meer relevant is.’
Gevraagd naar Ruttes zwaktes, verwijst De Koning naar zijn explosieve woede-uitbarstingen. ‘Bijna iedereen die Rutte wat langer heeft meegemaakt, weet waar ik het over heb. Dan kan hij echt enorm tekeergaan, maar daarna betuigt hij spijt en maakt hij het snel weer goed. Dat was in Den Haag toch zo, ik weet niet of het nu bij de NAVO ook gebeurt.’
Schuwer stipt nog een ander punt van kritiek aan. ‘Rutte heeft geen lange geschiedenis op defensievlak. Als minister-president van Nederland is hij zich pas de laatste twee-drie jaar echt gaan interesseren voor militair strategische onderwerpen. Daarvoor was het natuurlijk veel meer economisch en de Europese Unie. Er zit een zeker technisch aspect aan dat NAVO-werk. Dat moet hij zich eigen maken.’
Koffietje, broodje – heel gewoon
‘Een van de meest begeerde vrijgezellen van Nederland’, zo werd Rutte in Het Nieuwsblad omschreven toen hij in 2010 aantrad als premier. Hoe zit het eigenlijk met Ruttes privéleven?
‘Een relatie heeft Rutte naar eigen zeggen niet’, weet Petra de Koning. ‘Hij heeft nog altijd zijn woning in Den Haag. En daar gaat hij op donderdagavond naartoe. Rutte geeft ook nog altijd les op een middelbare school in die stad. Dan zie je hem in zijn spijkerbroek op zijn fietsje toekomen. Dat soort dingen heeft hij altijd gedaan. Rutte is een man van extreem vaste gewoontes. Hij doet altijd alles hetzelfde. Met vrienden, familie en oud-collega’s heeft hij allemaal vaste afspraken. Kennelijk heeft hij dat nodig.’
Zo kun je hem zaterdagmiddag treffen in een café in de Bankastraat in Den Haag, vernamen we van iemand die daar regelmatig bij zit. Na een week vol topontmoetingen in het diplomatieke pluche van de wereldpolitiek zit de baas van de NAVO dan gewoon met een handvol kennissen een paar uur aan een tafeltje te babbelen over alledaagse dingen. Koffietje, broodje – heel gewoon.
Af en toe vertelt Rutte een straffe anekdote. En als hij ergens niet op wil ingaan, maakt hij er zich handig vanaf. ‘Het gaat vandaag niet over mij maar over jullie. Vertel eens. Hoe gaat het ermee? En op het werk?’
