Politologe Séverine Autesserre neemt VN-vredesmissies op de hak: ‘Je krijg juist méér geweld’

In The Frontlines of Peace vertelt Séverine Autesserre het ontluisterende verhaal van ‘Peace Inc.’, de cluster van ngo’s en VN-organisaties die in conflictgebieden werken. ‘De plaatselijke bevolking weet het best wat er nodig is voor vrede, maar er wordt zelden naar haar geluisterd.’

De Frans-Amerikaanse politologe Séverine Autesserre wist als klein meisje al dat ze ‘mensen wilde helpen’. Haar vader, een geluidstechnicus bij de Franse staatsradio, reisde van de ene conflicthaard naar de andere. De wonderlijkste dingen bracht hij mee, en op de etentjes met vrienden stal hij steevast de show. Autesserre studeerde eerst in Parijs en dan in New York en werkte vervolgens in Kosovo, Congo en Afghanistan. Haar boek The Frontlines of Peace is de neerslag van wat ze in de voorbije twintig jaar heeft geleerd. ‘De verhalen over oorlogsgebieden hebben een bekend refrein’, vertelt ze. ‘Het geweld escaleert, de Verenigde Naties (VN) worden erbij gehaald, vele miljoenen dollars later volgen een bestand, een vredesakkoord, verkiezingen en lovende krantenkoppen. Maar kort na de stembusgang laait het geweld weer op. Vaak is het niet eens opgehouden, en de vrede laat niet zelden nog jaren op zich wachten.’

De publieke opinie gelooft ondertussen niet meer dat het geweld in pakweg Syrië nog zal ophouden.

Séverine Autesserre: Dat snap ik. In de voorbije vijf jaar zorgden zulke conflicten voor de grootste vluchtelingenstromen sinds de Tweede Wereldoorlog. Het wereldwijde geweld kost elk van ons 4 dollar per dag, jaar in, jaar uit. 13 procent van het wereldwijde bbp. De VN zetten 100.0000 blauwhelmen in, op de VS na is dat de grootste troepenmacht ter wereld. Hoewel vredeshandhaving jaarlijks 22 miljard dollar kost, is het aantal doden sinds 2005 met 277 procent gestegen. Onze methodes werken duidelijk niet.

Hoe komt dat?

Autesserre: We geloven dat er een magische formule bestaat, een zomaar te implementeren totaalpakket van vrije verkiezingen, goed bestuur, transparantie en gendergelijkheid, die elkaar versterken en vrede brengen. Alleen beschikken veel landen niet over de instituties om dat waar te maken. En dus krijg je juist méér geweld. Bovendien denken we dat buitenlandse specialisten – generalisten die aan westerse universiteiten werden opgeleid in bijvoorbeeld conflictbeheersing – het beter weten dan de lokale mensen, die als corrupt en incompetent worden weggezet. Het hele hulpcircus, dat ik ‘Peace Inc.’ heb gedoopt, werkt top-down en gebruikt overal dezelfde versleten sjablonen.

U maakt brandhout van Peace Inc.

Autesserre: Ik behoorde geruime tijd zelf tot Peace Inc. Als 23-jarige was ik assistent-landenvertegenwoordiger voor de Franse afdeling van Dokters van de Wereld in Kosovo. Ik kende de geschiedenis, de taal noch het volk. Ik was er ooit één week geweest en verwezenlijkte in een half jaar tijd helemaal niets. Het was de lokale assistent die het gros van het werk deed, onder mijn naam. Een jaar later vertrok ik voor de Spaanse afdeling van Artsen zonder Grenzen naar Congo als hoofd Financiën en Administratie. Ik had niet de nodige skills, de training had nipt een week geduurd. Mijn Congolese assistenten hadden masters in publieke administratie, maar ik was de baas.

De werknemers van Peace Inc. veranderen ongeveer om het jaar van standplaats en leven nooit écht in het land waar ze werken. Ze verplaatsen zich in SUV’s, wonen in bewaakte compounds en spenderen hun vrije uren met elkaar. Eigenlijk zijn we niet zo veraf van de koloniale mission civilisatrice van de negentiende eeuw.

Volgens u zorgt dat voor wantrouwen bij de lokale bevolking en inefficiënte hulp.

Autesserre: Omgekeerd zou het dit opleveren: de VN die een expert uit Kazachstan vragen om een oplossing te bedenken voor het geweld in de binnenstad van Baltimore, terwijl hij noch zijn bazen Engels spreken of noties hebben van het politiegeweld en de rassenrelaties in de VS.

In Cyprus noemen ze de blauwhelmen ondertussen beachkeepers, in Zuid-Amerika heten de VN Vacaciones Unidas en voor veel Kenianen staat ‘ngo’ voor nothing going on. Een flauw grapje? Wellicht, maar het leidt ook tot foute programma’s. In Colombia en Zuid-Sudan krijgen militairen en agenten te horen dat het verkrachten van vrouwen en meisjes slecht en illegaal is. Alsof ze dat niet wisten. Dat programma hoort te gaan over de vraag waarom ze het toch doen, niet? En neem dat ontwapen- ingsinitiatief in Congo, waarbij burgers 100 dollar kregen voor elk ingeleverd wapen. De oudste schiettuigen werden binnengebracht, vervolgens werden er dubbel zoveel nieuwe gekocht. Immers, die kostten slechts 40 dollar per stuk op de zwarte markt. Of denk aan de blauwhelmen die mobieltjes uitdeelden aan de Congolese bevolking, zodat ze konden bellen als er moeilijkheden waren. Alleen, er was in die streek elektriciteit noch netwerkdekking.

Te veel nadruk ligt op grote, dure vredesconferenties, vindt u, terwijl de meeste conflicten juist lokale oorzaken én oplossingen hebben.

Autesserre: Conflicten mogen verband houden met nationale of internationale tegenstellingen, vaak zijn ze in wezen lokaal. Het gaat over routes voor kuddes, werk, toegang tot grasland of grond. In Nigeria vielen er in 2018 meer doden bij confrontaties tussen herders en boeren dan bij het geweld van Boko Haram. Een onderhandelaar die in Jemen en vervolgens in de Centraal-Afrikaanse Republiek werkte, vertelde dat de VN doen alsof het gaat om onderhandelingen tussen pakweg Duitsland en Zwitserland, met advocaten als betrokken partijen, voor wie de tekst alles is. In realiteit is er weinig coördinatie tussen de verschillende strijdende partijen, is de commandostructuur zwak en vechten veel rebellen voor hun eigen doelen, die soms zelfs haaks staan op de plannen van hun superieuren.

Hoe moet het dan wel?

Autesserre: Absoluut bottom-up, via de lokale dialoog tussen alle groepen in de samenleving. Daar is veel tijd voor nodig, en de bereidheid om af en toe de regels aan je laars te lappen. Oplossingen komen niet van buitenaf. Laat het de betrokkenen zelf beslissen.

Is het überhaupt nuttig om buitenlandse experts naar conflictgebieden te sturen?

Autesserre: Ja, want ze zorgen voor centen, ideeën en connecties met machtige mensen, waar gewone burgers vaak geen toegang toe hebben. Bovendien dragen ze bij aan de veiligheid: ze kunnen gebruikmaken van hun eigen geprivilegieerde situatie om het been stijf te houden tegen de lokale krijgsheer. Maar hun activiteiten zijn alleen zinvol als ze een tandem vormen met de plaatselijke bevolking.