Poetin spreekt de bevolking toe: komt zijn positie in gevaar?

In een korte speech kondigde Vladimir Poetin harde maatregelen aan tegen de ‘verraders’ die uit zijn op ‘anarchie en broedermoord’. Wat betekent dit voor zijn machtspositie?

Het was een zichtbaar geïrriteerde Poetin die vanochtend het Russische volk toesprak. In een korte speech van een vijftal minuutjes kondigde hij harde maatregelen aan tegen de ‘gewapende muiterij’ van de huurlingengroep Wagner, die sinds vanochtend de Russische stad Rostov-aan-de-Don zou controleren. ‘Al wie opzettelijk de weg van het verraad heeft gekozen en deze gewapende opstand heeft voorbereid (…) zullen hun straf ondergaan.’

Poetin noemde de acties van Wagnerbaas Jevgenij Prigozjin, die hij tijdens zijn speech niet met naam noemde, ‘verraad’. Hij beschuldigde de coupplegers ervan ‘het land richting anarchie en broedermoord’ te duwen. Hij trok de parallel met 1917, toen de Oktoberrevolutie een verschrikkelijke burgeroorlog ontketende waarbij Roden en Witten elkaar jarenlang naar het leven stonden.

Poetin beloofde een stevige reactie. Volgens de Russische president komen er anti-terreuroperaties in Moskou en verschillende andere Russische regio’s. Hij verzekerde dat de veiligheidsdiensten en de overige overheidsdiensten ‘de nodige orders hebben ontvangen’. Hij beloofde ook ‘doortastende maatregelen’ om de toestand in Rostov-aan-de-Don, momenteel in handen van Wagner, te stabiliseren.

Opmerkelijk genoeg benadrukte Poetin in zijn speech de kwetsbaarheid van zijn eigen positie. Hij bracht zijn toehoorders in herinnering dat Rusland ‘tegen nazi’s en hun broodheren’ vecht in Oekraïne. Hij herhaalde dat Rusland met de ‘gehele oorlogsinformatiemachine van het Westen’ in oorlog is, en dat Rusland strijdt voor het voortbestaan van zijn eeuwenoude geschiedenis. ‘Deze strijd vereist de vereniging van alle krachten, van eenheid en verantwoordelijkheid’, aldus Poetin. Tot tweemaal toe deed Poetin ook een oproep aan soldaten die ‘meegesleurd worden in deze misdaad’ om hun wapens neer te leggen. Er spreekt een vreemdsoortige hoop uit, alsof Prigozjins medestanders zich in hun naïviteit hebben laten meesleuren.

(Lees verder onder de preview)

Met zijn speech heeft Poetin duidelijk gemaakt dat er geen weg terug is. Voor zover er in autoritaire regimes enige onderhandelingsmarge bestaat voor dergelijke muiterij, heeft Poetin de vreedzame optie zelf van de tafel gehaald. Het is in zekere zin een gok. Als het regime er niet in slaagt om ‘harde maatregelen’ te treffen, komt Poetins positie onvermijdelijk in het gedrang.

Er is vooralsnog geen reden om aan te nemen dat het Russische regime deze ‘gewapende muiterij’ niet de baas zal kunnen. Maar tegelijk is voorzichtigheid geboden. De enige overheidsdiensten die zich momenteel al ten faveure van de president hebben uitgesproken, zijn de Federale Veiligheidsdientst (FSB) en de Nationale Garde (Rosgvardija). Het ministerie van Defensie houdt zich voorlopig nadrukkelijk op de vlakte. Dat lijkt minstens te suggereren dat binnen de generale staf twijfels bestaan over de loyauteit van een deel van de soldaten en de officieren.

Cruciaal is ook dat de overheidsmedia voorlopig nog steeds de lijn van het Kremlin lijken te volgen. Ook daar worden Prigozjins acties weggezet als terrorisme. Vladimir Solovjov, de hoofdpropagandist van de Russische televisie, sprak in een videoboodschap al zijn steun uit voor de president.

Het is opvallend hoe weinig echte topfiguren binnen het regime zich tot nu toe expliciet achter de president hebben geschaard. Dat gebrek aan enthousiasme kan de president onmogelijk ontgaan zijn. Zelfs als het regime de orde snel weer herstelt, is de schade onvermijdelijk geleden.

Zoals zoveel autoritaire systemen was het Poetinisme vooral gebouwd op loyauteit. Verregaande incompetentie was en is onder Poetin nooit een probleem. De grootschalige corruptie, de desastreuze toestand van het Russisch leger, de enorme logistieke problemen: ze werden getolereerd zolang de verantwoordelijken maar loyaal waren. Competentie was binnen de Russische politieke elite al lang een schaars goed. Nu lijkt ook de loyauteit aan Poetin slechts in beperkte mate beschikbaar.