‘Poetin kent zijn grenzen, hij zal niet provoceren met een aanval op NAVO-leden’

‘Het aanvaarden van Oekraïne als nieuw lid binnen de NAVO zal alleen maar zorgen voor een verdere escalatie van het geweld’, zegt Idesbald Goddeeris.

In Wales komen de volgende twee dagen regeringsleiders samen op de NAVO-top. Onder meer Oekraïne, en een eventuele toetreding tot het bondgenootschap, staat hoog op de agenda. “De uitbreidingsdrang van de NAVO gooit alleen maar meer olie op het vuur en zal het conflict in Oekraïne doen escaleren”, zegt Idesbald Goddeeris. “Bovendien is Europa zich te weinig bewust van zijn fouten. Het Westen heeft Oekraïne zaken beloofd die het niet kan waarmaken. Daardoor zal de ontgoocheling en de frustratie bij de Oekraïense bevolking toenemen, wat leidt tot meer radicalisering.” Drie vragen aan Goddeeris, hoofddocent imperiale geschiedenis aan de KU Leuven.

U bent gekant tegen de toetreding van Oekraïne tot de NAVO, waarom?

Idesbald Goddeeris: “Het aanvaarden van Oekraïne als nieuw lid binnen de NAVO zal alleen maar zorgen voor een verdere escalatie van het geweld. Tegelijkertijd zorgt een toetreding voor meer verdeeldheid binnen Oekraïne: heus niet iedereen in het land staat te springen voor een militaire tussenkomst vanuit het Westen. Wat me ook tegen de borst stuit, is dat er hier geen maatschappelijk debat wordt gevoerd. De retoriek over bewapening en oorlogsvoering groeit en wordt zomaar overgenomen zonder dat daarbij kritische vragen worden gesteld.”

“Ik begrijp dat landen in het oosten van Europa zoals de Baltische staten en Polen omwille van hun verleden angst hebben voor Rusland, maar in plaats daarin mee te gaan moeten wij, West-Europeanen, met onze voeten op de grond blijven. Poetin is niet uit op Estland, Letland en Litouwen. Die landen zijn pas na de Tweede Wereldoorlog bij de Sovjet-Unie gevoegd en hebben, in tegenstelling tot Oekraïne, geen historische symboliek voor Poetin. Bovendien kent die zijn grenzen en gaat die echt niet provoceren met een aanval op leden van de EU of de NAVO.”

“Ik kan echt niet geloven dat Oekraïne daadwerkelijk toetreedt tot de NAVO. Bij andere uitbreidingen heeft dat jaren geduurd: we gaan nu toch niet in het heetst van de strijd zulke beslissingen nemen? Wat zijn de gevolgen? Het Westen is dan door artikel vijf verplicht om te interveniëren en zo zouden ook wij in een oorlog met Rusland terechtkomen. Willen we dat? Maar ook de meer waarschijnlijke besluiten van de top in Wales baren me zorgen. Een Readiness Action Plan? Een Nato Response Force? Allemaal spierballengerol, terwijl nu al duidelijk is dat het jaren, misschien zelfs decennia zal duren vooraleer de wonden van het conflict geheeld zullen zijn. We moeten dringend van koers veranderen in plaats van verder te dreigen en af te schrikken. Poetin weet dat hier geen draagvlak is voor een echte oorlog, dus onze dreigingen klinken sowieso hol in Rusland. En in Oekraïne creëert Europa te hoge verwachtingen. Beloftes die we niet kunnen waarmaken. Daardoor zal de ontgoocheling en de frustratie bij de bevolking alleen maar toenemen wat tot nog meer radicalisering leidt.”

“Europa en de NAVO denken niet op de lange termijn. Een toekomstvisie ontbreekt. Nu begint men plots over een opsplitsing van Oekraïne, haaks op alle principes van na de Tweede Wereldoorlog, en zeker van na de Koude Oorlog. Men is nog aan het brainstormen terwijl men zich al midden in het conflict heeft gewerkt.”

Welke richting moet de NAVO dan wel uitgaan?

Goddeeris: “De NAVO dateert van tijdens de Koude Oorlog en hoewel de Koude Oorlog al lang achter de rug is, hanteren de bondgenoten nog steeds een Koude Oorlogsretoriek. Op dit moment kan je stellen dat de organisatie haar eigen reden van bestaan creëert. Door de bevolking angst in te boezemen voor de Russische vijand tracht ze militaire versterking of een uitbreiding te rechtvaardigen. De NAVO bevond zich de afgelopen jaren in een identiteitscrisis. Door een nieuw doel te scheppen, Rusland als vijand, herbevestigt het zijn raison d’être. Eigenlijk doet de NAVO wat Poetin aan het doen is. Ook de Russische president werd populairder door harde oorlogstaal te gebruiken.”

“Op dit moment kan de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie zich veel beter focussen op het Midden-Oosten. De bedreigingen die vandaar onze kant opkomen, onder meer de Islamitische Staat (IS), zijn veel groter en prangender.”

“De NAVO leert niet uit haar fouten. Kijk naar Libië, daar heeft haar tussenkomst het land alleen maar gedestabiliseerd. En ook hier was er geen toekomstvisie: bombarderen, Khadafi omverwerpen en dan vertrekken. Het wespennest is er niet kleiner op geworden. Bovendien schaadde de NAVO het Russische vertrouwen door de luchtaanvallen uit te voeren zonder een resolutie van de VN en om Rusland heen.”

Maakt de houding van de NAVO en Europa, Rusland sterker?

Goddeeris: “De afschrikking die de NAVO nu beoogt door onder meer een extra commandocentrum te willen plaatsen in het oosten van Europa werkt zeker escalerend. Ik begrijp niet waarom we dat zelf niet zien. We hebben de voorbije jaren zoveel kritiek gehad op de Amerikaanse imperialistische politiek, maar zijn nu net hetzelfde aan het doen. We hanteren een gelijkaardige, simplistische oorlogsretoriek en diaboliseren Poetin. We zouden veel beter een neutralere rol opnemen en praten met Rusland.”

“We staan ook te weinig stil bij wat er in Kiev gebeurt. Er zijn daar ook ultranationalistische ministers, en die hebben een eigen agenda. Het Oekraïense nationalisme is in se niet alleen anti-Russisch, maar ook anti-Westers, en de helden uit het nationale Oekraïense pantheon hebben allemaal tegen Europa gevochten: Bohdan Chmelnitski, Symon Petljoera, … Porosjenko is een oligarch, en andere oligarchen in de Oekraïense politiek hebben niet altijd zo’n goede reputatie opgebouwd. Jatsenjoek spreekt de laatste dagen echt wel krasse taal, en wij gaan daar heel licht over heen. En dan vergeten we nog het gebrek aan democratische traditie in het land. We zwaaien echt wel heel snel met slogans als ‘de wil van het Oekraïense volk’ en het ‘Europese karakter van Oekraïne’.”

“Waarom gebeurt dat allemaal? Zeker door onwetendheid, vrees ik, maar ik vermoed dat het in tijden van financiële crisis en onzekerheid ook eenvoudig is om een vijand te creëren en de aandacht af te leiden van de echte problemen. Dat is al zo vaak gebeurd, bij ons in het verleden en elders tot op de dag vandaag. Het maakt me oprecht ongerust dat dat nu weer in Europa aan het gebeuren is en dat zo weinig mensen reageren.”