Plots kan de EU wel snel en eensgezind schakelen: ‘Er lijkt een rode lijn overschreden’

Op enkele dagen tijd heeft de Europese Unie een aanzienlijk pakketen steun aan Oekraïne en financieel-economische sancties tegen Rusland goedgekeurd. ‘Er heerst een David tegen Goliath-gevoel.’

‘Op dag 5 van de Russische invasie in Oekraïne blijkt het voor de Russische troepen moeilijker dan verwacht om controle te verkrijgen over het Oekraïense vasteland. De verwachte blitzkrieg bleef uit en in de steden is veel verzet. Maar ook de reactie van derden is niet mals. Vooral de Europese Unie (EU) kondigt dagelijks nieuwe sancties af in een poging Rusland economisch en militair te raken en de macht van Poetin te doen tanen. Zo geeft de Unie ter waarde van 500 miljoen euro wapens en hulp aan Oekraïne. Het is de eerste keer in haar geschiedenis dat de EU de aankoop en levering van wapens voor oorlog in een conflictgebied financiert.

Ursula Von Der Leyen noemt dat ‘een keerpunt’. Voormalig Amerikaans ambassadeur bij de Europese Unie Anthony Gardner zegt via zijn sociale mediakanalen ‘zeer verbaasd’ te zijn over het snelle handelen van de EU. Hendrik Vos, professor Europese politiek (UGent) beaamt: ‘De sancties gaan vrij ver en de beslissing om wapens te leveren en te financieren is ongezien. Dat betekent dat de EU in noodsituaties als deze krachtig kan optreden en een sterke geopolitieke actor kan zijn.’ Ook professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven) is verrast: ‘De EU heeft geen goede track-record op als het op snel en efficiënt handelen aankomt, denk maar aan de situatie in Wit-Rusland vorig jaar. De laatste dagen wordt dit wél gedaan. De militaire interventie wordt terecht historisch genoemd. Als een 70-jaar oud vredesproject als de EU sneller militaire hulp biedt dan de NAVO, dan wil dat toch wat zeggen.’

Volgens Van Hecke spelen twee factoren een belangrijke rol bij het snelle handelen van de Europese Unie. Ten eerste heeft de EU in respectievelijk Rusland en Oekraïne een duidelijke dader en slachtoffer gevonden. Dit leidt tot minder interne onenigheid over het al dan niet ondernemen van zulke stappen. Ten tweede oefent de publieke opinie in heel Europa druk uit om strenge(re) sancties in het leven te roepen. Daardoor voelen landen zich gesterkt in hun recht om actie te ondernemen. ‘Er heerst bij de publieke opinie een soort van David tegen Goliath-gevoel waarbij de dappere Oekraïense strijders gesteund moeten worden’, aldus Van Hecke.

De Europese Unie onderneemt niet enkel militaire stappen. De afgelopen dagen hebben de lidstaten een resem van financiële en economische sancties afgekondigd. Een aantal Russische banken wordt uit het internationale betalingssysteem SWIFT gezet, wat internationale handel voor Rusland aanzienlijk bemoeilijkt. Maar daar stopt het niet: Russische vluchten worden geweerd uit het Europese luchtruim, de Russische Centrale Bank verliest haar toegang tot buitenlandse tegoeden, en export van Europese goederen die Rusland nodig heeft in zijn olieraffinaderijen wordt stopgezet.

Of die Poetin voldoende kunnen afschrikken, is momenteel nog onduidelijk. ‘Met sancties is het altijd afwachten’ zegt Hendrik Vos. ‘Soms blijken ze achteraf makkelijk te omzeilen, al is het voorlopig nog onduidelijk hoe dat nu in zijn werk zal gaan. Dat is ook de reden dat de EU sancties inzet op verschillende fronten. Geen enkele van die individuele sancties zal leiden tot een terugtrekking van Russische troepen, maar de combinatie kan Rusland wel pijn doen.’

Ook de individuen die rechtstreekse invloed uitoefenen op de invasie worden doelbewust een mikpunt van de sancties. Zo worden de activa van de Poetins entourage en leden van de Doema en Nationale Veiligheidsraad bevroren in een poging om de machthebbers te beïnvloeden en interne spanningen te creëren. ‘Symbolisch is het belangrijk om die mensen te bestraffen. Het is waardevol en kan spanningen creëren binnen Poetins entourage. Wat mij betreft mag men daar nog verder in gaan dan men nu doet. Toch mogen we ons ook niet blindstaren op de Russische elite alleen, zulke sancties hebben namelijk niet altijd het beoogde effect,’ zegt Van Hecke.

Hij wijst op het belang van actie op andere fronten, bijvoorbeeld Wit-Rusland en Moldavië. ‘Wit-Rusland is in essentie een medeplichtige in dit conflict. Als buurland van Oekraïne steunen zij de invasie en bereiden zij zich nu voor om zelf troepen te sturen, dat moet ook bestraft worden. Moldavië zit dan weer gekneld tussen de Europese Unie en Oekraïne. Zij zullen ook geconfronteerd worden met de gevolgen van deze oorlog. Het is belangrijk dat de EU verder kijkt dan Oekraïne en de eigen lidstaten en ook Moldavië ondersteuning biedt, bijvoorbeeld met het opvangen van vluchtelingen.’

Het is opvallend hoe de Europese Unie bij het uitvaardigen van deze sancties als een eensgezind blok naar buitenkomt. Niet dat er geen interne twisten zijn, zo waren Duitsland en Italië lang geen voorstander van de Russische exclusie van het SWIFT-systeem. Toch lijken de lidstaten relatief snel en gestructureerd actie te ondernemen. ‘Je kan interne spanningen nooit vermijden,’ zegt Vos. ‘Toch lijkt er een soort rode lijn overschreden te zijn waardoor lidstaten makkelijker aan één zeel trekken’.

Van Hecke gaat akkoord. ‘Al verwacht ik dat, wanneer de situatie stabiliseert, elk land zijn eigen rekening weer zal beginnen opmaken. Iemand als Viktor Orbán, premier van Hongarije, is daar erg opportunistisch in. Een maand geleden ging hij nog op bezoek bij Poetin om de Hongaarse gasvoorraden veilig te stellen, vandaag surft hij mee op de golf van solidariteit in Europa.’ Wat er nog in de Europese koker zit? Van Hecke: ‘Ik verwacht wel dat er nu even een rustpunt zal komen. Je hoort links en rechts al wat kritiek komen dat de EU haar hand zou hebben overspeeld, onder andere met de insinuatie van Von der Leyen dat Oekraïne welkom is bij de Unie. Naar alle waarshijnlijkheid zal de EU nu wat gas zal terugnemen om de situatie niet verder te doen escaleren.’