‘Orbans moeilijkste tot nu toe’: maakt verenigde oppositie kans in Hongaarse verkiezingen?

Peter Marki-Zay daagt Viktor Orban uit. © Belga Image
Stan De Feyter Medewerker van Knack.be.

Aanstaande zondag zijn er verkiezingen in Hongarije. De controversiële Viktor Orban moet afrekenen met een coalitie van zes oppositiepartijen die zich tegen hem verenigen. Hier is wat u moet weten.

Eerst even kort terug in de tijd. Op 16 juni 1989 geeft een 25-jaar oude Viktor Orban een speech op een memoriam voor Imre Nagy en de slachtoffers van de Sovjet-onderdrukking van de Hongaarse revolutie in 1956. Op het Heldenplein in Boedapest luisterde een menigte van honderdduizend mensen naar zijn oproep tot de terugtrekking van Sovjettroepen uit Hongarije en vrije verkiezingen. Orban geldt als medeoprichter van de Fidesz-partij als een van de meest liberale en prowesterse stemmen in Hongarije. De speech op het Heldenplein lanceert zijn carrière als politicus.

Een goede 30 jaar later is Orban als premier van Hongarije de luis in de pels van de Europese Unie (EU). Zijn premierschap in Hongarije wordt gekenmerkt door corruptie en succesvolle pogingen om controle te verwerven over de media en het bestuurlijke apparaat. Zondag 3 april zal hij tijdens de Hongaarse verkiezingen trachten een 5e ambtstermijn aan zijn premierschap toe te voegen. Dat lijkt evenwel niet zo simpel te zijn als bij vorige verkiezingen. In wat de BBC ‘Orbans moeilijkste verkiezingen tot nu toe’ noemt moet hij het opnemen tegen een alliantie van 6 oppositiepartijen geleid door de onafhankelijke conservatief Peter Marki-Zay.

Nieuwe coalitie

Het is Orban inderdaad zelden moeilijk gemaakt in het verleden. De laatste paar verkiezingen won zijn partij Fidesz steevast een grote meerderheid in het parlement. Over die verkiezingen was toen ook al kritiek te horen. Zo stelde het Office for Democratic Institutions and Human Rights, onderdeel van de Europese OSVE, vast dat Fidesz in 2014 een voordeel genoot door restrictieve stemreguleringen, vreemde kieslandschappen, en gekleurde berichtgeving in de media. Toch stonden deze grote verkiezingsoverwinningen Orban toe om de macht naar zich toe te trekken en het Hongaarse politieke landschap te domineren.

Bij deze verkiezingen staat er een nieuwe coalitie op. ‘Egységben Magyarországért’ ofwel Verenigd Hongarije is een coalitie van zes oppositiepartijen die in het verleden alleen te klein en versnipperd bleken om het Fidesz-blok van Orban uit te kunnen dagen. De coalitie is een bont allegaartje van socialisten, groenen, liberalen en zelfs het extreemrechtse Jobbik. Het doel van de coalitie is om in alle kiesdistricten zich te verenigen achter één kandidaat tegen Fidesz. Bij overwinningen zal er geregeerd worden door middel van een op voorhand afgesproken programma. Het doel van de coalitie is niet om één partij te worden. Wel om een ‘leefbaar Hongarije te creëren waar verschillen besproken en opgelost kunnen worden’.

De onverwachte leider van deze coalitie is Peter Marki-Zay, vader van 7 kinderen en sinds 2018 burgemeester van de kleine stad Hódmez?vásárhely in het zuiden van Hongarije. Hij richtte in 2018 de ‘Iedereen Hongarije’ Beweging op die het in lokale verkiezingen opneemt tegen Fidesz-leden, maar zichzelf niet ziet als een partij. Enkele kernstandpunten van die beweging zijn de vrijheid van de pers verdedigen, toenadering zoeken met het Westen, en bescherming tegen illegale immigratie bieden. De beweging maakt geen deel uit van de zes partijen die ‘Verenigd Hongarije’ vormen. Marki-Zay kwam dan ook op als onafhankelijke kandidaat bij de voorverkiezingen eind 2021. Hij beschrijft zichzelf als een echte christen-conservatief, maar ook pro-Europees en een trans-atlanticus.

Lees verder onder de foto

Peter Marki-Zay, 17 oktober 2021.
Peter Marki-Zay, 17 oktober 2021.© Reuters

Zijn overwinning was een verrassing, des te meer omdat hij in de peilingen nooit aan de leiding stond. De strijd leek vooral te gaan tussen de linkse Klara Dobrev, vrouw van ex-premier Ferenc Gyurcsány, en Peter Jakab, leider van het centrumrechtse Jobbik. Dobrev won de eerste ronde van de voorverkiezing overtuigend met 34% van de stemmen. Jakab haalde een verrassend lage score en kon zich niet kwalificeren voor de tweede ronde. Marki-Zay en de groene Gergely Karácsony plaatsten zich wél voor de tweede ronde. Die werd een bitsige strijd waarbij verschillende coalities binnen de coalitie samenwerkten en dan terug uit elkaar gingen. Na een tactische terugtrekking van Karácsony was het uiteindelijk de partijloze Marki-Zay die aan het langste eind trok met 56 procent van de stemmen.

Na deze periode van interne twisten en campagne probeert de coalitie terug eensgezind als een front naar de verkiezingen te trekken. De toon tegenover Orban is ongemeen hard. Zo noemde Marki-Zay Orbans regering in februari, de ‘Het meest corrupte regime dat Hongarije in 1000 jaar gehad heeft’. Het geharrewar met de EU over democratische standaarden, waardoor een deel van de coronafondsen voor Hongarije bevroren werden, in combinatie met de hoge inflatie maken Orban kwetsbaar. Sinds de invasie in Oekraïne wordt Orban ook aangevallen op zijn goede banden met Poetin.

Toch speelt de interne verdeeldheid de coalitie parten. Discussies over het partijprogramma verlopen stroef en partijen als het centrumlinkse DK van Dobrev en het Jobbik van Jakab hebben de schok van de nederlaag in de voorverkiezing niet goed verteerd. Bovendien ergerde Marki-Zay zijn coalitiepartners met de eis dat zijn beweging ook mensen op de lijst van de coalitie mocht zetten, ondanks het feit dat ze er initieel geen deel van uitmaakte. Dit bemoeilijkt de samenwerking nog voor er überhaupt geregeerd wordt. Marki-Zay erkent die problemen zelf ook, maar blijft optimistisch. ‘We hebben moeilijke tijden achter de rug, waar onze waarden en belangen botsten, toch hebben we nog nooit zo’n grote kans gehad om Orban te verslaan’, liet hij in februari optekenen.

Het interne gekibbel bij de coalitie staat in schril contrast met de georganiseerde communicatiemachine die het Fidesz van Orban geworden is door de jaren heen. Fidesz heeft een pak meer middelen dan de coalitie om campagne te voeren. Zo geeft het drie keer meer uit aan reclame op sociale media, en zijn er aanzienlijk meer posters en billboards met Fidesz-kopstukken op. Hongaars politoloog Róbert László vat de situatie in zijn analyse voor denktank Political Capital als volgt samen: ‘De campagne van de regeringspartij is effectiever, omdat zij beschikt over een machine die de publieke sfeer beheerst. Zo is Fidesz in staat haar eigen kiezers binnen zo’n grote opiniebel te houden dat noch de boodschappen van de oppositie, noch de eigen niet-manipulatieve uitspraken van de regering er zelfs maar doorheen kunnen dringen.’

Lees verder onder de foto

Viktor Orban
Viktor Orban© Belga Image

Er is niet alleen dat, tijdens Orbans termijn is een steeds groter deel van de media in handen gekomen van Viktor Orban. Orban zelf geeft aan dat hij mensen uit zijn cirkel aanmoedigt om media-aandelen te kopen. Zo is een aanzienlijk deel van de Hongaarse pers resoluut pro-Orban. De coalitie kan hier weinig tegenover stellen en heeft ook moeite om zich te verweren in deze omstandigheden. Ze proberen de media-machine van Orban te counteren via meer klassieke vormen van campagne voeren zoals deur-tot-deur gesprekken met mensen.

De hervormingen van de kieswet en het ‘gerrymanderen’ van sommige kiesdistricten vormen een extra obstakel voor de coalitie in hun poging om Orban te onttronen. Zo werd het aantal parlementszetels in zijn eerste termijn bijna gehalveerd van 386 zetels naar 199. De grondige hertekening van kiesdistricten die daarmee gepaard ging heeft ‘linksere’ kiesdistricten opgesplitst en ze in kleinere stukjes bij pro-Fidesz blokken gevoerd om de oppositiestem te splitsen. Zo zou de coalitie al rond de 4 a 5 procent meer stemmen moeten halen om Orban te kunnen verslaan. Daarbovenop zijn de wetten omtrent partijfinanciering onder Orban hervormd, waardoor minder transparantie nodig is. Ook werd er met overheidsgeld een campagne opgericht van zo’n 540 miljoen Hongaarse Forint of een ruime 2 miljoen euro die de prestaties van de Hongaarse regering bejubelt.

Oekraïne

De invasie in Oekraïne was een pijnlijke verrassing voor Orban, die jarenlang zoete broodjes bakte met Vladimir Poetin . Extra pijnlijk was dat Orban enkele weken voor de invasie Poetin nog had ontmoet in de hoop goedkopere gasprijzen voor Hongarije te verkrijgen. Dat leverde hem heel wat kritiek op van de oppositie. Zo stelde Marki-Zay via Facebook de keuze op scherp: ‘Orban en Poetin of het Westen en Europa – dat is de inzet. Een keuze tussen de duistere of de goede kant van de geschiedenis.’ Vervolgens beschuldigde hij Orban ervan het ‘Poetin-model’ te willen uitrollen over Hongarije.

Volgens László haperde de communicatiemachine van Orban even toen het conflict in Oekraïne begon. Hij beschrijft de berichtgeving als ‘chaotisch’. ‘Het imago van Viktor Orbán als politicus met een heldere kennis van buitenlandse zaken die de veiligheid van het land garandeert, werd in de eerste dagen van de Russische agressie zichtbaar in twijfel getrokken. Plotseling werd duidelijk dat de reis van de premier naar Moskou begin februari waarschijnlijk allesbehalve een vredesmissie was’, zegt hij in zijn analyse.

Plotseling werd duidelijk dat de reis van de premier naar Moskou begin februari waarschijnlijk allesbehalve een vredesmissie was.

Robert László

Na enkele dagen leek Fidesz zich hersteld te hebben van de schok. Het narratief dat Orban en zijn communicatiemachine nu vooral promoten is er een van vrede en stabiliteit. Ze veroordelen de invasie in Rusland en steunen strafmaatregelen van de EU in het Europees Parlement. Tegelijk spreekt Orban over rust en stabiliteit en schildert hij de oppositie af als oorlogszuchtige haviken die Hongaarse troepen naar Oekraïne willen sturen. Dat discours slaat aan bij kiezers die zich zorgen maken over de gasprijzen. László geeft aan dat het er voorlopig niet op lijkt dat de Hongaarse oppositie de situatie in haar voordeel heeft kunnen gebruiken.

Op de website Politico is een mooi overzicht te vinden van de peilingen in Hongarije sinds de totstandkoming van de coalitie. Daar is te zien dat Fidesz consistent een kleine voorsprong van enkele procentpunten heeft op de coalitie. Het vermogen van Orban om via mediacontrole het politieke discours te beheersen en de interne verdeeldheid van de proppositie lijken hem over de streep te trekken. Toch is de vraag of de Hongaarse premier nog zo sterk staat als hij ooit stond. Volgens László kan de internationale situatie op lange termijn weldegelijk een negatief effect hebben voor Orban. ‘Premier Orbán lijkt steeds meer geïsoleerd te raken, zowel in de Euro-Atlantische gemeenschap als in Midden-en Oost-Europa, zelfs na het pro forma steunen van gemeenschappelijke besluiten die in deze formaties zijn genomen. Alle pro-Russische politieke acties zullen niet zomaar in een paar dagen vergeten worden.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content