Oorsprong coronavirus nog steeds onduidelijk, maar ‘wellicht niet afkomstig uit Chinees lab’

Nieuwe geruchten dat SARS-CoV-2 uit een Chinees lab ontsnapt zou zijn, worden de kop ingedrukt door de Amerikaanse militaire inlichtingendienst. Maar of we de oorsprong van het virus bij de wilde dierenmarkt van Wuhan moeten zoeken, lijkt steeds moeilijker te achterhalen.

Het linken van de uitbraak van SARS-CoV-2 aan een onderzoekslaboratorium in het Chinese Wuhan is momenteel een fel aangehangen complottheorie. Maar liefst een derde van de Amerikanen gelooft dat het virus inderdaad door de mens opzettelijk als biologisch wapen gecreëerd werd in een laboratorium, zo blijkt uit recent onderzoek van het Pew Research Center.

Zelfs de gerespecteerde krant The Washington Post suggereerde deze week in een opiniestuk dat er mogelijk iets fout liep in het drie jaar geleden geopende Wuhan Instituut voor Virologie (WIV), een lab van de zwaarste beveiligingscategorie voor onderzoek naar gevaarlijke pathogenen. Het WIV onderzoekt specifiek coronavirussen afkomstig van vleermuizen en hun mogelijke overdracht op de mens.

De krant schrijft dat Amerikaanse diplomaten al in januari 2018, twee jaar voor covid-19 in Wuhan uitbrak, melding maakten van een ‘lakse toepassing van de veiligheidsprotocollen in het WIV’. De Amerikanen zouden zelfs gevreesd hebben dat virussen per ongeluk onder de bevolking zouden kunnen terechtkomen en een wereldwijde nachtmerrie veroorzaken, die nog erger zou zijn dan de SARS-epidemie.

Hoewel accidenten in labo’s in theorie niet kunnen worden uitgesloten, bestempelde de directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), Tedros Adhanom Ghebreyesu, de speculaties over een mogelijk ongeval in het Wuhan-lab onlangs als fake news dat deel uitmaakt van de wereldwijde ‘infodemie’.

Amerikaanse militaire inlichtingendiensten voeren momenteel een uitgebreid onderzoek naar de theorie. De eerste aanwijzingen lijken eerder een natuurlijke oorsprong van het virus aan te geven. ‘Op dit moment zijn de bewijzen niet eenduidig, maar de balans lijkt over te hellen naar een natuurlijke oorsprong’, zei de Amerikaanse topgeneraal Marc Milley dinsdag tijdens een persconferentie op het Pentagon. ‘Maar we weten het niet zeker’, voegde hij er nog aan toe.

Genetisch detectiveverhaal

De kennis over hoe een pandemie begint, is cruciaal om een volgende pandemie te kunnen voorkomen. Wetenschappers zijn het alvast over één ding eens: SARS-CoV-2 kan op basis van de peer-reviewde studie van het virale genoom onmogelijk ‘gefabriceerd’ zijn door menselijke handen en is hoogst waarschijnlijk afkomstig van een vleermuis.

Maar hoe het virus zich vervolgens verspreid heeft, begint meer en meer te lijken op een genetisch detectiveverhaal, waarbij wetenschappers nog steeds in het duister tasten over de oorsprong.

De algemene theorie luidt dat het virus eind december 2019 via een intermediaire gastheer is overgegaan op de mens op de Huanan Seafood Market in Wuhan, waar zowel vis als salamanders, slangen en kamelen worden verkocht. Ook in 2002 ging het neefje van het nieuwe coronavirus, het SARS-virus, over van een hoefijzerneusvleermuis via een civetkat naar de mens. Een overvolle markt waar veel gestresseerde wilde dieren dicht op elkaar in hun eigen ontlasting in hokken zitten, lijkt dan ook de meest evidente kandidaat als broeihaard voor zoönose virussen.

Maar uit Chinees onderzoek in The Lancet blijkt dat zowel de allereerste bekende menselijke patiënt met covid-19 als 14 van de 41 besmettingen uit de eerste patiëntencluster geen enkele connectie met de markt van Wuhan hebben. Bovendien is het niet duidelijk of het schubdier, dat door wetenschappers als mogelijk tussendier wordt beschouwd, op de markt verkocht werd, want officieel is het niet toegelaten. De markt werd op 1 januari in een mum van tijd grondig schoongemaakt en de verkochte dieren vernietigd. Toch is het niet ondenkbaar dat er een link met de dierenmarkt is, aangezien het genetisch materiaal van het virus gevonden werd in de omgeving ervan, al is het dus goed mogelijk dat het virus al enkele weken eerder de ronde deed.

Dat SARS-CoV-2 ergens in de Chinese provincie Hubei is ontstaan, is een zekerheid. Maar als de markt in Wuhan niet de zondebok blijkt te zijn, lijkt het steeds onmogelijker te worden om de precieze oorsprong ooit echt te achterhalen.