Europa vreest dat de top tussen Donald Trump en Vladimir Poetin een eenzijdig resultaat ten nadele van Oekraïne zal opleveren, en probeert invloed uit te oefenen. In het Britse Kent kwamen Europese regeringsvertegenwoordigers samen met de Amerikaanse vicepresident JD Vance.
Het plan was een zomers uitstapje. De Amerikaanse vicepresident JD Vance arriveerde vrijdag met zijn vrouw en kinderen in Engeland. In Kent, ten zuidoosten van de drukke hoofdstad, wilde hij overnachten in het statige landhuis van de Britse minister van Buitenlandse Zaken David Lammy. Vance en Lammy kennen elkaar al langer. Naar verluidt kunnen de families het goed met elkaar vinden. Op de agenda stond vooral: vissen.
De vakantiestemming duurde echter niet lang. Al op zaterdag, de hengels waren nog maar net binnengehaald, heerste er in Chevening House een bedrijvigheid vanjewelste. De nationaleveiligheidsadviseurs van Frankrijk, Duitsland, Italië en Finland kwamen aan.
Tekende ook present: Oekraïens presidentieel stafchef Andrij Jermak, de vertrouweling van Volodymyr Zelensky. De Verenigde Staten trommelden buitenlandminister Marco Rubio, Trumps adviseur Keith Kellogg en zijn speciale gezant Steven Witkoff op.
Het leek een spontaan bijeengeroepen crisistop. Men moest elkaar dringend persoonlijk spreken.
Hoe Rusland leerde met Donald Trump om te gaan
Ultimatum zonder gevolg
De behoefte aan een gesprek vloeide voort uit een week die heel anders was verlopen dan men zich in Kiev, Berlijn, Parijs en Rome had voorgesteld. Vrijdag verliep het ultimatum waarmee de Amerikaanse president Donald Trump de druk op Vladimir Poetin had willen opvoeren. De Europeanen hadden gehoopt op scherpe sancties. De Amerikaanse president had maatregelen in het vooruitzicht gesteld tegen Russische banken of landen die Russische olie aankopen. Maar zoals zo vaak bij Trump, verstreek het ultimatum zonder gevolg.
De ontmoeting is nu al een diplomatiek succes voor Poetin, die tot voor kort nog als een paria gold.
In plaats van sancties komt er nu een topontmoeting tussen Trump en Poetin op Amerikaanse bodem. Aanstaande vrijdag al, zo kondigde de Amerikaanse president aan, zal hij in Alaska persoonlijk met Poetin onderhandelen. Het is de confrontatie die Trump altijd al heeft gewild, en ze is nu al een diplomatiek succes voor het Kremlin. Tot voor kort gold Poetin nog als een paria. Vrijdag staat hij weer op het wereldtoneel.
Europese diplomaten gruwelen van de gedachte aan die ontmoeting. In het ergste geval gebeurt wat men al maanden probeert te voorkomen: Poetin en Trump onderhandelen over Oekraïne zonder dat Oekraïners of Europeanen mee aan tafel zitten. Welke concessies zal de Amerikaanse president doen om zich als vredesvorst te profileren? In de Europese hoofdsteden vraagt men zich nu af of men er Trump nog kan van overtuigen rekening te houden met de Europese belangen.
‘Zeer goede gesprekken’
Hoe precies het Kremlin Trump van het overleg heeft overtuigd, is niet helemaal duidelijk. Zeker is dat de speciale Amerikaanse gezant Steven Witkoff woensdag naar Moskou reisde – en Trump vervolgens op de hoogte bracht van de grote vooruitgang die hij er had geboekt. De gesprekken waren ‘zeer goed’ verlopen, zei de Amerikaanse president.
Nog diezelfde dag, zo melden The Wall Street Journal en The New York Times, belde Trump Europese regeringsleiders, onder wie de Duitse bondskanselier Friedrich Merz, en NAVO-chef Mark Rutte. Poetin, zo begrepen verschillende deelnemers, had aangeboden door Rusland veroverde gebieden in het zuiden van Oekraïne in te ruilen voor nog niet veroverde gebieden in het oosten, in Donetsk en Loehansk. Oekraïne zou zich volledig uit het oosten moeten terugtrekken, en zou in ruil daarvoor in het zuiden, in Zaporizja en Cherson, de controle terugkrijgen. Daarna zou het conflict worden bevroren en zouden verdere onderhandelingen volgen. Dat Rusland naar verluidt bereid leek de landverbinding naar de Krim in zo’n ruil op te geven, verbaasde de Europeanen.
In twee extra telefonische bijeenkomsten op donderdag en vrijdag konden de Europeanen Witkoff zelf ondervragen. Die presenteerde telkens nieuwe versies van het vermeende Russische aanbod. Uiteindelijk moest de speciale gezant toegeven dat Poetin geenszins van plan was reeds veroverde gebieden in het zuiden van Oekraïne op te geven. In plaats daarvan zou er een voorstel zijn om het conflict in het zuiden langs de huidige frontlijn te bevriezen. Oekraïne zou de twee oostelijke regio’s moeten afstaan, ook al heeft het land die in het derde jaar van de oorlog grotendeels in handen. Het zou zich in Donetsk vrijwillig zo’n 100 kilometer terugtrekken. In ruil daarvoor zou het niets krijgen behalve een wapenstilstand. En die, zo leert het verleden, kan Poetin snel breken.
Franse legerchef: ‘Over vijf jaar kan Rusland Europa aanvallen’
Gelijk oversteken
President Volodymyr Zelensky kan zo’n voorstel onmogelijk accepteren, en niet alleen omdat de grondwet dat niet toestaat. Volgens een nieuwe peiling wil weliswaar 69 procent van de bevolking snel een onderhandelde vrede, maar vrijwillig de hele Donbas opgeven wil vrijwel niemand.
In Donetsk ligt de zogenoemde verdedigingsgordel van Oekraïne. Het leger heeft daar, nabij belangrijke steden als Kramatorsk en Slovjansk, verdedigingslinies gebouwd en sinds 2014 voortdurend versterkt. In het gebied wonen zo’n 300.000 burgers. Het zou het Russische leger, in het huidige tempo, jaren kosten om het te veroveren.
Als Zelensky de verdedigingsgordel vrijwillig zou opgeven, dan zou hij niet alleen een politiek probleem hebben, maar ook een strategisch: van daaruit zouden de Russen gemakkelijk nieuwe aanvallen op de regio’s Charkiv en Dnipropetrovsk kunnen beginnen. Moskou zou bemoedigd worden, niet afgeschrikt.
In het weekend begonnen de Europeanen daarom een diplomatiek offensief. Eerst belde Zelensky met zijn bondgenoten. Binnen enkele uren had hij de staats- en regeringsleiders van het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Finland, Estland, Denemarken en Spanje aan de lijn. Na elk gesprek plaatste Zelensky korte berichten op X. De boodschap: Oekraïne kan nog altijd op steun rekenen, en wil niet als ruilmiddel fungeren.
In Kent deden de Europeanen er nog een schep bovenop. In het gesprek met Vance stelden ze hun voorwaarden duidelijk. Eén: ernstige onderhandelingen zijn pas mogelijk na een wapenstilstand of minstens een ‘vermindering van de vijandelijkheden’. Twee: Oekraïne moet blijven bestaan als soevereine staat met een slagvaardig leger, dus zijn er veiligheidsgaranties nodig. Drie: de huidige frontlijn moet de basis vormen van de onderhandelingen. Als er een ruil komt, moet niet alleen Oekraïne gebieden afstaan, ook Rusland moet reeds veroverd gebied inleveren.
Niets aan JD Vance is toeval: ‘Hij is gevaarlijker dan Trump’
Met drie aan tafel?
Deze principes zijn niet nieuw. De Europeanen pleiten er al lang voor. Maar na de afgelopen week wordt het al als een succes beschouwd dat ze de Amerikanen hier weer aan hebben herinnerd.
Een zweem van Russische onderhandelingsbereidheid volstond om de Amerikaanse dreigementen te doen verdampen.
De afgelopen maanden hebben Oekraïne en zijn bondgenoten veel diplomatiek werk verzet om bij Trump niet over te komen als degenen die vrede in de weg staan. Maandenlang hamerden ze erop dat Poetin degene is die de oorlog voortzet. Een tijdlang leek dit te werken: Trump leek zijn geduld met Poetin te verliezen. Maar nu volstond al een zweem van Russische onderhandelingsbereidheid om de Amerikaanse dreigementen te doen verdampen.
Zelensky blijft grotendeels op de koers die hij na het publieke conflict in het Witte Huis in februari heeft ingezet. Persoonlijke kritiek op Trump slikt hij in. ‘De president van de Verenigde Staten heeft invloed en is vastberaden’, zei hij zaterdag. Oekraïne heeft alle voorstellen van Trump gesteund en altijd een wapenstilstand geëist.
Volgens JD Vance zou het niet productief zijn als Poetin met Zelensky spreekt voordat hij met Trump heeft overlegd.
Zelensky hoopt dat hij zelf nog kan mee onderhandelen. Het Witte Huis overweegt nog altijd om met drie partijen te onderhandelen, melden Amerikaanse media. Men gaat ervan uit dat Zelensky erbij betrokken wordt, zei Merz zondag. Maar JD Vance lijkt daar niets voor te voelen. Er wordt gewerkt aan een ontmoeting van de drie, maar volgens hem zou het niet productief zijn als Poetin met Zelensky spreekt voordat hij met Trump heeft overlegd.
Alles op alles
Het probleem voor de Europeanen is dat zij nog altijd nauwelijks invloed hebben op het onderhandelingsproces. Natuurlijk, Kiev zou een slecht akkoord kunnen weigeren en met Europese steun doorvechten. Maar de vrees is groot dat Trump in dat geval opnieuw de druk op zijn voormalige partners opvoert en opnieuw wapenleveringen aan Oekraïne stopzet.
Daarom zullen de Europeanen in de dagen voor de top in Alaska alles op alles zetten om op Trump in te werken. Merz kondigde zondag aan dat hij met Trump gaat bellen.
In het Witte Huis strijden twee kampen om de gunst van de president. Speciaal gezant Witkoff, van beroep vastgoedhandelaar, laat zich bij zijn reizen telkens voor Poetins kar spannen. Minister van Buitenlandse Zaken Rubio en voormalig generaal Kellogg daarentegen staan meer open voor de argumenten uit Kiev.
Trump heeft in het verleden vaak geluisterd naar de mensen met wie hij als laatste sprak. In Europa hoopt men dat dit in dit geval niet Poetin is.
Europa-expert Steven Everts: ‘De angst van Europa stimuleert de Russische bombardementen in Oekraïne’
