‘Nuwe stemme’ in Afrikaanse poëzie

‘De poëzie in het Afrikaans bloeit en fonkelt als nooit tevoren’, schrijven Yves T’Sjoen, professor Nederlandse en Afrikaanse Letterkunde aan de Universiteit Gent, en Alfred Schaffer, Nederlands dichter en docent verbonden aan het Departement Afrikaans en Nederlands van de Universiteit Stellenbosch. Zij houden een warm pleidooi om de jonge talenten van de Afrikaanse dichtkunst ingang te doen vinden in Nederland en Vlaanderen.

Bijna twee decennia geleden verscheen de vuistdikke bloemlezing De Afrikaanse poëzie in duizend en enige gedichten. Gerrit Komrij grasduinde daarvoor in de poëzieproductie van een eeuw in het Afrikaans. Het boek introduceert voor een Nederlandstalig lezerspubliek parels van de Afrikaanse dichtkunst in Zuid-Afrika.

Twee weken geleden publiceerde PEN Afrikaans een lucratieve oproep. Aanleiding is de oprichting van een eigen Vertaalfonds. Bij gebrek aan letterenfondsen voor de Afrikaanse literatuur neemt PEN het voortouw om bij te dragen tot ‘de internationale doorbraak’ van schrijvers. Buitenlandse uitgeverijen met belangstelling voor werk van Zuid-Afrikaanse schrijvers kunnen voortaan een beroep doen op betoelaging.

De poëzie in het Afrikaans bloeit en fonkelt als nooit tevoren.

Canonieke stemmen in de Afrikaanse poëzie, onder wie Breyten Breytenbach, Antjie Krog en Marlene van Niekerk, hebben al langer een publiek in de Lage Landen. Op een manier behoren zij tot de Nederlandse literatuur. Hun werk wordt vertaald in het Nederlands, en het is ook in andere taalgebieden beschikbaar. Sinds Komrij’s anthologie manifesteert zich in het Afrikaans een bont gezelschap van ‘nuwe stemme’ die aanspraak maken op evenveel belangstelling. Naast anderen zijn Andries Bezuidenhout, Gilbert Gibson, Ronelda Kamfer, Danie Marais, Loftus Marais, Charl-Pierre Naudé, Johan Myburg, Pieter Odendaal en de in Kaaps Afrikaans schrijvende Nathan Trantraal markante stemmen in de hedendaagse Afrikaanse poëzie. Onlangs debuteerde de ravissante Bibi Slippers met Fotostaatmasjien en intussen ontving ze de UJ Debuutprijs én de Elisabeth Eybers-prijs. De lijst met interessante nieuwe geluiden in het Afrikaans breidt elke dag uit. Misschien op Naudé en Kamfer na is van deze schrijvers vooralsnog géén gedicht vertaald in het Nederlands. Ook de podiumpoëzie, met rap en hiphop van overwegend ‘bruinskrywers’, floreert op ongeziene wijze.

Recent is dichtwerk van Breyten Breytenbach (De zingende hand) en Antjie Krog (Medeweten) in het fonds van Podium (Amsterdam) verschenen. Mogelijk volgend najaar verschijnen de vertaling van Kaar van Marlene van Niekerk en ook Hammie, de derde bundel van Ronelda Kamfer. De aanwezigheid van met name (Zuid-)Afrikaanse schrijvers in het Nederlandse taalgebied berust niet op toeval. Het succes van André Brink, S.J. Naudé (Het vogelalfabet!), Francois Smith, Etienne van Heerden en onlangs ook Buys, het romandebuut van Willem Anker, heeft te maken met het feit dat Afrikaans een zustertaal van het Nederlands is. Vertalers, redacteurs en uitgevers in de Lage Landen volgen literaire ontwikkelingen aan de zuidpunt van Afrika al langer op de voet volgen.

Literaire kwaliteit drijft steevast boven. De poëzie in het Afrikaans bloeit en fonkelt als nooit tevoren. De taal staat in tijden van dekolonisatie, na de stigmatisering door apartheid, met name aan universiteiten zwaar onder druk. In de Zuid-Afrikaanse academische wereld is zij de dupe van een algehele verengelsing. Nochtans zijn méér dan zeven miljoen Zuid-Afrikanen moedertaalspreker Afrikaans en nog eens vier miljoen mensen gebruiken haar als tweede taal. Ondanks de penibele taalpolitieke situatie zorgen de Afrikaanse letteren vandaag voor gensters. Het buitenlandse succes van canonieke schrijvers is veelbetekenend, maar er is dus méér in de aanbieding.

Het pleidooi van PEN Afrikaans verdient in Nederland en Vlaanderen aandacht van literaire uitgeverijen. Het verdient aanbeveling, en het zal zonder meer revelerend zijn voor het lezerspubliek, een tweetalige bloemlezing samen te stellen met nieuwe dichtersstemmen. Fondsen die nu beschikbaar zijn, dragen ertoe bij dat het zelfs lucratief wordt om voortaan Afrikaanse dichters voor het voetlicht te brengen. We stellen voor na te denken over de organisatie van een dichterstournee in de Lage Landen. De jaarlijkse Week van de Afrikaanse roman, binnenkort van 2 tot 6 oktober in Amsterdam, Leuven en Gent, kan zich in de toekomst misschien ook toeleggen op (de promotie van) poëzie.

De nieuwe subsidieregeling van PEN Afrikaans maakt het kortom aantrekkelijk voor uitgevers de jongste dichterslichting een publiek forum te geven. Onder het Zuiderkruis manifesteren zich al jarenlang schitterende parels. Het is een meerstemmigheid die buiten Zuid-Afrika gehoor moet vinden. Nuwe stemme is overigens, volgens uitgeverij Tafelberg in Kaapstad, een ‘opwindende poësiereeks’ die onregelmatig in het Afrikaans verschijnt. Binnenkort presenteren Charl-Pierre Naudé en het jonge geweld Bibi Slippers de zesde boekuitgave met die titel. We stellen voor dat uitgeverijen en bibliotheken in de Lage Landen met veel aandacht de stemmen beluisteren. En binnenkort een publieke tribune geven.