Wat hebben de tunnels van Hezbollah, Iraanse langeafstandsraketten en het standbeeld van Laurent-Désiré Kabila met elkaar gemeen? Antwoord: ze zijn allemaal van Noord-Koreaanse makelij. Noord-Korea is echt niet het meest geïsoleerde land ter wereld, betoogt Koreakenner Remco Breuker. ‘Onder Palestijnen heeft Noord-Korea een zekere populariteit.’
‘Ik vind het bijzonder onaangenaam om toe te geven, maar het regime in Noord-Korea is bijzonder inventief,’ vertelt Remco Breuker wanneer het gesprek zijn einde nadert. ‘Ze houden het hoofd koel wanneer ze moeilijke beslissingen nemen. Ze denken, hoe vreemd het ook mag klinken, best wel strategisch.’
Het zijn drukke weken voor Nederlands bekendste koreanoloog. Breuker is al jaren een vertrouwd schermgezicht in Vlaamse en Nederlandse media wanneer er iets op het Koreaanse schiereiland gebeurt – never a dull moment in Korean history. De afgelopen zondagen was hij de ster van Big in Korea, een driedelige documentaire op de Nederlandse televisie waarin hij toont hoe Zuid-Korea opkrabbelt na de mislukte staatsgreep van december 2024. En er is natuurlijk De wereld volgens Noord-Korea, zijn nieuwste boek.
Zo enthousiast als Breuker is over Zuid-Korea, het land dat hij ondertussen als een tweede vaderland beschouwt, zo bezorgd is hij over het Noorden. In zijn boek rekent Breuker af met het hardnekkige cliché dat Noord-Korea het meest geïsoleerde land ter wereld zou zijn, hermetisch afgesloten van de buitenwereld. De wereld volgens Noord-Korea is een wonderlijke opsomming van de vele interventies, handeltjes en duistere zaakjes waarmee het regime in Pyongyang zich inlaat.
‘Het tunnelnetwerk van Hamas onder Gaza is gemaakt met Noord-Koreaanse technologie, en mogelijk ook aangelegd door Noord-Koreaanse arbeiders.’
‘Het klopt natuurlijk dat de gewone bevolking in Noord-Korea redelijk geïsoleerd van de buitenwereld leeft’, zegt Breuker. ‘De gemiddelde Noord-Koreaan kan niet eens vrij rondreizen in eigen land. Maar de staat, en alle organisaties die eraan vasthangen, zijn heel erg bezig met het buitenland.
Noord-Korea stuurt al sinds zijn ontstaan troepen, wapens en militaire steun naar bevriende landen of organisaties. Er hebben Noord-Koreaanse soldaten meegevochten in de Chinese burgeroorlog, in Vietnam, in de Jom Kippoeroorlog, in de onafhankelijkheidsoorlog in Zimbabwe, in de Iraans-Iraakse oorlog. Er is zelfs een afsplitsing van het IRA die ooit trainingen in Pyongyang heeft gevolgd.
Waarom doet Noord-Korea dat?
Remco Breuker: Vroeger was de motivatie ideologisch. Kim Il-sung, de grootvader van huidig leider Kim Jong-un, wilde nog het communisme over de wereld verspreiden. Nu gaat het vooral om geld verdienen. Al vinden ze het natuurlijk niet erg als ze zo de vijanden van Amerika helpen.
Verraste het u dat Noord-Korea vorig jaar besliste om soldaten naar Oekraïne te sturen?
Breuker: Nee, het is de logica zelve. Vanaf het moment dat het duidelijk was dat Poetin er niet in zou slagen om Kiev binnen de drie dagen te veroveren, werd de kans groot dat Noord-Korea zijn diensten zou aanbieden.
Wat heeft Noord-Korea daarbij te winnen?
Breuker: De Noord-Koreaanse economie draait al decennia enorm slecht. Het is de grootste bedreiging voor het voortbestaan van het regime. Om een nieuwe economie op poten te zetten, heb je grondstoffen, energie en technologie nodig. Die drie dingen heeft Rusland. En dus biedt Noord-Korea zijn diensten aan.
‘Palestijnen zien Noord-Korea niet als een akelige dictatuur, maar als een betrouwbare bondgenoot.’
Hoe legt het regime aan zijn bevolking uit dat het land meevecht in Oekraïne?
Breuker: Eerst deed het regime alsof zijn neus bloedde. Zelfs de Noord-Koreaanse soldaten wisten niet dat ze naar Oekraïne gingen. Tegenwoordig geeft het regime het openlijk toe. Ze verspreiden nu de boodschap dat Noord-Koreanen en Russen bloedbroeders zijn die samen strijden tegen imperialisten en neonazi’s, zoals tijdens de Koreaanse oorlog. Het is een moeilijk verhaal. Er komen verhalen naar buiten dat ouders hun kinderen niet meer naar Oekraïne willen sturen.
Waarom geeft het regime nu wel toe dat het meevecht?
Breuker: Het beste scenario voor Kim is een langdurige oorlog waarbij Rusland geen stap verder raakt, zodat hij munitie en wapens kan blijven sturen. In dat scenario vallen er meer doden en gewonden. Op den duur kun je dat niet meer uitleggen. Dan neem je beter de vlucht vooruit.
U wijst in het boek ook op de enorme Noord-Koreaanse betrokkenheid in het Midden-Oosten.
Breuker: Het bekendste voorbeeld is de steun aan het regime van Bashar al-Assad in Syrië. Na de Syrische opstanden van 2011 hebben wapenleveringen vanuit Noord-Korea het regime overeind gehouden. De faciliteiten waar Syrië zijn biologische en chemische wapens heeft geproduceerd, zijn ontworpen en gebouwd door Noord-Koreaanse ingenieurs. En er is natuurlijk de enorme betrokkenheid in het conflict tussen Israël en Palestina.
Op welke manier is Noord-Korea daarbij betrokken?
Breuker: Noord-Korea heeft een lange geschiedenis van grootschalige wapenleveringen aan Hamas. De kaders van de PLO, de Palestijnse bevrijdingsorganisatie waarvan onder anderen Yasser Arafat deel uitmaakte, hebben in Pyongyang geleerd met wapens en explosieven te werken. Arafat heeft Noord-Korea nadien vaak bezocht en was persoonlijk bevriend met Kim Jong-il. De Iraanse raketten en kruisraketten die op Israël werden afgevuurd zijn ofwel deels in Noord-Korea gemaakt, ofwel mede door Noord-Koreanen ontworpen. En er zijn natuurlijk de tunnels.
De tunnels?
Breuker: De strategie van Hezbollah en Hamas om enorme tunnelnetwerken aan te leggen is grotendeels bedacht in Noord-Korea. Het reusachtige ondergrondse netwerk van Hezbollah in Zuid-Libanon is uitgetekend en gebouwd door Noord-Koreanen. Ook het tunnelnetwerk van Hamas onder Gaza is gemaakt met Noord-Koreaanse technologie, en mogelijk ook aangelegd door Noord-Koreaanse arbeiders.
Hoe komen Hezbollah en Hamas bij Noord-Korea terecht?
Breuker: Die banden gaan al heel ver terug. Hassan Nasrallah, de Hezbollah-leider die vorig jaar door Israël werd gedood, werd getraind in Pyongyang. Ook Mustafa Badreddine, de stafchef en spionnenbaas van Hezbollah die in 2016 werd gedood, is door de Noord-Koreanen getraind. (benadrukt) Noord-Korea doet daar niet per se geheimzinnig over. Onder Palestijnen heeft Noord-Korea een zekere populariteit. Toen er op de Westelijke Jordaanoever protesten kwamen tegen de drieste manier waarop het Israëlische leger Gaza aanviel na de Hamas-aanslag van 7 oktober, droegen betogers portretten van Kim Jong-un. Zij zien Noord-Korea niet als een akelige dictatuur, maar als een betrouwbare bondgenoot.
Waarom komt Noord-Korea daar zo gemakkelijk mee weg?
Breuker: Het is niet te begrijpen. Misschien zien we het niet. Of misschien nemen we Noord-Korea niet serieus omdat we het toch maar een raar land vinden. En dat is gevaarlijk.
U wijst in uw boek ook op de enorme Noord-Koreaanse aanwezigheid in Afrika.
Breuker: In landen als Namibië, Ethiopië, Tanzania, Mozambique of Botswana heeft Noord-Korea een positief imago. Bijna alle monumentale bouw in die landen is uitgevoerd door Noord-Koreaanse ingenieurs en arbeiders. Het Monument voor de Afrikaanse Wedergeboorte in Dakar, een standbeeld van honderd meter hoog dat de Afrikaanse dekolonisering moet symboliseren, is gebouwd door een Noord-Koreaans bedrijf. Ook het standbeeld van de Congolese dictator Laurent Désiré Kabila in Kinshasa is door Noord-Korea gemaakt. (grijnst) Kabila’s lichaam lijkt in dat standbeeld verdacht veel op dat van Kim Jong-il. Vermoedelijk hadden ze die mal nog ergens liggen, en was het zo goedkoper.
Waarom doet Noord-Korea dit soort dingen?
Breuker: Het is een manier om geld te verdienen. Maar het is ook een manier om vriendschapsbanden te bestendigen.
Bestaat er zoiets als vriendschap in de internationale politiek?
Breuker: Veel Afrikaanse landen zien Noord-Korea als een vriend waar je in tijden van moeilijkheden op aan kunt. Francisco Macías Nguema, de dictator van Equatoriaal-Guinea, heeft zijn gezin indertijd naar Noord-Korea gestuurd om hen in veiligheid te brengen. Noord-Korea heeft hen opgevangen en beschermd, terwijl het daar geen direct belang bij had. Daar kun je heel cynisch over zijn, maar die vriendschappen zijn echt.
Waarom hecht u zoveel belang aan die buitenlandse avonturen?
Breuker: Omdat het een van de sleutels is om te begrijpen hoe Noord-Koreaanse leiders erin zijn geslaagd het regime overeind te houden. De Noord-Koreaanse economie draait al decennia vierkant. De doorsnee Noord-Koreaan heeft honger en is straatarm. Toch blijft het regime schijnbaar probleemloos overeind. Dat kan alleen doordat Noord-Korea heel goed weet wat het in het buitenland kan krijgen.
‘Ik sprak met een Noord-Koreaanse vluchteling die weet dat zijn hele familie uitgemoord is omdat hij is gevlucht. Het zijn verhalen die je uit je slaap houden.’
Noord-Korea werpt zich ook op als een trots lid van de nieuwe As van Autocratieën, aan de zijde van Rusland, China en Iran.
Breuker: Noord-Korea zit in een lastig parket. Het heeft er geen enkele baat bij om zich internationaal open te stellen. Maar tegelijkertijd vinden ze het lastig dat ze daardoor overal worden buitengehouden. Die zogenaamde As is dan toch een groepje waar je kunt aankloppen wanneer het fout gaat. Het is handig dat het zo niet volledig afhankelijk hoeft te zijn van China – wat Noord-Korea tot voor kort was.
Een ander bekend exportproduct zijn de arbeiders die Noord-Korea uitzendt. Waarom zijn zij zo belangrijk?
Breuker: Goedkope arbeid is een van de weinige exportproducten die Noord-Korea heeft. En dus zendt het naar tal van plekken arbeiders die in mensonterende omstandigheden moeten leven. Er zit meestal geen echte strategische gedachte achter. Noord-Korea incasseert gewoon de vergoeding, en betaalt zijn burgers een hongerloon uit.
Is het voor Noord-Korea geen risico om al die arbeiders uit te sturen naar andere landen? Komen die zo niet in contact met een wereld die het regime juist buiten wil houden?
Breuker: (zucht) Er is een enorm probleem met die aanname. Er zijn al vele honderdduizenden Noord-Koreaanse arbeiders in plekken als Polen, Berlijn of Malta geweest. En toch hebben al die reizen niet één keer tot protesten geleid. Dat is ook logisch. Die arbeiders hebben het afvoerputje van onze samenleving gezien. Ze zijn slecht betaald, uitgebuit, en hebben vaak nauwelijks iets gezien van het land waar ze werkten. Als dat je ervaring is, heb je geen enkele reden om te denken dat democratie je een beter leven brengt. De arbeiders die ik al gesproken heb, waren vooral boos dat ze in een democratische samenleving toch op zo’n manier konden worden uitgebuit.
U sprak de voorbije jaren al veel Noord-Koreaanse vluchtelingen. Hoe kijken zij naar het regime?
Breuker: Er is geen typisch verhaal. Er zijn Noord-Koreanen die vertellen hoe verschrikkelijk het regime is en er bij wijze van spreken het liefst vandaag nog een atoombom op willen gooien. Maar er zijn ook vluchtelingen die vonden dat het allemaal wel meeviel. Veel vluchtelingen hebben gruwelijke verhalen van verlies. Ik sprak ooit met iemand die weet dat zijn hele familie uitgemoord is omdat hij is gevlucht. Het zijn verhalen die je uit je slaap houden.
Zijn die verhalen betrouwbaar? Hebben bannelingen niet de neiging om het verhaal te vertellen dat westerlingen graag willen horen?
Breuker: Er is inderdaad het probleem dat je hen als onderzoeker vaak moet betalen om ze te kunnen spreken. Noord-Koreanen die in Zuid-Korea wonen zijn vaak dagloners die te arm zijn om een dag werk te missen. Daardoor voelen sommigen zich verplicht om jou iets ‘nuttigs’ te geven. Maar goed, kritisch zijn over de betrouwbaarheid van bronnen is nu eenmaal wat historici doen.
Zijn er nog Noord-Koreanen die geloven in het systeem?
Breuker: In het huidige Noord-Korea: nee. Maar er zijn best wel Noord-Koreanen die nostalgisch terugverlangen naar het Noord-Korea van de jaren zeventig, toen het nog welvarender was dan Zuid-Korea. Onder veel Noord-Koreanen bestaat het idee dat er toen meer interne solidariteit was, en het regime minder corrupt. Ik betwijfel of dat Noord-Korea ooit echt heeft bestaan. Het is een typisch fenomeen in koninkrijken of autoritaire leiders om alle misstanden toe te schrijven aan de tussenlaag. Als al die corrupte ambtenaren maar begrepen wat Kim Jong-il of Kim Il-sung wilden!
‘Dit regime heeft een hongersnood overleefd waarbij 500.000 à 3 miljoen mensen zijn gestorven. Als je dan niet in opstand komt, wanneer dan wel?’
Wat leren die gesprekken u over de toestand van het regime?
Breuker: Het is geen kaartenhuisje dat op instorten staat. Het systeem is veel stabieler dan wij denken. Als dit regime valt, zal het komen omdat het economisch gewoon niet kan leveren. Al vraag ik me af wanneer het breekpunt bij de bevolking komt. Dit regime heeft een hongersnood overleefd waarbij, afhankelijk van de schatting, 500.000 à 3 miljoen mensen zijn gestorven. Als je dan niet in opstand komt, wanneer dan wel?
Die armoede contrasteert met de manier waarop de toppers in het regime zich verrijken.
Breuker: Het is een van de verhalen die voortdurend terugkomt wanneer ik met voormalige Noord-Koreaanse prominenten spreek: de weelde waarin de Noord-Koreaanse elite leeft. Ze zijn voortdurend omringd door een leger dienaars. Ze kunnen eten en drinken wat ze willen, dure kledij kopen, nadenken over hoeveel Rolexen ze vandaag zouden aandoen. Als je niet minstens honderdduizend dollar cash in huis hebt, hoor je niet bij de elite.
Ook de huidige Grote Leider houdt er naar verluidt een hedonistische levensstijl opna.
Breuker: Hedonistisch is een understatement. De verhalen over Kim Jong-ils treinreis naar Siberië, waarbij er onophoudelijk gedronken en gefeest werd, zijn legendarisch. Ik sprak ooit met een biochemicus die voor het Instituut voor de Langlevendheid werkte. Dat is een instelling waar 3000 wetenschappers werken aan de gezondheid van de Grote Leider.
En toch werd Kim Jong-il nauwelijks 69.
Breuker: Het is juist een enorme verdienste dat hij zo oud is geworden. Hij dronk en feestte ontzettend veel. Het is natuurlijk niet gemakkelijk om aan de Grote Leider te zeggen: doe even wat minder.
‘Het is belangrijk dat je als rijke Noord-Koreaan de cognac in huis hebt die de Grote Leider graag drinkt.’
U benadrukt het strategische belang van luxegoederen in het Noord-Koreaanse buitenlandbeleid. Waarom zijn die zo cruciaal?
Breuker: Luxegoederen zijn een bindmiddel dat de elite bij elkaar houdt. Het is belangrijk dat je als rijke Noord-Koreaan de cognac in huis hebt die de Grote Leider graag drinkt. Het is ook een van de weinige betrouwbare valuta waarover ze beschikken. Een fles cognac is zoals een stapel dollars onder je hoofdkussen: het is redelijk stabiel in waarde.
In welke mate zit er een systeem achter die handel in luxegoederen?
Breuker: Noord-Korea is allang geen socialistische staat meer. Het oorspronkelijke distributiesysteem, waarbij de staat voedsel verdeelde, bestaat sinds de jaren negentig niet meer. Noord-Koreanen moeten – naast hun werk – een manier vinden om aan voedsel te raken. Maar voor de elite bestaat het distributiesysteem wél nog altijd, zowel voor voedsel als voor luxegoederen.
Waarom hecht u zoveel belang aan die handel in luxegoederen?
Breuker: Omdat het een van de weinige mogelijke hefbomen is die we tegenover Noord-Korea hebben. De enige manier waarop Noord-Korea van de buitenwereld afhankelijk is, is via informele netwerken die geld moeten genereren, en via de smokkel in luxeartikelen. Als we die activiteiten in kaart brengen, hebben we ze, om het even plat te zeggen, bij de ballen. Dan kunnen we hen bijvoorbeeld afdreigen om hun hulp aan Rusland te verminderen, of om hun vernietigingskampen op te doeken.
Begin juli kregen de Noord-Koreanen beelden te zien van Kim Jong-un die Noord-Koreaanse soldaten beweende. Is het vreemd dat hij als Grote Leider emotie toont?
Breuker: Het is nieuw. Kim Jong-un is vlotter in de omgang dan zijn vader. Hij wordt boos in het openbaar, hij lacht, en soms huilt hij dus. Hij komt meer over als een mens dan zijn vader en grootvader – wat overigens niet heel moeilijk is. Hij doet enige moeite om als een knuffeldictator over te komen.
Is dit meisje de kroonprinses van Noord-Korea? ‘Ju Ae is nu het vrouwelijke gezicht van de Kim-dynastie in de staatsmedia’
Ziet u daarin een strategie?
Breuker: Hij is gewoon joliger dan zijn voorgangers. Hij drinkt graag een biertje, hij maakt weleens grapjes. Het is voor hem gemakkelijker om dat ook in het openbaar te doen. Zo’n zachter imago heeft ook als voordeel dat het voor leiders in andere landen gemakkelijker wordt om Noord-Korea als partner te verkopen.
Wat zegt het over het regime?
Breuker: Niets. Het regime is even repressief als voorheen. Kim Jong-un is het menselijke gezicht van een dictatuur waar mensenrechtenschendingen structureel zijn. (zucht) Dit is de fout die wij altijd maar maken. Wij denken: Kim Jong-un is in Zwitserland opgegroeid. Hij heeft gezien hoe enorm rijk en succesvol liberale democratieën kunnen worden. We moeten hem een kans geven! En dat klopt gewoon niet.
‘Ons maatschappijmodel is gewoon niet aantrekkelijk voor Noord-Korea.’
Waarom niet?
Breuker: Hij heeft precies het tegenovergestelde gezien. Hij heeft gezien dat er in landen als Zwitserland, Duitsland of Frankrijk geen ruimte is voor iemand als hij. Ons maatschappijmodel is gewoon niet aantrekkelijk voor Noord-Korea. Wat hebben wij hen nou te bieden? Wat heeft Pyongyang te winnen bij democratisering?
Vreest u dat het Noord-Koreaanse model aantrekkelijker is dan wij denken?
Breuker: Voor de doorsnee burger: nee. Maar als je deel uitmaakt van een elite in een autoritaire eenpartijstaat, en je voelt je bedreigd in je macht? Dan is Noord-Korea hét model om aan de macht te blijven.
En er is natuurlijk de enorme middelvinger. Noord-Korea steekt de dubbele middelvinger op naar de rest van de wereld, in de eerste plaats naar Amerika. Het heeft in 1968 een Amerikaans marineschip gekaapt, en heeft dat nooit teruggegeven. Het heeft in 1976 Amerikaanse en Zuid-Koreaanse soldaten gedood in de gedemilitariseerde zone. En het komt daarmee weg, want westerse landen zijn doodsbang voor escalatie. Voor veel autoritair gezinde leiders is dat bijzonder aantrekkelijk. Noord-Korea is de pestkop die het durft op te nemen tegen de leerkracht. Die hou je maar beter te vriend.
Remco Breuker, De wereld volgens Noord-Korea, Ambo/Anthos, 224 blz., 22,99 euro
Remco Breuker
1972: Geboren in Zaandam.
Studeert Japans en Koreaans aan de Universiteit Leiden. Doctoreert in de middeleeuwse Koreaanse geschiedenis.
2011-heden: Hoogleraar Koreastudies aan de Universiteit Leiden
2025: Maakt samen met Hassnae Bouazza de documentairereeks Big in Korea.
Auteur van onder meer De bv Noord-Korea (2018), De Koreaanse golf (2023) en De wereld volgens Noord-Korea (2025).
