‘Een Derde Wereldoorlog of nucleair conflict is wél afwendbaar’

Steeds meer mensen vinden dat het nu toch wel tijd wordt dat we met Rusland onderhandelen. We zouden Vladimir Poetin een uitweg moeten bieden om een escalatie en meer economische onrust te voorkomen, zo klinkt het. Sommigen lijken het zelfs wenselijk te vinden om Rusland Donbas te gunnen. Dat voorstel krijgt op sociale media en van een aantal deskundigen bijval.

Het pleidooi voor onderhandelingen en inschikkelijkheid is gebaseerd op twee overwegingen. De eerste is een oprechte overtuiging dat vrede haalbaar is als we ons begripvol opstellen tegenover Rusland. Via dialoog kunnen we verhinderen dat de Russische leiders teruggrijpen naar massavernietigingswapens. Die idealistische benadering, zoals collega Tom Sauer ze onlangs in Knack verdedigde, is nobel en voert ons terug naar grote denkers als Desiderius Erasmus en Emmanuel Kant. Ze blijft een belangrijke en respectabele traditie in het denken over de internationale politiek.

De tweede overweging is minder respectabel: opportunisme verpakt als realisme. De pleitbezorgers van onderhandelingen meten zich de nuchterheid van machtspolitici als de Oostenrijkse kanselier Klemens von Metternich (1821-1848) aan, maar wat domineert, is toch vooral kortzichtigheid. We zouden met Rusland moeten praten en gebiedsuitbreiding in pakweg Donbas aanvaarden omdat we anders een Derde Wereldoorlog riskeren. Of erger, we moeten praten omdat we er ‘niets te zoeken hebben’ en omdat onze energie onbetaalbaar dreigt te worden.

Wat de beweegredenen ook zijn, inschikkelijkheid is een slechte optie. De discussie of het Westen Rusland onrecht heeft aangedaan is, zo probeerde ik in een van de vorige columns te beschrijven, complex. Ik ben het evenwel niet eens met het argument dat Rusland slachtoffer is. Het is minstens medeplichtig aan de oplopende spanning. Maar als rechtvaardigheid het leidmotief is, dan mag je nooit aanvaarden dat onrecht wordt beantwoord met onrecht. Dan beland je in een politieke wildernis van de ergste soort. Als vermeend historisch onrecht agressie kan rechtvaardigen, dan hadden we Hitler ook zijn zin moeten laten doen.

De overweging dat Rusland een stuk van Donbas moet krijgen zodat Vladimir Poetin een weg uit het conflict kan vinden, is eveneens problematisch. Vanuit moreel standpunt is het een aanvaarding van imperialisme en dat valt moeilijk te rijmen met idealisme. Sterke landen zouden zwakke landen kunnen inpalmen. Vanuit machtspolitiek standpunt zou het een erkenning zijn van zwakte – zwakte van het Westen – maar ook zwakte van het soevereiniteitsbeginsel, waardoor men een vrijgeleide geeft voor meer agressie. Zwakte, zo opperde de Britse premier William Pitt (1804-1806), is de voorbode van geweld. Het feit dat we ons zwak opstelden na de annexatie van de Krim in 2014 heeft de recente agressie van het Kremlin mee in de hand gewerkt.

Als je onrecht met onrecht beantwoordt, beland je in een politieke wildernis.

Op dit moment heeft ook geen enkele partij interesse in onderhandelingen. Voor Rusland is de huidige gebiedsuitbreiding niet voldoende en het blijft benadrukken dat het nog andere stukken van Oekraïne wil. Oekraïne voelt zich gesterkt door de malaise in het offensief en ruikt de kans om Rusland terug te slaan uit Donbas. De geschiedenis van de machtspolitiek leert dat onderhandelingen doorgaans pas van start gaan wanneer minstens één partij uitgeput raakt.

Ook deze oorlog is geen zwart-witverhaal. Het is een tragische samenloop van geschiedenis, ambitie en argwaan. Het lijkt me onafwendbaar dat, tenzij de Russische president bezwijkt, er lang in Donbas gevochten wordt en dat dat op Europa zal wegen. Wél afwendbaar is een Derde Wereldoorlog of een nucleair conflict. Dat kan door een beheerste dialoog met Peking en andere Russische partners, waarbij we Rusland internationale openingen laten, mits die partners ook heel duidelijk njet zeggen tegen massavernietigingswapens. Zo’n dialoog is wel mogelijk en noodzakelijk.