Moscow on the Med: waarom Cyprus zo populair is bij de Russen

Cyprus heeft 43.000 schermvennootschappen geschorst en meer dan 123.000 bankrekeningen gesloten – voornamelijk van Russen. Maar dat gebeurde pas de voorbije jaren. De alliantie tussen Rusland en Cyprus gaat al eeuwen terug.

Een pizzeria in de Cypriotische kuststad Limassol biedt kaviaarpizza aan voor 1000 dollar, Dom Perignon-champagne inbegrepen. In de jachthaven van de stad, die bekendstaat om haar enorme Russische pleziervaartuigen, kun je een diamanten halsketting voor een bedrag van zes cijfers mee naar huis nemen.

Hordes Russische toeristen – en hun diepe portemonnees – hebben Limassol de bijnaam Moscow on the Med (‘Moskou aan de Middellandse Zee’) opgeleverd. SUV’s van BMW en Porsche stuiven over de stoffige snelwegen. Cyprus heeft de voorbije decennia meegeprofiteerd van de instroom van Russisch geld.

Die transfer van Russische rijkdom naar het Westen wordt ook weleens ‘het Cyprus-model’ genoemd. Via Cyprus pompten Russische oligarchen hun tegoeden naar het Westen, om ze daar onder te brengen als financiële activa, jachten of luxueus onroerend goed.

Nauwe banden met de Sovjets

De alliantie tussen Rusland en Cyprus gaat al eeuwen terug en is deels gebaseerd op hun gemeenschappelijke orthodox-christelijke religie. Tijdens het Sovjettijdperk knoopten de communistische partijen van beide landen bovendien nauwe banden aan. In de jaren 1950 drong de Sovjet-Unie aan op Cypriotische onafhankelijkheid. Met succes: in 1960 scheurde Cyprus zich los van zijn Britse koloniale overheerser.

De Turkse invasie en bezetting van de noordelijke regio van het eiland in 1974 jaagde 200.000 mensen op de vlucht, voor het merendeel Grieks-Cyprioten. Het Kremlin gebruikte dat nationale trauma van Cyprus handig om een wig te drijven tussen de NAVO-leden Griekenland en Turkije.

‘De grootste prioriteit voor Cyprus is de veiligheid. En het feit dat de veiligheid van Cyprus volledig afhankelijk is van de vredesmacht van de Verenigde Naties, die hier al sinds 1963 is’, zegt Alexander Apostolides, bankhistoricus aan de Europese Universiteit van Cyprus, in een interview met onze Duitse mediapartner Paper Trail Media.

‘Gevolg: de nationale veiligheid van Cyprus kan in gevaar komen door een veto van Rusland in de Veiligheidsraad.’

Beruchte geheimhoudingswetten

Toen de Sovjet-Unie in december 1991 uiteenviel, was Cyprus een van de weinige landen waar Russen zonder visum naartoe konden reizen. Tijdens de turbulente overgang na de Sovjet-Unie werd het eiland, met zijn kosmopolitische sfeer en mediterrane landschap, een aantrekkelijke bestemming voor rijke Russen.

Terwijl het Russische geld de Cypriotische banken binnenstroomde, ontstond er een groeiende industrie van Cypriotische advocaten, bankiers, boekhoudkantoren zoals PwC, belastingplanners en investeringsmanagers. Ze werden geholpen door een lakse bankregulering, die weinig vragen stelde over waar het geld vandaan kwam.

Beruchte geheimhoudingswetten maakten het voor buitenlandse autoriteiten (of wie dan ook) onmogelijk te achterhalen wie de échte eigenaars waren van bedrijven en bankrekeningen in Cyprus.

Verstrengeling met politiek

De Russische geldstroom bleek een goudmijn voor Cyprus’ machtige industrie van bankiers, offshore dienstverleners, boekhoudkantoren zoals PwC en een leger van 4000 advocaten. De verwevenheid van die sector met de politieke klasse in Cyprus is groot. Zo groot zelfs dat de oprichter van een grote offshore dienstverlener, Nicos Anastasiades, van 2013 tot dit jaar president van Cyprus was.

‘De zakelijke dienstverleners en politici in Cyprus zijn nauw met elkaar verbonden via individuen die beiden tegelijk kunnen zijn’, zegt bankhistoricus Alexander Apostolides. ‘Op een gegeven moment was bijna de helft van de parlementsleden in Cyprus advocaat of accountant.’

Gouden Paspoorten

In 2004 trad Cyprus toe tot de EU. Drie jaar later lanceerde het zijn omstreden Gouden Paspoorten-programma. Wie 2 miljoen euro in Cyprus investeerde, kon een paspoort krijgen.

Het programma zorgde voor een hausse in vastgoed en leningen en genereerde grote honoraria voor advocatenkantoren. Het zou Cyprus uiteindelijk zo’n 7 miljard dollar opleveren. En liefst 2869 Russen verkregen op die manier het burgerschap van de EU.

Witwasschandalen

In 2013 spoelde de financiële crisis, die Griekenland en andere landen van de eurozone teisterde, aan in Cyprus. Ook daar bleken de banken opgeblazen met Griekse obligaties, slechte vastgoedleningen en… massa’s Russisch geld. Als gevolg van de maatregelen die Europa vervolgens oplegde, werden grote Russische spaarders enkele van de grootste aandeelhouders van de grootste bank van Cyprus (Bank of Cyprus).

‘Economisch gezien was het een succes, maar in termen van het verminderen van de Russische invloed op Cyprus was het een ramp. Het maakte de Russische belangen die veel geld hadden in Cyprus – mogelijk veel van hen onbetrouwbaar of gelieerd aan een oligarch – eigenaar van de banken’, zegt Alexander Apostolides. ‘Het zorgde ervoor dat de grootste drie banken van het eiland opeens grotendeels in handen waren van het soort belangengroep dat de EU net wilde wegduwen.’

Uiteindelijk raakten drie van de grootste vier banken van Cyprus in de daaropvolgende jaren ook betrokken bij witwasschandalen rond het Kremlin (zoals in de Panama Papers of het Amerikaanse onderzoek naar Russische inmenging in de presidentsverkiezingen).

50.000 rekeningen gesloten

De internationale druk op Cyprus nam toe. In 2017 schreef een groep van 17 Europarlementsleden de Cypriotische president aan. Ze uitten hun ‘grote bezorgdheid over de rol die corrupte Russische regeringsambtenaren spelen op Cyprus’ door geld wit te wassen in criminele constructies. En een jaar later beschuldigde het Amerikaanse ministerie van Financiën Cyprus ervan ‘nog steeds onderdak te bieden aan een groot volume van verdachte Russische fondsen en investeringen’.

In juni 2018 gaf de Centrale Bank van Cyprus banken eindelijk de opdracht om rekeningen op te doeken van schermvennootschappen die met louche zaken bezig waren. Volgens het Center for the Study of Democracy in Sofia (Bulgarije) hadden Russen omstreeks het jaar 2020 meer dan 200 miljard dollar ‘geïnvesteerd’ in Cyprus.

‘Ik heb geen vrienden van het Poetin-regime gediend’

‘Sinds 2013 heeft Cyprus aanhoudende inspanningen geleverd en zijn we erin geslaagd onze bankensector te stabiliseren en een topjurisdictie te worden voor zowel de bestrijding van witwassen als de handhaving van sancties’, reageert een woordvoerder van de Cypriotische regering. ‘Vandaag beschikken we over een sterk en robuust kader, en onze bankensector past een van de strengste internationale regelgevingskaders toe.’

Ex-president Nicos Anastasiades stuurde een lange brief naar het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ). Hij schrijft dat de grootste toename van de Russische financiële invloed op Cyprus zich al vóór 2010 had voorgedaan. Hij wijst er ook op dat Cyprus inmiddels 43.000 schermvennootschappen heeft geschorst – bedrijfjes zonder echte activiteit, zeg maar – en meer dan 123.000 bankrekeningen gesloten, waarvan het merendeel aan Russen toebehoorde.

Anastasiades stelt ook dat zijn regering de EU-sancties tegen Rusland volledig heeft uitgevoerd, ondanks de kosten en gevolgen voor Cyprus. ‘Dat weerlegt dat mijn regering de economische banden met Rusland zou hebben versterkt’, zegt Anastasiades. ‘Of dat ikzelf de economische belangen van de Russen of – het ergste van alle beweringen – van vrienden van het Poetin-regime zou hebben gediend.’