Militair expert Carlo Masala: ‘Poetin is geen onberekenbare gek. Hij is juist heel rationeel’

Wat als Rusland de oorlog tegen Oekraïne wint? In zijn zopas naar het Nederlands vertaalde bestseller schetst Carlo Masala, professor internationale politiek in München en eminent militair expert, een dystopisch, maar helaas ook realistisch toekomstscenario. ‘Onze democratie kunnen we alleen beschermen met meer militaire macht.’

In zijn zopas naar het Nederlands vertaalde bestseller Als Rusland wint situeert de Duitse militair expert Carlo Masala het moment van de volgende Russische invasie in maart 2028. In de vroege ochtend worden inwoners van het Estse stadje Narva dan plots gewekt door explosies. Enkele uren later wappert er de Russische vlag.

Protest tegen de invasie is er nauwelijks. Om te beginnen niet van de lokale bevolking. Opgezweept door sociale media gelooft de lokale Russische minderheid dat de Estse regering hen als tweederangsburgers behandelt.

Maar al snel wordt duidelijk dat een militaire aanval op een NAVO-lidstaat ook internationaal niet tot tegenreactie inspireert. Artikel 5 van het Noord-Atlantische Verdrag – een aanval op een van de lidstaten is een aanval op allen – is daarmee dode letter gebleven.

De Amerikaanse president in Masala’s boek – het zou zomaar eens Donald Trump kunnen zijn – neemt tijdens een snel bijeengeroepen bijeenkomst van wereldleiders als eerste het woord. Hij gewaagt van ‘een beperkte agressie van Rusland die wij weliswaar veroordelen, maar waarvoor wij ook een zeker begrip hebben’.

Om die redenen wil hij artikel 5 niet activeren. ‘Sinds ik aantrad,’ zegt de president, ‘heb ik erop aangedrongen dat de Europeanen meer aan hun defensie moeten uitgeven. Veel, veel meer. Dat Europa de rekeningen moet voldoen die ze bij ons Amerikanen open hebben staan.’ Waarna de president de bestaansreden van de NAVO onderuithaalt. ‘Ik ben niet bereid voor Narva de Derde Wereldoorlog te riskeren. Dat is mijn, dat is de Amerikaanse positie. Wanneer jullie Europeanen in militair opzicht wat willen doen, dan is dat jullie zaak, maar wij zullen er niet mee instemmen en het op geen enkele manier steunen.’

Ter informatie: Carlo Masala schreef dit scenario toen Trump nog niet herkozen was. Hij wist bijgevolg ook niet wat er op die voor velen zo schokkende Veiligheidsconferentie in München zou worden gezegd. ‘Maar ik ging er al even van uit dat het zo zou lopen’, zegt hij in ons videogesprek. ‘Wie goed had geluisterd, had kunnen voorspellen dat we hier op een dag zouden staan.’

Zou het niet kunnen dat Donald Trump vandaag vooral de andere NAVO-lidstaten wil dwingen om ‘hun rekeningen te betalen’? En dat de VS, als het er echt op aankomt,  alsnog een betrouwbare partner zullen blijken?

Carlo Masala: Ik vrees van niet. In een nieuw memorandum van het Pentagon is nog maar eens herhaald wat de toekomstige taken van het Amerikaanse leger moeten zijn. De prioriteit gaat, opnieuw, naar de verdediging van het thuisland en afschrikking van China. Over Rusland of de verdediging van Europa wordt met geen woord gerept.  Het is al de derde keer dat de VS dit signaal uitzenden. Ik denk dus niet dat we erop kunnen vertrouwen dat de Amerikanen uiteindelijk wel aan onze kant zullen staan.

Tegelijk is er de vaststelling dat de Europese Unie te verdeeld is om tegenover de Russische agressie een vuist te kunnen maken. U pleit daarom voor ‘een gemeenschappelijke defensiegemeenschap waarin landen als Hongarije en Slowakije geen plaats hebben’. Hoe moet zo’n gemeenschap er volgens u concreet uitzien?

Masala: Ik denk aan een brede Europese coalition of the willing, waarbinnen de grootste lasten gedragen moeten worden door de grote vier: Polen, Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië. Daarnaast kunnen, om voor de hand liggende redenen, ook de Baltische staten en de Benelux-landen participeren. Maar we moeten ook kijken naar nog meer Europese landen die geen EU-lid zijn. Dan denk ik bijvoorbeeld aan Noorwegen, en misschien ook Turkije.

‘Washington en Moskou bepalen de regels. De Europese Unie heeft geen macht’

Turkije heeft in dit conflict tot dusver altijd een dubbele rol gespeeld.

Masala: Ik denk dat het niet onrealistisch is om de Turken erbij te krijgen. Als het over de Russische dreiging gaat, staat dat land dichter bij kern-EU-landen dan bij Hongarije of Slovakije. Erdogan was de eerste om te zeggen dat zijn land het nooit zou accepteren dat de Krim Russisch wordt. Het heeft daar heel concrete eigen belangen bij.

Die coalition of the willing zou dan een soort mini-NAVO zijn?

Masala: Het zou een alliantie moeten zijn van landen die, hoewel ze onderling misschien verschillen, begrijpen dat Rusland voor hen een reële militaire dreiging vormt.

Is zo’n coalitie wel in staat om Rusland op de knieën te krijgen? Is er, met andere woorden, een kans dat Oekraïne deze oorlog kan winnen zonder Amerikaanse steun?

Masala: Het hangt ervan af wat je bedoelt met winnen. Als je met winnen bedoelt dat Oekraïne in staat wordt gesteld om alle Russische troepen met militaire middelen van zijn grondgebied te verdrijven, zeg ik nee. Wat wél mogelijk is, is dat we de prijs van deze invasie voor de Russen zodanig opdrijven dat het voor hen onaanvaardbaar wordt. Die prijs wordt bijvoorbeeld al sterk verhoogd door de wereldwijde economische problemen die uitgerekend Trump heeft veroorzaakt. De olieprijs is daar enorm door gedaald, met grote inkomstenverliezen voor Rusland tot gevolg. Tegelijkertijd zijn de verliezen aan mankracht en materiaal voor Rusland extreem hoog. Het is zaak die zo hoog mogelijk te houden. Dat kunnen we doen met volgehouden en snelle militaire hulp en sancties. Die inspanningen hebben wel degelijk zin. Ondanks een Oekraïens tekort aan munitie en soldaten heeft Rusland het afgelopen jaar weinig grondgebied veroverd.

Ook zonder Amerikaanse steun kunnen we Rusland pijn doen?

Masala: Ja. Maar dan wel op voorwaarde dat we de inspanningen snel opdrijven en Oekraïne een oplossing vindt voor zijn probleem aan mankracht. En in het volste besef dat een stopzetting van de Amerikaanse inspanningen een kloof zal slaan. Die kloof kunnen we zeker verkleinen, maar we kunnen ze niet meteen dichten.

België wil zijn steentje bijdragen door de komende jaren 17 miljard euro extra in defensie te investeren. Nog los van de vraag waar dat geld vandaan moet komen, is het onduidelijk waaraan we het zullen besteden.

Masala: Precies daarom is het zo belangrijk dat er zo snel mogelijk een conferentie komt van landen die de noodzaak begrijpen om nu door te pakken. Op die conferentie moet dan duidelijk worden wat we precies nodig hebben. Aan de ene kant is er de vraag wat bijvoorbeeld de Belgische of Duitse strijdkrachten zelf tekortkomen.

Aan de andere kant, op het Europese niveau, is er de vraag over de zogenaamde strategic enablers. Dat wil zeggen: luchttransport, bijtanken in de lucht, satellieten of aankoop van munitie. Hier komt het erop aan om heel precies te zeggen: wie koopt wat? De Belgen kunnen dan bijvoorbeeld twee A400M’s kopen, transportvliegtuigen, en de Duitsers, ik zeg maar wat, zes IRIS-T-raketten. Hetzelfde met satellieten. We hebben duidelijk satellieten nodig, maar één land kan ze niet allemaal alleen kopen. Een kleiner land als België zou er dan misschien één kunnen kopen, een groter land als Duitsland vier.

Het is vervolgens inderdaad van groot belang dat daarover duidelijk gecommuniceerd wordt. Als je dat niet doet, gaat de samenleving twijfelen. Waarom zou ik dit beleid steunen? Waarom geven we hier nog meer geld aan uit, en niet aan onze pensioenen?

Om die twijfel de kop in te drukken kan het maar best zo snel mogelijk gaan?

Masala: Ja, en ik denk dat onze regeringsleiders ook wel beseffen dat ze hier geen jaar tijd voor hebben. Ik hoor dat de nieuwe Duitse bondskanselier Friedrich Merz nog deze week naar Frankrijk en Polen zal gaan voor overleg. Naar verluidt zouden meteen daarna verschillende staatshoofden en regeringsleiders naar Oekraïne reizen. Binnen een maand zou er al een heel duidelijk plan moeten liggen, waarin staat wat er wanneer met het extra geld moet gebeuren.  

U betoogt dat zulke Europese actie noodzakelijk is om het door u beschreven scenario af te wenden waarin Rusland straks ook nog eens een Baltische staat aanvalt. Rusland zou, zo denkt u, daar alleen van afzien als het beseft dat wij ook écht bereid zijn om ‘elke vierkante meter’ van ons grondgebied te verdedigen. De vraag is dan of daar ook draagvlak voor blijft bestaan binnen de bevolking. In Duitsland, bijvoorbeeld, zou vandaag ongeveer 40 procent van de stemgerechtigden voor een Ruslandvriendelijke partij stemmen. In België is het niet echt anders. En die partijen doen het in peilingen steeds beter.

Masala: Dat is misschien wel het grootste probleem, ja. En dat probleem zal wellicht nog veel groter worden als er morgen – op welke manier dan ook – een soort van wapenstilstand komt. Als de Russische president rationeel is – en dat is hij – doet hij na zo’n akkoord het best anderhalf jaar niets. Geen hybride oorlogsvoering meer, geen bedreigingen, niets. In samenlevingen als de onze zullen veel mensen dan zeggen: ‘Kijk, hij houdt zich koest, hij doet niets. Waarom zijn we ons dan zo aan het bewapenen?’ De sense of urgency van vandaag zou dan compleet verdwijnen.

Ik denk dat Poetin het zo zal spelen. Hij weet heel goed hoe moeilijk het is om in een democratie het thema Oekraïne jaren aan een stuk hoog op de publieke agenda te houden. Dus nee, ik ben niet zo optimistisch. De kans is reëel dat het scenario dat ik heb beschreven, min of meer realiteit wordt. Maar mijn punt is dat er wel degelijk een manier is om ervoor te zorgen dat het niet gebeurt, en dat het belangrijk is ervoor te zorgen dat zo veel mogelijk mensen dat beseffen.

Poetin, zo schrijft u, gelooft dat dictaturen makkelijker oorlogen kunnen voeren dan democratische samenlevingen. Op dat vlak heeft hij volgens u ook gelijk. Hoe langer deze oorlog duurt, hoe meer er in onze samenlevingen aan het nut ervan zal worden getwijfeld.

Masala: Het probleem is dat wij niet of onvoldoende beseffen dat onze eigen democratie wordt bedreigd. Als, zoals nu, Oekraïne geen grote successen meer boekt, begint onze steun af te nemen, verliezen we onze interesse en gaan we automatisch meer nadenken over het nut van die investeringen.

Ik weet niet hoe het in België is, maar in Duitsland is Oekraïne al maanden niet langer het eerste of tweede onderwerp in het journaal. Dat komt omdat we niet begrijpen wat werkelijk op het spel staat. We denken dat het in deze oorlog draait om solidariteit met Oekraïne en dat de Russische aanval in strijd is met het volkenrecht. Dat is natuurlijk juist, maar om die redenen zijn onze samenlevingen niet duurzaam bereid zware investeringen te doen. Ze zijn alleen bereid die kosten te dragen als ze begrijpen dat het om hun eigen veiligheid en democratie gaat.

We beseffen onvoldoende dat het Rusland uiteindelijk te doen is om de vernietiging van de Europese veiligheidsarchitectuur, de economische en politieke dominantie van grote delen van Europa en, als het kan, ook de militaire dominantie over delen van oostelijk Europa. Het is onze democratie die hier op het spel staat.

De titel van uw boek is Als Rusland wint. Je zou kunnen betogen dat Rusland deze oorlog de facto al gewonnen heeft.

Masala: Als we kijken naar wat de Amerikanen de Russen onlangs hebben aangeboden, komt het inderdaad in de buurt. Het voorgestelde staakt-het-vuren komt min of meer overeen met de Russische eisen. En de NAVO, het fundament van de Europese veiligheidsarchitectuur, is inderdaad aan het wankelen gebracht. Maar zeggen dat Rusland daarmee de oorlog al gewonnen heeft, is te sterk uitgedrukt. De reden waarom de Russen niet op het voorstel van de Amerikanen zijn ingegaan, is dat het voor hen nog te weinig was. Daarom zou ik zeggen: Rusland is op weg om hem te winnen.

‘Elke vierkante meter’ van ons grondgebied verdedigen kan ook betekenen dat Duitse of Belgische ouders bereid moeten zijn om hun zonen naar oorlogsgebied te zien vertrekken. Zijn ze dat?

Masala: Natuurlijk zijn ze dat niet. Ik zou het persoonlijk nogal ziek vinden, mochten ouders hun zoon met een zekere vanzelfsprekendheid willen opofferen. Het is ook niet de juiste vraag. Uiteindelijk gaat het om de vraag hoe we verdere oorlogen kunnen voorkomen. Het antwoord is dat we dat alleen kunnen met militaire macht. Dat was ook al zo in 1975, toen Belgische, Duitse of Italiaanse ouders ook niet bereid waren hun kinderen op te offeren in een verre oorlog.  Maar over het algemeen zagen ze er wel de noodzaak van in dat hun kinderen de dienstplicht vervulden. Hun zonen zorgden er namelijk voor dat hun land militaire macht had. Daarmee werd het signaal gegeven dat een eventuele aanval op hun land volstrekt onvoorspelbare gevolgen zou hebben. Daar gaat het ook nu weer om. We moeten ons voorbereiden op een oorlog, maar het primaire doel daarvan is dat die nooit mag plaatsvinden.

De dienstplicht opnieuw invoeren? ‘We moeten een voorbeeld nemen aan Zweden’

Ook in Duitsland is de dienstplicht al even afgeschaft. Was dat een fout?

Masala: Ik zou het geen fout noemen.  De troepensterkte van Duitsland moest als gevolg van het Zwei-plus-Vier-Vertrag  (een verdrag dat in 1990 de militaire positie van het herenigde Duitsland opnieuw bepaalde, nvdr) beperkt worden tot 370.000 personen. Later is dat aantal, omdat het leger steeds kleiner werd, alleen maar verder gedaald. Een dienstplicht was daardoor niet meer te handhaven, om de eenvoudige reden dat je daarvoor veel te veel kinderen had.

Als we een fout hebben gemaakt, dan wel dat we er niet over beginnen te discussiëren zijn in 2014, toen Rusland de Krim annexeerde. De Russen zijn toen opnieuw militair actief geworden, maar wij hebben het verzuimd daar conclusies aan te verbinden voor onze eigen strijdkrachten. Die zaten in Mali en Afghanistan, in vredesmissies waar je niet veel jongeren voor nodig had. Terwijl we hadden moeten inzien dat het opnieuw over bondgenootschappelijke verdediging ging. En bondgenootschappelijke verdediging betekent dat je massa nodig hebt.

En dus dienstplicht.

Masala: Ik kijk eerder naar een systeem zoals dat in Finland, dat een relatief klein leger heeft, maar binnen de 48 uur één miljoen reservisten kan mobiliseren.  Duitsland en België hadden tien jaar geleden al moeten beginnen te investeren in de opleiding van reservisten. Vandaag zijn we op het punt gekomen dat we niet alleen veel geld moeten investeren in extra strijdkrachten, maar ook in hun uitrusting. Daardoor moeten we natuurlijk plots héél veel investeren.

Friedrich Merz is sinds deze week ook officieel Duits bondskanselier. Met de nieuwe buitenlandminister Johann Wadephul én de handhaving van Boris Pistorius op defensie lijkt Duitsland, veel duidelijker dan onder de vorige kanselier, militair een vuist te willen maken.

Masala: Op zich is dat een correcte vaststelling. De nieuwe regering lijkt zich heel duidelijk bewust van de ernst van de situatie. Dat  kunt u ook lezen in de preambule van het regeerakkoord. Daarin staat dat de Duitse democratie wordt bedreigd door de militaire macht en de hybride oorlogsvoering van Rusland.

Maar er is nog een ander punt. Merz en de CDU regeren met de SPD, en het is afwachten hoe die partij zich zal gedragen. Een belangrijke vleugel van de SPD is nog altijd geneigd om de militaire dreiging te relativeren. De belangrijkste SPD-ministers, vicekanselier Lars Klingbeil en defensieminister Boris Pistorius, behoren niet tot die vleugel, en staan op dit vlak heel dicht bij Merz. Maar de SPD zit als verliezer in deze regering. Binnen de partij geloven velen dat dit verlies mee een gevolg is van de steun aan Oekraïne en het vijandige beleid tegenover Rusland. Die vleugel kan het Pistorius en Klingbeil, en bij uitbreiding de hele regering, nog erg moeilijk maken om te doen wat moet gedaan worden.

Mag je die vleugel een erfenis noemen van de Ostpolitik van Willy Brandt, de socialistische kanselier die begin jaren 1970 voor dooi zorgde tussen Moskou en Berlijn?

Masala: Dat speelt op de achtergrond zeker een rol. Binnen die stroming wordt Willy Brandt altijd neergezet als de vredeskanselier. Dat is een fout, of op z’n minst eenzijdig beeld. Ik heb mijn proefschrift over die periode geschreven. Dat Brandt en co. hebben ingezet op verzoening met het Oosten, is juist. Maar daarbij wordt door sommigen binnen de SPD graag vergeten dat die verzoening niet mogelijk was zonder militaire macht. Brandt maakte zich weinig illusies over de Sovjet-Unie, en wist dat die ons zou bedreigen zodra ze onze zwakte zou ruiken.  Onder Willy Brandt waren de defensie-uitgaven trouwens een stuk hoger dan vandaag.

Knack-enquête: helft Belgen wil defensie-uitgaven verhogen 

‘Diplomatie werkt beter met een grote bijl in de hand’, zoals een bekende Belgische officier het onlangs uitdrukte.

Masala: Theodore Roosevelt wist dat ook al. Speak softly, zei Roosevelt, and carry a big stick. Militaire macht staat niet tegenover diplomatie, het is er juist een onderdeel van.

De ‘grootste stok’ van Rusland is het nucleaire wapen, een stok waarmee het meer dan eens heeft gedreigd. En met succes.

Masala: Het helpt daarbij niet dat we denken dat Poetin een onberekenbare gek is. Ik denk dat hij dat helemaal niet is. Hij handelt juist heel berekend en rationeel. Om die reden geloof ik niet dat hij kernwapens zal inzetten. Hij weet dat hij daarbij alleen maar kan verliezen. In de zomer van 2022 hebben de Amerikanen hem heel duidelijk gezegd dat die stap rampzalige gevolgen zou hebben. Niet veel later kwam de G20-verklaring van Bali, waarin de Amerikanen, de Indiërs en de Chinezen overeenkwamen dat het gebruik van kernwapens een absoluut taboe is. Daarmee hebben die drie grootmachten de Russen in het nauw gedreven.

De Russen kunnen het zich niet veroorloven om de Chinezen als partner te verliezen. En ze kunnen het zich ook niet veroorloven de Indiërs te verliezen, als belangrijke afnemer van Russische olie. Met andere woorden: vanuit Russisch perspectief valt er militair, politiek noch economisch iets met de inzet van kernwapens te winnen. Toch blijft die dreiging effectief. Met name in Duitsland, waar kanselier Merz heeft aangekondigd dat hij Taurus-raketten aan Oekraïne wil leveren. Als Rusland reageert door met escalatie te dreigen, gaat iedereen aan een nucleaire oorlog denken. Terwijl daar geen enkele reden voor is. Als de Russen Duitsland met kernwapens zouden bombarderen, weten ze dat ze de volgende dag zelf dood zijn.

De angst voor de atoombom is terug