Steeds meer landen erkennen de Palestijnse staat en ook Arabische landen, waaronder Egypte en Turkije, trekken nu een rode lijn. Zij eisen van president Donald Trump dat hij de aangekondigde Israëlische annexatie van de Westelijke Jordaanoever niet zal toestaan. Maar van dat gebied is vandaag sowieso nog maar 40 procent in handen van de Palestijnen. ‘Premier Bart De Wever pleit dan wel voor een tweestatenoplossing, maar die piste heeft Israël al twintig jaar geleden begraven’, aldus Midden-Oostenkenner Brigitte Herremans.
De situatie op de Westelijke Jordaanoever verslechtert met de dag. In strijd met het internationaal recht bezet Israël er steeds meer Palestijns grondgebied. Sinds Hamas’ terreuraanval in oktober 2023 zijn er volgens de Verenigde Naties drieduizend Palestijnen verdreven en ongeveer duizend door het Israëlische leger en kolonisten om het leven gebracht. Eerder deze week besloot Israël de enige doorgang van en naar het gebied, op de grens met buurland Jordanië, een tijdlang af te sluiten.
Deze week kwam de kwestie ook op de Algemene Vergadering van de VN in New York aan bod. Volgens Amerikaanse media wil president Donald Trump ingaan op de eis van enkele Arabische landen, waaronder Egypte, Turkije en de Verenigde Arabische Emiraten, om de Israëlische annexatie van de Westelijke Jordaanoever niet toe te laten.
Volgens Midden-Oostenkenner Brigitte Herremans (UGent en UAntwerpen) is het niet onlogisch dat enkele Arabische landen een rode lijn trekken bij de Westelijke Jordaanoever. ‘Het wordt vaak vergeten, maar al in 2002 – in de directe nasleep van de Amerikaanse war on terror in het Midden-Oosten – wilden landen zoals Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten de relaties met Israël normaliseren in de hoop de regio te stabiliseren. Ze waren bereid om Israël als staat te erkennen, op voorwaarde dat Israël zich zou terugtrekken uit de Gazastrook, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem.’
‘Arabische landen zien hoe steeds meer Europese landen de Palestijnse staat erkennen. Ze beseffen dat ze niet meer aan de zijlijn kunnen blijven toekijken.’
Waarom trekken de Arabische landen precies nu een rode lijn?
Brigitte Herremans: Dat heeft meerdere redenen. De extremistische Israëlische minister van Defensie Bezalel Smotrich kondigde midden augustus aan dat hij de bouw van een kleine 3500 bijkomende woningen op de Westelijke Jordaanoever zou goedkeuren. Begin september presenteerde hij bovendien een plan om 82 procent van de Westelijke Jordaanoever te annexeren. Daarnaast gaf zowel Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio als de Amerikaanse ambassadeur in Jeruzalem Mike Huckabee – twee notoire Israëlaanhangers – vorige week te kennen dat heel de Westelijke Jordaanoever Israël toekomt. Tot slot zien de Arabische landen ook hoe steeds meer Europese landen de Palestijnse staat erkennen. Dat is voor hen toch het signaal dat ze niet zomaar langs de zijlijn kunnen blijven toekijken.
Waarom maken zulke landen van de Westelijke Jordaanoever een breekpunt, en van de Gazastrook minder?
Herremans: Bij een heleboel Arabische landen bestaat er een grote terughoudendheid – of zelfs hypocrisie – als het over de rechten van de Palestijnen gaat. In Egypte zien we bijvoorbeeld dat demonstranten die opkomen voor Palestina vervolgd worden. Dat is hemeltergend om te zien, maar het hoeft ook niet te verbazen met het dictatoriale Sisi-regime dat weinig om rechtvaardigheid geeft.
Ten eerste heerst er nog steeds een zekere angst om de relaties met Israël te verstoren, bovendien zijn de Arabische regimes als de dood voor binnenlandse massaprotesten. De lippendienst die ze bewijzen aan hun Arabische ‘broeders en zusters’ in Palestina heeft vooral de bedoeling om de lieve vrede in eigen land te bewaren.
Ziet Trump zijn Abraham-akkoorden van 2020 in gevaar komen, die voor de integratie van Israël in het Midden-Oosten moesten zorgen?
Herremans: Daar ben ik van overtuigd. Voor Trump vormen die Abraham-akkoorden – en dan vooral de beoogde overeenkomst tussen de VS, Israël en Saoedi-Arabië – het speerpunt van zijn buitenlandbeleid. Tot de massa-aanval van Hamas sloot Saoedi-Arabië de ogen voor de Israëlische nederzettingenbouw, want Trumps diplomatieke offensief voor normalisering met Israël zorgde voor een periode van relatieve rust waar Riyad de voordelen van inzag. Maar sinds de genocide van Israël is het voor zulke landen veel moeilijker om mee te stappen in Trumps plannen. Kijk maar naar de recente speech van kersvers Syrisch president Ahmed al-Sharaa in New York, waarin hij Israël tweemaal fors bekritiseerde – ook al kon hij om het onderwerp heen fietsen. Dat is ook een signaal aan het Witte Huis. Wil Trump zijn Abraham-akkoorden redden, dan moet hij Israël tot op zekere hoogte de wacht aanzeggen.
‘Wat Israël op de Westelijke Jordaanoever doet, is de best gedocumenteerde bezetting ter wereld. En toch hebben westerse leiders er al decennialang doelbewust de ogen voor gesloten.’
Op de Westelijke Jordaanoever wonen naar schatting al 700.000 Israëli’s. Is dat al geen de facto annexatie?
Herremans: Inderdaad, en dat maakt het allemaal erg bitter. Vandaag blijft nog maar 40 procent van de Westelijke Jordaanoever in handen van de Palestijnen. Premier Bart De Wever (N-VA) brak op de VN-vergadering in New York dan wel een lans voor een tweestatenoplossing, maar die piste heeft Israël al meer dan twintig jaar geleden diep onder de grond begraven, toen het land de Oslo-akkoorden van 1993 aangreep als een carte blanche voor zijn kolonisatiepolitiek.
Wat Israël op de Westelijke Jordaanoever doet, is al sinds jaar en dag de best gedocumenteerde bezetting ter wereld, en toch hebben westerse leiders er decennialang doelbewust de ogen voor gesloten. We wisten dat we aan het afstevenen waren op een totale radicalisering van de Israëlische staat en dat de kolonisatiepolitiek de bovenhand zou nemen. En nu hebben leiders die al lang pro-Israëlisch waren, zoals Frans president Emmanuel Macron, plots het licht gezien? Fijn hoor.
Premier Benjamin Netanyahu zegt zelf dat die tweestatenoplossing er niet zal komen?
Herremans: De vraag stellen is ze beantwoorden.
Diezelfde Smotrich dreigde er enkele weken geleden mee een nieuwe nederzetting goed te keuren per land dat Palestina erkent. Is dat een wanhopig dreigement of een teken van vastberadenheid?
Herremans: In de regering-Netanyahu is er al langer dan vandaag een opbod gaande aan forse verklaringen. Bovendien bestaat er in Israël een invloedrijke radicale strekking die ervan overtuigd is dat de Israëlische belangen – en daar hoort een staat van de rivier tot de zee bij – alleen maar kan worden verdedigd met het zwaard. Vanuit die optiek zijn dreigementen en geweld vrijwel altijd legitiem.
Maar tegelijkertijd is het inderdaad ook een onverholen waarschuwing aan de Europese lidstaten. In Israël merken ze natuurlijk ook dat de posities in Europa in sneltempo aan het verschuiven zijn. Kijk maar naar de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen. Zij bestempelde Israël lange tijd als de ultieme democratie in het Midden-Oosten en verdedigde de acties van het Israëlische leger steeds als legitieme zelfverdediging. Sinds kort verzet ze zich niet meer tegen Europese sancties tegen Israël.
