Merkels metaalmoeheid: Waarom de kanselier na de rellen in Chemnitz moet terugkrabbelen

Duits Bondskanselier Angela Merkel © Dino
Kamiel Vermeylen

Een kleine maand na de rellen in Chemnitz is de politieke onrust in Berlijn nog niet gaan liggen. Een hallucinante soap rond een omstreden topambtenaar illustreert de metaalmoeheid van Merkels regering.

Een kleine maand geleden protesteerden enkele honderden adepten van radicaal-rechts in de Oost-Duitse stad Chemnitz. Aanleiding was een dodelijke steekpartij waarbij migranten waren betrokken. Prompt verscheen er op de Facebookpagina Antifa-Zeckenbiss een filmpje waarin te zien was dat mensen van vreemde origine tijdens de protesten werden achternagezeten.

Klopjachten of niet?

Op basis van deze beelden zei woordvoerder van de Bondsregering Steffen Seibert dat er ‘klopjachten’ werden georganiseerd. Ook Bondskanselier Angela Merkel gebruikte dezelfde terminologie. ‘Er liggen ons beelden voor waaruit blijkt dat mensen samenschoolden en klopjachten organiseerden’, zei de bondskanselier.

De vraag stelt zich steeds meer: kan de huidige Bondsregering de komende drie jaar nog wel naar behoren regeren?

Maar dat was buiten het hoofd van de binnenlandse inlichtingendienst Hans-Georg Maaßen gerekend. Die vertelde in een exclusief interview aan het Duitse boulevardblad Bild dat hem geen sluitende bewijzen voorlagen van zulke georganiseerde ‘klopjachten’ . Daarmee impliceerde Maaßen niet alleen dat de opgenomen beelden gemanipuleerd waren, maar ook dat bondskanselier Merkel zich had laten vangen aan vervalst bewijsmateriaal. ‘Vertrouwen is de belangrijkste munteenheid van elke veiligheidsdienst’, zei Maaßen bij zijn aantreden. Maar door zijn uitspraken kreeg zijn jarenlange staat van dienst een stevige deuk.

Meteen stonden de politiek en media in rep en roer. De openbare omroepen ZDF en ARD deden elk een eigen factcheck op de video. Ze vonden beiden geen aanwijzingen dat de beelden wel degelijk gemanipuleerd werd. Maar waarom trok Maaßen uitspraken van Merkel dan in twijfel? Welke bewijzen lagen hem voor dat de beelden eventueel gemanipuleerd waren? En waarom heeft Maaßen de kwestie niet eerst binnenskamers besproken? Elke dinsdag vergadert de top van de Duitse inlichtingendiensten op de bondskanselarij. Maaßen had zeker de kans om zijn inzichten met Merkel in persona te delen.

Bovendien was in augustus komen bovendrijven dat Maaßen in 2015 meermaals met voormalig voorzitter van de Alternative für Deutschland (AfD) Frauke Petry had afgesproken. Waarom ging Maaßen op eigen initiatief op de koffie met een radicaal-rechtse partij toen die niet in het parlement vertegenwoordigd was? Ook andere AfD’ers gaven te kennen dat ze met Maaßen hadden afgesproken. Alexander Gauland, woordvoerder en oppositieleider van de AfD: ‘Maaßen heeft me gezegd dat ik bij eventuele problemen altijd bij hem terechtkon’, dixit Gauland.

De verrottingsstrategie die Seehofer nu al drie jaar hanteert sleurt naast de voltallige regering ook zijn eigen partij de dieperik in.

Wegpromoveren

Om antwoord te krijgen op die prangende vragen werd de omstreden veiligheidschef uitgenodigd in de commissie Binnenlandse Zaken. ‘Mijn uitspraken zijn fout geïnterpreteerd. Ik wilde enkel aangeven dat er vanuit radicaal-linkse hoek een desinformatiecampagne op poten werd gezet. Mijn politieke tegenstanders willen nu de rekening vereffenen’, zo zou Maaßen tijdens de gesloten zitting hebben gezegd. Maar Maaßen kon niet voorkomen dat een semantische discussie over ‘klopjachten’ een grote politieke dynamiek kreeg.

Die Grünen vonden de antwoorden van de topambtenaar onvoldoende. ‘Hij heeft niet kunnen uitleggen waarom hij de beelden van de klopjacht in twijfel trekt’, aldus parlementslid Irene Milhalic. Bij Die Linke klonk een gelijkaardig geluid. Voorzitter van de sociaaldemocratische SPD Andrea Nahles vond dat de positie van Maaßen niet langer houdbaar was. Binnen de partij was er eindelijk nog eens eensgezindheid over een thema dat hoog op de politieke agenda prijkte.

Enkel minister van Binnenlandse Zaken en Beiers CSU-voorzitter Horst Seehofer (CSU) bleef resoluut achter Maaßen staan. Seehofer kreeg dan weer het verwijt dat hij dat enkel deed omdat Maaßen de bondskanselier voor schut had gezet. En Merkel? Die bleef zoals wel vaker langs de zijlijn toekijken hoe de zaken verliepen.

Vorige week dinsdag kwamen de voorzitters van de regeringspartijen samen om zich over de toekomst van Maaßen te beraden. Maar tegen de verwachtingen in werd besloten om Maaßen te promoveren in plaats van te ontslaan. Maaßen werd benoemd als staatssecretaris voor Binnenlandse Zaken, waardoor de huidige staatssecretaris – met SPD-signatuur (!) – zou moeten opkrassen. Voor Maassen betekende het een bevordering van niveau B9 naar B11, wat een loonsverhoging van 2600 euro zou betekenen. Een maandelijkse gouden enveloppe als beloning om de bondskanselier en -regering publiek in twijfel te trekken, het is niet iedereen gegund.

Door de crisissen blijven de belangrijke dossiers – betaalbare woningen, infrastructuur in het onderwijs, kinderopvang en woonzorg – onaangeroerd op tafel liggen.

Verzet

Uit de beslissing werd pijnlijk duidelijk dat Seehofer de touwtjes in handen hield en bereid was om met destructieve koppigheid aan Maaßen vast te houden. Als de topambtenaar moest opstappen, dreigde de weerbarstige CSU-voorzitter de regering te zullen opblazen. Seehofer weet maar al te goed dat de SPD en de CDU zo’n scenario koste wat het kost willen vermijden. Beide partijen doen het momenteel bijzonder slecht in de peilingen en willen een verdere opmars van Die Grünen en de AfD voorkomen. SPD-voorzitter Nahles, die Maaßens promotie aanvankelijk als een overwinning verpakte, gaf openlijk toe dat beslissing pragmatische geïnspireerd was. ‘Het was dit of de regering’, klonk het in het Willy Brandt-huis in Berlijn.

Daarop ontstond een storm van protest bij de achterban van de partij. De populaire jongerenvoorzitter Kevin Kühnert was ongemeen scherp voor de partijtop: ‘De manier waarop dit als een overwinning wordt verpakt, is mogelijks nog erger dan de beslissing zelf’, stak Kühnert van wal. Bij de SPD leeft de frustratie dat de partij haar kernwaarden verloochent door steeds weer met de Union van Merkel in zee te gaan.

Ook in de partij van Merkel werd scherp gereageerd. Partijsecretaris Annegret Kramp-Karrenbauer moest tweemaal in een week tijd een mail met uitleg sturen naar de onrustige CDU-achterban.

Onder grote druk van hun achterban en de publieke opinie moesten Merkel en Nahles op hun beslissing terugkomen. De bondskanselier gaf grif toe de situatie verkeerd te hebben ingeschat. ‘Ik had meer rekening moeten houden met wat de mensen daadwerkelijk beweegt’, zei ze met de nodige dosis zelfkritiek. De omstreden beslissing werd alsnog teruggedraaid. Maaßen wordt speciaal adviseur in het ministerie van Binnenlandse Zaken, waardoor hij toch geen loonsverhoging geniet.

Metaalmoeheid

De hele kwestie is exemplarisch voor de metaalmoeheid van de regering en de traditionele partijen. Uit een peiling in opdracht van Bild am Sonntag blijkt dat 67 procent van de Duitsers niet meer gelooft dat de voorzitters nog met vertrouwen kunnen samenwerken. De kwestie Maaßen heeft volgens diezelfde rondvraag het vertrouwen in alle partijvoorzitters beschadigd, met Seehofer op kop. Die laatste is al enkele jaren bezig aan een onophoudelijke queeste tegen bondskanselier Merkel. ‘Merkel muss weg‘, luidt zijn devies, zelfs al moet hij daardoor zelf op de schop.

Maaßen kon niet voorkomen dat een semantische discussie over ‘klopjachten’ een politieke dynamiek kreeg.

Onder impuls van de vluchtelingencrisis staat de absolute meerderheid van de CSU in Beieren toenemend onder druk. Voormalig voorzitter van de CSU Franz-Josef Strauss benadrukte steevast dat er rechts van de CSU geen democratisch gelegitimeerde partij mag bestaan. Maar weldra zal Beieren de laatste deelstaat zijn waar de AfD ingang in het parlement zal vinden. Volgens de peilingen zal de CSU na de deelstaatverkiezingen van 14 oktober voor het eerst in haar geschiedenis minder dan vijftig procent halen.

Maar de verrottingsstrategie die Seehofer nu al drie jaar hanteert om dat scenario te voorkomen, sleurt naast de voltallige regering ook zijn eigen partij de dieperik in. De Duitse kiezer geraakt zijn constante egelstelling beu en verhuist uit protest naar de AfD en Die Grünen. Het is niet uitgesloten dat Seehofer na 14 oktober zijn voorzitterschap en ministerpost zal moeten afstaan.

Ook op nationaal vlak ziet het er niet goed uit voor de traditionele partijen. De SPD en de Union (de samenwerking tussen de CDU en de CSU) behalen op volgens de peilingen uit op slechts 45 procent van de stemmen, wat een historisch dieptepunt betekent voor de zogenaamde Grote Coalitie. De tijden waarin beide partijen nog afzonderlijk aanspraak konden maken op veertig procent van de stemmen zijn voorgoed voorbij. De financieel-economische crisis en de migratiecrisis hebben het Duitse partijlandschap grondig gefragmenteerd. Elke traditionele positie van het politieke spectrum – van radicaal-links tot radicaal-rechts – is 70 jaar na de Tweede Wereldoorlog in de Bondsdag vertegenwoordigd. Voor de traditionele partijen is dat wennen geblazen.

Nog drie lange jaren

De vraag stelt zich steeds meer: kan de huidige Bondsregering de komende drie jaar nog wel naar behoren regeren? Hoewel de coalitiepartijen het inhoudelijk best met elkaar kunnen vinden, is de stabiliteit van weleer ver te zoeken.Terwijl de CSU almaar meer naar rechts opschuift, stijgt de druk bij de SPD om met een klassiek-linkse koers de verloren arbeidersklasse terug voor zich te winnen.

Het zorgt ervoor dat de compromisbereidheid tussen coalitiepartners slinkt, wat Merkel voor een alsmaar groter wordende spreidstand plaatst. Hoewel ze de regering naar eigen zeggen terug handlungsfähig wil maken, moet de bondskanselier zich voornamelijk met crisismanagement bezighouden. De crisis rond Maaßen mag bezworen lijken, de dieper liggende impasse lijkt voorlopig onoplosbaar. Het lijkt een kwestie van tijd vooraleer de volgende crisis de regeringspartijen in de ban houdt. Intussen blijven de belangrijke dossiers – betaalbare woningen, infrastructuur in het onderwijs, kinderopvang en woonzorg – quasi onaangeroerd op tafel liggen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content